Wpadka polskiego wywiadu 1939.pdf

Fatalny spacer hauptmanna Bulanga

Jak dokumenty polskiego wywiadu znalazły się w rękach niemieckich

Stołeczna prasa obwieściła, że zamknięty dotąd dla cywilów Fort Legionów

udostępniono zwiedzającym w ramach Dni Cytadeli Warszawskiej, co przyjęto z

entuzjazmem. Ale pojawienie się nazwy Fort Legionów, i to w zbieżności z

kolejną rocznicą września 1939 r., skłania do przypomnienia mało znanego, ale

brzemiennego w tragiczne skutki epizodu jego dziejów...

Atakując we wrześniu 1939 r. Polskę, Niemcy wyznaczali sobie nie tylko cele militarne

na polach bitewnych. Niezmiernie ważne było dla nich przechwycenie dokumentacji

wywiadu polskiego, czyli II Oddziału Sztabu Głównego Wojska Polskiego, osławionej

„dwójki”, który skutecznie penetrował III Rzeszę, dysponując na jej obszarze sprawnie

funkcjonującą siecią swoich agentów. Nazistami nie kierowała przy tym wyłącznie chęć

zemsty – zdawali sobie sprawę, że nawet po pokonaniu Polski jej agenci mogą dalej

służyć wrogom Rzeszy, czyli wywiadom sojuszników RP. A że sprawa nie była łatwa,

dowiodło doświadczenie czechosłowackie – kiedy w marcu 1939 r. Wehrmacht wkraczał

do Czech i Moraw, wywiadowi czechosłowackiemu udało się mimo zaskoczenia

przerzucić drogą lotniczą swoje dokumenty do Anglii. Tym razem we wrześniu

hitlerowcy postanowili działać bardziej precyzyjnie i skutecznie: stworzyli mianowicie

kilkunastoosobowe grupy oficerów Abwehry, specjalistów w zakresie wywiadu i

kontrwywiadu, którzy wszędzie tam, gdzie były zlokalizowane przez Niemców placówki

naszych służb specjalnych, wdzierali się z jednostkami bojowymi pierwszej linii,

zabezpieczając natychmiast wszelkie dokumenty.

W Bydgoszczy taka grupa błyskawicznie zajęła pomieszczenia III Ekspozytury II

Oddziału, kierowanej przez oficera niezmiernie skutecznego w filtrowaniu

wywiadowczym państwa Hitlera, osławionego mjr. Jana Żychonia. I co tam zastano?

Idealną pustkę. Ani kartki papieru, nie mówiąc o dokumentach. Jedynie na biurku

samego szefa leżała wizytówka Jana Żychonia – szydercze powitanie wrogów...

W Warszawie było podobnie. Gdy w dniu kapitulacji stolicy, 27 września, grupa

Abwehry wdarła się do siedziby II Oddziału w pałacu Saskim na placu Piłsudskiego, po

rozpruciu około stu szaf pancernych znalazła jedynie bezwartościowe jawne materiały

niemieckie – księgi adresowe, rozkłady jazdy, książki telefoniczne, wycinki z prasy,

niewypełnione druki i kwestionariusze Wehrmachtu.

Opisujący to ówczesny mjr Oscar Reile, specjalista Abwehry do spraw polskich, w

opublikowanych po wojnie wspomnieniach bez upiększania ukazał to kolejne, po

Pradze, niepowodzenie... Wściekali się w bezsilności szefowie Abwehry. Przynaglał

podwładnych zwłaszcza mjr Hans Horaczek, który wtedy objął placówkę Abwehry w

okupowanej Warszawie. A nie było żadnych poszlak, że Polakom udało się powtórzyć

operację wywiadu czechosłowackiego.

Wreszcie nadszedł niestety dzień triumfu. Członek grupy specjalnej Abwehry, kpt.

Bulang, „podczas dłuższego spaceru” (słowa mjr. Reilego) zawędrował na teren Fortu

Legionów przy ul. Zakroczymskiej. Gdy uchylił niedomknięte wierzeje, ukazało się

pomieszczenie wypełnione po sufit półkami z paczkami dokumentów. Już pierwszy rzut

oka hauptmanna na oznakowania paczek wieścił sukces: Attachat Paryż, Attachat

Rzym, Attachat Tokio, a zaraz obok powtarzający się tytuł: „III Ekspozytura”, czyli teczki

dotyczące placówki mjr. Żychonia... Bulang nie wierzył własnym oczom, takie

dokumenty były celem poszukiwań Abwehry.

