Spadek stanowi ogól majątkowych, cywilnoprawnych praw i obowiązków zmarłego. Do spadku nie należą natomiast prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, regulowane przepisami prawa administracyjnego lub finansowego. I chociaż Ordynacja podatkowa przewiduje przejęcie przez spadkobiercę podatnika majątkowych praw i obowiązków spadkodawcy przewidzianych w przepisach prawa podatkowego, a także nakazuje stosować do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe przepisy k.c. o przyjęciu i odrzuceniu spadku i odpowiedzialności za długi spadkowe, to stosunki między spadkobiercami a fiskusem powstają nie z mocy prawa, lecz na podstawie decyzji organu podatkowego.
WARTO WIEDZIEĆ
Do spadku nie wchodzi obowiązek zapłaty grzywien i kar pieniężnych orzeczonych za życia spadkodawcy.
Składniki spadku
Do spadku wchodzą w szczególności prawa rzeczowe, z wyjątkiem tych, które wygasają z chwilą śmierci uprawnionego, a więc niedziedzicznych, niektóre z ograniczonych praw rzeczowych, majątkowe prawa autorskie, prawa wynikające z ustawy o własności przemysłowej, prawa i obowiązku akcjonariuszy, udział wspólnika w spółce z o.o., prawie wszystkie prawa i obowiązki obligacyjne, a także pewne stany faktyczne, np. posiadanie.
Do dziedzicznych praw rzeczowych należą:
- własność ruchomości i nieruchomości (w tym odrębna własność lokali i budynków),
- udział we współwłasności,
- użytkowanie wieczyste i związana w nim własność budynków i innych urządzeń wzniesionych na użytkowanym gruncie. Jeżeli otwarcie spadku nastąpi po zawarciu umowy o ustanowieniu użytkowania wieczystego, a przed wpisem do księgi wieczystej, do spadku wchodzi tzw. ekspektatywa, czyli stan oczekiwania na nabycie użytkowania wieczystego.
Z ograniczonych praw rzeczowych dziedziczone są: służebności gruntowe, zastaw i hipoteka (wraz z zabezpieczoną wierzytelnością), własnościowe spółdzielcze prawi do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
Dziedziczne są także majątkowe prawa autorskie oraz prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawo do uzyskania prawa ochronnego na wzór użytkowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, a także prawo ochronne na znak towarowy.
Długi spadkowe
Do spadku należą również długi spadkowe, w tym nie tylko zobowiązania spadkodawcy, które obciążały go za życia i nie wygasły z jego śmiercią, lecz także określone obowiązki majątkowe związane z dziedziczeniem, takie jak: koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku (wydatki związane z uzyskaniem miejsca na grób, nabycia trumny, urządzeniem ceremonii pogrzebowej). Ponadto do spadku wchodzą koszty postępowania spadkowego, w szczególności zaś koszty zabezpieczenia spadku, spisu inwentarza, ogłoszenia testamentu, przesłuchania świadków testamentu ustnego oraz koszty zarządu majątkiem spadkowym.
Otwarcie spadku
Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. W razie uznania za zmarłego lub sądowego stwierdzenia zgonu chwilę śmierci oznacza sąd. Chwila otwarcia spadku jest bardzo istotna. Decyduje bowiem:
· zawartości spadku,
· tym, kto dziedziczy z mocy ustawy, kto zostaje powołany do dziedziczenia na podstawie testamentu kodeks cywilny przesądził, że nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje, jednak dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeśli urodzi się żywe,
· niegodności dziedziczenia,
· osobach uprawnionych do zachowku.
Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku.
Skutkiem uznania za niegodnego jest to, iż traktuje się go tak, jakby nie dożył spadku. Jego udział spadkowy przypada innym osobom albo spadkobiercom testamentowym w ramach tzw. podstawienia lub przyrostu albo spadkobiercom ustawowym.
Co nie wchodzi do spadku
Do spadku nie należą prawa i obowiązki zmarłego związane ściśle z jego osobą, np. użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej, służebność osobista, prawo dożywocia, renta dożywotnia, użyczenie.
Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył, nawet jeśli w chwili przebaczenia nie miał zdolności do czynności prawnych, lecz działał z dostatecznym rozeznaniem.
Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu albo testament okazał się nieważny, albo testament został odwołany przez spadkodawcę lub powołany do spadku w testamencie spadkobierca nie chce lub nie może dziedziczyć, w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe, czyli dziedziczenie z mocy samego prawa. Podobnie w przypadku, gdy spadkodawca rozrządził w drodze testamentu tylko częścią swojego majątku, co do pozostałej części wchodzi w grę dziedziczenie na podstawie ustawy. Powołanie do spadku wynika ze związków rodzinnych opartych na pokrewieństwie lub na więziach prawnych o charakterze rodzinnym (małżeństwo, przysposobienie). Określone osoby dochodzą do spadku, jeżeli spełniają pewne przesłanki, w szczególności należą do grupy spadkobierców powołanych w danej kolejności.
Spadkobierca musi przeżyć spadkodawcę. Oznacza to, że nie dziedziczą osoby, które nie żyją w chwili otwarcia spadku. Jednakże, o czym wyżej była już mowa, dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą pod warunkiem, że urodzi się żywe. Wyłączona od dziedziczenia jest także osoba uznana przez sąd za niegodną.
Okolicznością wyłączającą daną osobę od spadkobrania z ustawy jest także zrzeczenie się dziedziczenia. Zrzeczenie ma miejsce, gdy spadkobierca ustawowy, należący do kręgu osób powołanych do spadku z ustawy, poprzez zawartą w formie aktu notarialnego umowę z przyszłym spadkodawcą zrzecze się dziedziczenia po nim. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje także zstępnych (dzieci, wnuki) zrzekającego się, jeżeli w umowie nie przewidziano inaczej. Zrzeczenie się może być uchylone przez umowę zawartą również w formie aktu notarialnego między osobą, która zrzekła się dziedziczenia a osobą, po której dziedziczenia się zrzeczono. Ponadto spadkobierca, który spadek przypadający mu z ustawy odrzucił przez oświadczenie złożone przed sądem lub notariuszem w terminie sześciu miesięcy od dnia, kiedy dowiedział się o tytule swego powołania, również jest wyłączony od dziedziczenia.
Do spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia z ustawy należą zstępni (np. dzieci, wnuki), małżonek, rodzice, rodzeństwo (zstępni rodzeństwa). Na uprawnienia krewnych spadkodawcy do dziedziczenia nie ma wpływu fakt, czy pokrewieństwo oparte jest na domniemaniu pochodzenia dziecka od męża matki, czy też na ustaleniu ojcostwa w inny sposób. Oznacza to, że pozamałżeńskie pochodzenie dziecka nie ma wpływu na uprawnienie do dziedziczenia.
Uprawnienia małżonka do dziedziczenia nie zależą od tego, czy pozostawał we wspólnym pożyciu aż do śmierci spadkodawcy. Liczy się fakt, że małżeństwo istniało w chwili otwarcia spadku. Jednak istnienie małżeństwa w tej chwili nie zawsze wystarcza do dziedziczenia ustawowego. Okolicznością wyłączającą małżonka od dziedziczenia z ustawy jest unieważnienie małżeństwa po śmierci spadkodawcy (np. gdyby było zawarte wbrew zakazowi wynikającemu z pokrewieństwa, bigamii) na żądanie każdego, kto ma w tym interes prawny (np. innego spadkobiercy). Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia także, w przypadku gdy spadkodawca wystąpił o rozwód lub separację z winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie następuje na mocy orzeczenia sądu, wydanego na żądanie spadkobiercy ustawowego powołanego do spadku w zbiegu z małżonkiem. Ponadto małżonek pozostający w separacji jest także wyłączony od dziedziczenia. Chodzi w tym przypadku o separację orzeczoną przez sąd.
Zstępni
Kategoria ta obejmuje dzieci, wnuki i dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie chce lub nie może dziedziczyć (np. nie dożyło otwarcia spadku lub zostało uznane za niegodnego, albo zrzekło się dziedziczenia bez wyłączenia jego zstępnych lub odrzuciło spadek z ustawy) do spadku dochodzą wnuki spadkodawcy. Odnosi się to do dalszych zstępnych.
Rodzice, rodzeństwo
Do drugiej grupy spadkobierców ustawowych należą rodzice, rodzeństwo i małżonek spadkodawcy. Rodzice i rodzeństwo spadkodawcy dochodzą do spadku w braku jego zstępnych. Oznacza to, że jeśli spadkodawca nie miał zstępnych albo nie chcą lub nie mogą oni dziedziczyć, do spadku z ustawy powołani są rodzice i rodzeństwo obok małżonka. Odnośnie do rodzeństwa znajduje tu zastosowanie zasada, iż w miejsce rodzeństwa, które nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych do spadku, dochodzą ich zstępni.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy obok rodziców lub rodzeństwa spadkodawcy, wynosi zawsze połowę. Natomiast każde z rodziców dziedziczących obok rodzeństwa spadkodawcy wynosi 1/4 tego, co przypada łącznie na rodziców i rodzeństwo. Udział zależy od tego, czy rodzice i rodzeństwo dziedziczą w zbiegu z małżonkiem, np. w sytuacji gdy do spadku powołani są małżonek, rodzice i rodzeństwo spadkodawcy, małżonek otrzyma 1/2, każde z rodziców 1/8, rodzeństwu przypada do podziału pozostała część spadku.
Gdy do spadku dochodzą tylko rodzice i rodzeństwo, ich udziały będą wynosiły dla rodziców po 1/4, a na rodzeństwo przypada 1/2.
Jeżeli jedno z rodziców nie może dziedziczyć, udział spadkowy, jaki by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu, np. gdy do spadku powołani są małżonek, rodzic, który przeżył spadkodawcę i rodzeństwo, małżonek otrzyma 1/2, rodzic 3/16, a na rodzeństwo przypada pozostała część spadku;
W sytuacji gdy do spadku dochodzą tylko rodzic i rodzeństwo spadkodawcy, udział rodzica wynosi 3/8 w zbiegu z rodzeństwem.
W przypadku rodzeństwa wysokość udziału spadkowego kształtuje się odmiennie i jest zmienna, podobnie jak przy rodzicach. Część spadku przypadająca rodzeństwu zależy od tego, czy dziedziczy w zbiegu z małżonkiem i rodzicami spadkodawcy (do podziału przypada 1/4 część spadku), czy też w zbiegu tylko z rodzicami lub tylko z małżonkiem (odpowiednio 1/2). Przy czym podział następuje w częściach równych np. spadkodawca nie miał dzieci i do spadku dochodzą: małżonek 1/2, ojciec 3/16, brat 5/32, dwoje dzieci zmarłej przed spadkodawcą siostry po 5/64.
Dziedziczenie przez przysposobionych i przysposabiających
W przypadku przysposobienia należy wyróżnić przysposobienie pełne i niepełne. Przysposobienie pełne oznacza, że osoba przysposobiona jest traktowana jak dziecko naturalne przysposabiającego. Ma takie same uprawnienia i dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym. Dotyczy to także zstępnych przysposobionego. Przysposobienie pełne pociąga za sobą zerwanie więzi prawnej przysposobionego z jego dotychczasową rodziną naturalną, co oznacza, że nie dziedziczy po swoich krewnych naturalnych, a oni nie dziedziczą po nim. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy dziecko jednego małżonka zostało przysposobione przez drugiego małżonka. Nie następuje również zerwanie więzi prawnych pomiędzy przysposobionym a krewnymi tego małżonka, którego dziecko zostało przysposobione, nawet jeśli przysposobienie nastąpiło po śmierci tego małżonka (np. mąż po śmierci żony przysposobił jej dziecko nie następuje zerwanie więzi prawnej z krewnymi matki dziecka i może ono po nich dziedziczyć z ustawy, jak również krewni dziedziczą po nim).
Podobnie nie następuje zerwanie więzi wtedy, gdy jeden z małżonków przysposabia dziecko swego małżonka po śmierci drugiego z rodziców, jeśli w orzeczeniu o przysposobieniu sąd opiekuńczy tak postanowił (np. żona przysposobiła dziecko swojego męża po śmierci matki dziecka; jeśli sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu tak postanowił, zostają utrzymane więzi prawne pomiędzy dzieckiem a krewnymi zmarłej matki).
Natomiast przysposobienie niepełne polegające na powstaniu jedynie stosunku między przysposabiającym a przysposobionym wywołuje ograniczone skutki w prawie spadkowym. Dotyczą one dziedziczenia po przysposabiającym z wyłączeniem jednak jego krewnych, dziedziczenia przysposabiającego po przysposobionym, od czego wyłączeni są również krewni przysposabiającego. Przysposobiony dziedziczy jednak po swoich krewnych naturalnych z wyłączeniem rodziców naturalnych. Zasady te dotyczą także zstępnych przysposobionego.
Dziedziczenie Skarbu Państwa i gminy
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Testament to czynność prawna, w której testator (przyszły spadkodawca) dokonuje rozrządzenia swym majątkiem na wypadek swej śmierci. Testament, dopóki testator żyje, nie wywołuje żadnych skutków i zawsze można go odwołać w całości lub tylko w części.
Ważny testament można sporządzić, jeśli tylko testator posiada pełną zdolność do czynności prawnych (jest osobą pełnoletnią i nie został ubezwłasnowolniony częściowo lub całkowicie), jest w pełni władz umysłowych i wyraził swą wolę świadomie i swobodnie (bez nacisku ze strony innych osób, zwłaszcza członków najbliższej rodziny), a także nie działał pod wpływem istotnego błędu uzasadniającego przypuszczenie, iż gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu tej treści ani nie działał pod wpływem groźby, w wyniku której mógł się obawiać, iż jemu samemu bądź innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Forma testamentu
Testament należy sporządzić w przewidzianej prawem formie, gdyż w przeciwnym razie nie będzie on ważny i po śmierci spadkodawcy nie wywoła skutków prawnych, co oznacza, że dziedziczenie odbywać się będzie według reguł przewidzianych w kodeksie cywilnym.
Kodeks cywilny przewiduje formy trzy zwykłe i trzy szczególne.
Do form zwykłych testamentu należy zaliczyć:
· testament własnoręczny (tzw. holograficzny),
· testament w formie aktu notarialnego,
· testament allograficzny.
Testament własnoręczny (tzw. holograficzny) spadkodawca może sporządzić w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.
Testament holograficzny nie może być spisany na maszynie do pisania ani nie może stanowić wydruku komputerowego.
Testament w formie aktu notarialnego sporządzony jest w obecności notariusza i przez niego spisany.
Testament allograficzny, tj. w ramach którego spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie wobec przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego, a oświadczenie to uprzednio odczytane spadkodawcy spisuje się w formie protokołu, który podpisują spadkodawca, wymieniona osoba urzędowa oraz świadkowie. Treść testamentu allograficznego nie może zostać oświadczona wobec innej osoby urzędowej.
Do form szczególnych testamentu należy zaliczyć:
· testament ustny,
· testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym,
· testament wojskowy.
Testament ustny sporządzany jest w obawie rychłej śmierci albo gdy zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione wskutek szczególnych okoliczności. Spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, zaś treść tego oświadczenia spisuje przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, jeden ze świadków albo osoba trzecia, a pismo to podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym jest sporządzony przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisuje spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
Testament wojskowy może być sporządzony w czasie mobilizacji, wojny lub w niewoli.
Testamenty sporządzone w szczególnej formie mogą być wykorzystane jedynie w razie zaistnienia prawem przewidzianych szczególnych okoliczności.
O ile spadkodawca nie zmarł w trakcie ich obowiązywania, testamenty te tracą moc z upływem sześciu miesięcy od ustania szczególnych okoliczności (np. obawa rychłej śmierci w przypadku testamentu w formie ustnej), które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. W związku z tym po upływie wspomnianego czasu, dla utrzymania w mocy odwołania testamentu, konieczne jest sporządzenie testamentu w jednej z trzech form zwykłych.
Świadkowie
W przypadku testamentu allograficznego i ustnego świadkami nie mogą być najbliżsi krewni i powinowaci testatora (dziadkowie, rodzice, rodzeństwo, dzieci, wnuki, teściowie, szwagrowie), tj. pierwszego i drugiego stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa, a ponadto osoby, dla których w testamencie przewidziano jakąkolwiek korzyść ani najbliżsi krewni tych osób. Naruszenie tego zakazu skutkować może nieważnością postanowień testamentu, które przewidują korzyść dla wspomnianych wyżej osób, a nawet całkowitą nieważnością testamentu.
Powołanie do dziedziczenia z testamentu
Powołać do dziedziczenia według prawa polskiego można w określonej części ułamkowej. Wskazanie przez testatora, iż określonej osobie chciałby przekazać taki bądź inny przedmiot majątkowy lub prawo, ma znaczenie dla postępowania o dział spadku, jeśli osoba wskazana będzie dziedziczyła. W przeciwnym przypadku wskazanie to oznacza tzw. zapis, czyli roszczenie zapisobiercy skierowane wobec osób, które dziedziczą o przeniesienie własności określonego w testamencie prawa lub przedmiotu majątkowego.
Gdyby testator rozrządził wszystkimi swymi przedmiotami majątkowymi, całym lub prawie całym mieniem, sąd może na mocy ustawy uznać wskazane osoby za spadkobierców, ustalając na podstawie stosunku wartości wskazanych składników majątkowych udziały ułamkowe poszczególnych spadkobierców, w jakich doszli do dziedziczenia.
Zgodnie z kodeksem cywilnym, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a więc powołanie do dziedziczenia w I testamencie osoby A, a następnie w testamencie II osoby B i C, bez określenia części ułamkowych, w jakich mają oni być powołani do dziedziczenia powoduje, iż w tym przypadku do dziedziczenia dojdą A, B i C w równych częściach po 1/3.
Sposób odwołania testamentu
Testament można odwołać przez:
zniszczenie oryginału testamentu lub pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność. Sposób ten w praktyce dotyczy jedynie testamentu własnoręcznego (holograficznego),
sporządzenie nowego, ważnego testamentu, w którym następuje wyraźne odwołanie całości lub niektórych postanowień poprzedniego testamentu bądź, jeśli było ich więcej, poprzednich testamentów. W ten sposób można odwołać każdy rodzaj testamentu.
Zniszczenie testamentu powinno nastąpić w zamiarze jego odwołania. Nie będzie odwołaniem testamentu np. zrobienie notatek na jego drugiej stronie lub przypadkowe podarcie. Pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność, może polegać na przekreśleniu całego dokumentu lub zamazaniu podpisu w zamiarze odwołania. Jeśli został sporządzony nowy testament, w którym nie odwołano co prawda postanowień poprzedniego testamentu, ale zamieszczono inne postanowienia, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia, które nie dają się pogodzić z postanowieniami nowego. Na przykład, jeżeli w testamencie I powołano do dziedziczenia A i B po 1/2, a w późniejszym testamencie II osobę C, to oznacza, iż A, B i C powołani są do spadku po 1/3 części każdy.
Aby odwołać testament w całości, należy wskazać go w nowym testamencie poprzez określenie daty i formy sporządzenia oraz dla bezpieczeństwa dowodowego oświadczyć, że żadnych innych testamentów nie ma. W celu odwołania poszczególnych postanowień należy wyraźnie wskazać, jakie postanowienia ulegają odwołaniu, np. odsunięcie od dziedziczenia powołanej poprzednio osoby.
Treść testamentu może ograniczyć się jedynie do odwołania poprzedniego, co powoduje, iż dziedziczenie odbywać się będzie według porządku określonego w kodeksie cywilnym. Można również wskazać, jakie postanowienia wchodzą w miejsce odwołanych, tzn. kto dziedziczy i w jakiej części. Testator może także ograniczyć się do zmiany postanowień w poprzednim testamencie, np. poprzez zmniejszenie udziału przypadającego określonej osobie bądź powołanie w określonej części kolejnej osoby.
ZACHOWEK
Prawo spadkowe przewiduje instytucję tzw. zachowku, który ma zabezpieczyć interesy majątkowe najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Spadkodawca może w testamencie pominąć członków najbliższej rodziny lub dokonać za życia darowizn, które uszczuplą masę spadkową, pozbawiając w ten sposób potencjalnych spadkobierców korzyści ze spadku. Majątek spadkowy przypadnie wtedy bądź tylko niektórym z najbliższych krewnych bądź dalszym krewnym lub osobom zupełnie obcym. Wówczas jednak określone osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych (tzn. osób, które dziedziczą w przypadku braku testamentu) mają w stosunku do osoby, która otrzymała korzyść majątkową od spadkodawcy (poprzez testament lub darowiznę), roszczenie o zachowek. Zachowek jest określoną korzyścią majątkową odpowiadającą części udziału, jaki otrzymałaby w spadku osoba uprawniona, gdyby nie został sporządzony testament (lub gdyby nie została uczyniona darowizna). Uprawniony do zachowku nie może domagać się od spadkobiercy określonego przedmiotu majątkowego należącego do spadku, tylko zapłaty sumy pieniężnej.
W żadnym razie nie należy utożsamiać zachowku ze spadkiem.
Kiedy można żądać zachowku od spadkobiercy
Roszczenie do spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej przysługuje jedynie ściśle określonym osobom, jeżeli nie otrzymały one równowartości należnego im zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź też w postaci zapisu. W sytuacji gdy uprawniony nic nie otrzymał od spadkodawcy w drodze darowizny, powołania do spadku albo zapisu, roszczenie jego opiewa na pełną wysokość zachowku. Natomiast w sytuacji, gdy wartość darowizny, udziału spadkowego albo zapisu jest mniejsza od wysokości zachowku, uprawniony może żądać sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Kto jest uprawniony do zachowku
Przepis art. 991 kodeksu cywilnego określa krąg osób uprawnionych do zachowku oraz jego wysokość. Uprawnionymi do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek i rodzice spadkodawcy, przy czym uprawnienie to przysługuje im o tyle, o ile byliby powołani do spadku z ustawy. Uprawnienie do zachowku przysługuje zatem przede wszystkim dzieciom i małżonkowi spadkodawcy. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (zmarło przed spadkodawcą), do zachowku są uprawnione jego dzieci (wnuki spadkodawcy). Należy równocześnie zaznaczyć, że na równi ze zstępnymi spadkodawcy traktuje się osoby przez niego przysposobione i ich zstępnych. W przypadku braku zstępnych spadkodawcy, do zachowku są uprawnieni jego rodzice. Podobnie w sytuacji, gdy np. zstępni żyją, ale są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Kto nie ma prawa do zachowku
Uprawnienie do zachowku nie przysługuje jednak:
małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia ustawowego na mocy orzeczenia sądu (gdy spadkodawca zmarł w toku wszczętego przezeń procesu o rozwód lub separację z winy tego małżonka, postępowanie w tym przedmiocie ulega umorzeniu; o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia sąd orzeka w odrębnym procesie wszczętym na skutek powództwa współspadkobiercy),
małżonkowi, w stosunku do którego orzeczono separację,
osobom, które z mocy przepisów prawa spadkowego traktowane są tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy), to znaczy:
...
LAW_skrypty