Za przyczyną karygodnego niedopatrzenia czy niedbalstwa, a może nawet

niewykonania rozkazów, w Forcie Legionów leżały stosy dokumentów, stanowiących dla

Niemców bezcenny materiał, który pozwalał ujawnić polskich agentów na terenie

Rzeszy,

zagrażających państwu Hitlera.

Odnalezionymi dokumentami zapełniono sześć ciężarówek. Po wstępnej selekcji i

analizie przetransportowano archiwalia do odpowiednich placówek analitycznych w

Niemczech. Wkrótce też zaczęły się aresztowania wykrytych tą drogą agentów wywiadu

polskiego, śledztwa i procesy kończące się z reguły wyrokami śmierci przez ścięcie

toporem.

Analiza dokumentów pozwoliła też Niemcom ustalić słabe punkty własnej osłony

antyszpiegowskiej, zweryfikować i udoskonalić istniejące systemy, co ułatwiało

kontrwywiadowi nazistowskiemu stosowanie systemów trudniejszych do przeniknięcia

dla aliantów.

Jeden z eksponentów hitlerowskich służb specjalnych, szef wywiadu SD Heinricha

Himmlera, SS-Obergruppenführer Walter Schellenberg, wspominał, że zaraz po

powrocie z Warszawy – gdzie był z Hitlerem na defiladzie zwycięstwa 1 października –

przez dwie doby w Berlinie analizował dokumenty polskiego wywiadu, konstatując, że

ilość i jakość zdobytych przez II Oddział materiałów, dotyczących zwłaszcza produkcji

zbrojeniowej Rzeszy, była zdumiewająca. W konsekwencji natychmiast udał się do

Zagłębia Ruhry, tego arsenału Niemiec, by zbadać i usprawnić zapewnianie tajności

produkcji dla potrzeb armii.

Przez nieomal dwa miesiące tam, na miejscu, SS-Obergruppenführer modyfikował

służby kontrwywiadowcze, rozbudowywał sieć obejmującą setki fabryk pracujących

dla armii. W toku tych działań, idąc śladami materiałów z Fortu Legionów, niejako przy

okazji, aresztowano 16 współpracowników „dwójki”, z których jeden, szef działu

wytwarzania dział w jednej z fabryk, zdołał – jak ustalono w toku śledztwa – przekazać

do Polski „półtora kufra tajnych dokumentów”. Ten nieujawniony z nazwiska bohater

naszego wywiadu, Polak z pochodzenia, w momencie aresztowania był na spotkaniu z

oficerem „dwójki” reprezentującym nowo powstającą w Warszawie konspirację

wojskową!

Na podstawie archiwaliów II Oddziału szybko zidentyfikowano agentów wywiadu

polskiego. Ponad 100 osób, sprawdzonych, świetnie usytuowanych w najbardziej

newralgicznych punktach III Rzeszy, stanęło przed trybunałami wojennymi...

Aresztowano m.in. i stracono Paulinę Tyszewską, wieloletnią sekretarkę i kochankę

wysokiego oficera Abwehry w Gdańsku. Zwerbowana przez mjr. Żychonia dostarczała

naszemu wywiadowi materiały przeogromnej wartości. To na ich podstawie zdołano w

latach 1935-1939 aresztować w Polsce aż

16 agentów niemieckich. Prawie wszystko, co zaplanowano w placówce gdańskiej

Abwehry przeciwko Polsce, spaliło na panewce. Tłumaczono to pechem, a kryła się za

tym Fräulein Tyszewska.

Dokumenty z Fortu Legionów umożliwiły też Abwehrze ujawnienie, że ich cenny

współpracownik, niemiecki celnik, stanowiący ważny punkt utrzymywania łączności z

agentami niemieckimi w Polsce, chwalony za sprawność, był w rzeczywistości

człowiekiem naszej „dwójki”. I jego oddano katu...

Co gorsza, archiwalia II Oddziału doprowadziły do zdemaskowania cennego dla

wywiadu polskiego, czy szerzej: frontu antyhitlerowskiego, agenta tkwiącego w samej

centrali Abwehry w Berlinie, kpt. Günthera Rudloffa, którego zwerbował nasz sławny

wywiadowca, rotmistrz, a potem major Jerzy Sosnowski, sam aresztowany w 1934 r. i

postawiony rok później przed sądem wraz z członkami stworzonej przez siebie sieci.

Sosnowski uniemożliwił przeciwnikom wykrycie agenta Rudloffa. Ten potem nawet

awansował, dochodząc do stopnia podpułkownika, umacniając swoją pozycję w

Abwehrze. Dopiero dokumenty z fortu pozwoliły nazistom zdemaskować Rudloffa.

Aresztowany popełnił samobójstwo.

Beneficjentem znaleziska w Forcie Legionów okazał się sam Oscar Reile. To dzięki tym

dokumentom został uwolniony z wszelkich zarzutów i podejrzeń o niedbalstwo,

powstałych na tle licznych wpadek agentów niemieckich w Polsce, przez niego

zwerbowanych. Dokumenty „dwójki” ukazały prawdziwe źródła przecieków. Reile został

skierowany do okupowanej Francji jako szef tamtejszej Abwehry.

W międzyczasie mjr Jan Żychoń po spełnieniu swoich ostatnich powinności w

Bydgoszczy przedostał się do Francji, a stamtąd, ciągle służąc swoją wiedzą i

doświadczeniem wywiadowczym w tajnej wojnie z Niemcami, do Anglii, gdzie wstąpił do

II Oddziału Sztabu Naczelnego Wodza, jego sekcji niemieckiej. Odkomenderowany w

1944 r. na front włoski, zginął w bitwie o Monte Cassino.

A co się stało z mjr. Jerzym Sosnowskim? Po aresztowaniu i procesie z wyrokiem

dożywotniego więzienia po kilku latach został wymieniony ze stroną polską na siedmiu

szpiegów niemieckich osadzonych w naszych więzieniach. Ale dla majora nie był to

powrót triumfalny – uznany za agenta jakoby pracującego na dwie strony, został

skazany na 12 lat więzienia. Wrzesień 1939 r. zastał go za kratami. Niemcy, sam szef

Abwehry, adm. Canaris, interesowali się jego losem, uznając za najgroźniejszego dla

siebie przeciwnika. Ślady prowadziły na wschód. Według jednych pogłosek, został on

zastrzelony przez eskortę podczas marszu za Bug w momencie zbliżania się Niemców,

według drugich – zmarł w obozie jenieckim u Rosjan.

Ale niedawno pojawił się kolejny ślad – w opublikowanych wspomnieniach generała

KGB, Pawła Sudopłatowa, znalazła się informacja, że jesienią 1939 r. ujął on

Sosnowskiego, przewiózł do Moskwy na Łubiankę z poleceniem „intensywnej pracy nad

nim”, aby zwerbować go do współpracy. Sudopłatow podaje, że jakoby pozyskano

Sosnowskiego, argumentując, że z uwagi na swoją sytuację skazany jest na

współdziałanie z wywiadem rosyjskim. „Wiedzieliśmy o nim wszystko”, zauważa generał

KGB, ale on też dużo wiedział i dlatego nie można było wypuścić go „spod kontroli”. Ba,

Sudopłatow stwierdził, że „dwa z jego źródeł informacji w Niemczech” były potem

wykorzystane przez wywiad radziecki w 1940 r. i pierwszych dwóch latach wojny z

Rzeszą. Co dalej działo się z mjr. Sosnowskim, Sudopłatow nie wspomniał. W

momencie osadzenia na Łubiance ten oficer miał 44 lata. Jego losy pozostają

niewyjaśnione.

Ale to wszystko znaczyłoby, że dokumenty II Oddziału z Fortu Legionów nie ujawniły

wszystkich ludzi wywiadu polskiego w Niemczech, zwłaszcza tych, których zwerbował

Sosnowski. Mimo dramatyzmu swojej sytuacji potrafił on, jak się okazało, uchronić

przed gestapo część swoich agentów, prawdopodobnie głęboko ich konspirując, nawet

przed własną centralą w Warszawie. To o takich dwóch, ich późniejszym wykorzystaniu

przez wywiad rosyjski, wspomina przecież Sudopłatow. Byłoby to także

potwierdzeniem, że Sosnowski nie popełnił zdrady, a za to właśnie sąd wojskowy skazał

go tuż przed wybuchem wojny na więzienie. Sosnowski nie doczekał się rozpatrzenia

apelacji przed sądem wyższej instancji.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: