Róża Luksemburg - Angielskie okulary.pdf - Róża Luksemburg - mqpz

Róża Luksemburg

Angielskie okulary

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2007

Róża Luksemburg – Angielskie okulary (1899 rok)

Artykuł Róży Luksemburg „Angielskie okulary”

ukazał się w piśmie „Leipziger Volkszeitung” z 9 i

10 maja 1899 r.

Podstawa niniejszego wydania: Róża Luksemburg,

„Wybór pism”, tom 1, wyd. Książka i Wiedza,

Warszawa 1959.

– 2 –

www.skfmuw.w.pl

Róża Luksemburg – Angielskie okulary (1899 rok)

Zanim dokonamy ogólnego przeglądu dyskusji, która toczyła się w prasie partyjnej o książce

Bernstein a 1 , pragniemy zająć się kilkoma oddzielnymi kwestiami, które w dyskusji tej szczególnie

podnoszono. Tym razem omówimy a n g i e l s k i r u c h z w iąz k o w y . U zwolenników Bernsteina

wielką rolę odgrywa slogan o „potędze gospodarczej”, o „organizacji gospodarczej” klasy robotniczej.

„Zadaniem klasy robotniczej jest uzyskanie potęgi gospodarczej” – pisze dr Woltman (elberfeldzka „Freie

Presse”, nr 93). Podobnie kończy E. David swą serię artykułów o książce Bernsteina hasłem:

„Wyzwolenie przez organizację gospodarczą!” (moguncka „Volkszeitung”, nr 99). Według tego poglądu –

zgodnie z teorią Bernsteina – ruch związkowy w połączeniu ze spółdzielczością spożywców winien

stopniowo przekształcić kapitalistyczny system produkcji w system socjalistyczny. Zwróciliśmy już na to

uwagę (patrz „Reforma socjalna czy rewolucja?”), że pogląd taki opiera się na całkowitym

niezrozumieniu istoty gospodarczej i funkcji gospodarczych zarówno związków zawodowych, jak i

spółdzielczości. Można tego jednak dowieść w mniej abstrakcyjnej formie – na podstawie namacalnego

przykładu.

Gdziekolwiek mówi się o wielkiej roli, jaką mają odegrać związki zawodowe w przyszłości ruchu

robotniczego, tam też oczywiście przytacza się natychmiast angielskie związki zawodowe zarówno jako

przykład możliwej do osiągnięcia „potęgi gospodarczej”, jak i jako zachęcający wzór, do którego winna

dążyć niemiecka klasa robotnicza. Jeżeli jednak istnieje w historii ruchu robotniczego rozdział nadający

się do tego, by zniszczyć doszczętnie wiarę w socjalizujące oddziaływanie i ogólny rozkwit związków

zawodowych w przyszłości, to jest nim historia angielskiego tradeunionizmu.

W partii utarło się już powiedzenie, że Bernstein zbudował swą teorię na podstawie stosunków

angielskich, że widzi świat przez „angielskie okulary”. Jeżeli przez to chce się powiedzieć tylko tyle, że

teoretyczny zwrot u Bernsteina należy przypisać jego pobytowi na wygnaniu i jego osobistym wrażeniom

z Anglii, to tego rodzaju indywidualnopsychologiczne wyjaśnienie może być wprawdzie bardzo słuszne,

jednakże dla partii i dla dyskusji nie ma ono większego znaczenia. Jeżeli jednak przez „angielskie

okulary” chce się powiedzieć, że teoria Bernsteina może odpowiadać Anglii, że jest w odniesieniu do

Anglii słuszna, to takie zdanie jest fałszywe i przeczy zarówno poprzednim dziejom, jak i obecnemu

stanowi ruchu robotniczego w Anglii.

Na czym bowiem polega tak często podkreślana specyfika angielskiego życia społecznego i czym

da się wytłumaczyć? Zazwyczaj mówi się: specyfika Anglii polega na tym, że jest to państwo

kapitalistyczne bez militaryzmu, bez biurokracji i bez stanu chłopskiego, używające przy tym swego

kapitału po większej części do eksploatacji innych krajów, i że to wszystko umożliwia zarówno swobodę

polityczną, w której rozwinął się ruch robotniczy, jak i przychylny dla tego ruchu stosunek opinii

publicznej.

Gdyby twierdzenie to było słuszne, angielski ruch robotniczy musiałby od chwili swego

powstania, tzn. od początku bieżącego stulecia, zażywać tej samej – co dzisiaj – swobody politycznej i

cieszyć się tą samą przychylnością opinii publicznej, ponieważ wszystkie wymienione właściwości

1 „Przesłanki socjalizmu”. – Tego rodzaju artykuł Róży Luksemburg nie ukazał się. – Red.

– 3 –

www.skfmuw.w.pl

Róża Luksemburg – Angielskie okulary (1899 rok)

angielskiego życia społecznego istnieją już z górą sto lat. Ale historia tradeunionizmu wykazuje nam

właśnie coś wręcz przeciwnego.

Cały pierwszy okres tego ruchu, od początku stulecia do lat czterdziestych, przedstawia równie

zaciętą walkę zrzeszeń robotniczych o prawo do istnienia, jak ta, którą toczył i po części jeszcze toczy

proletariat kontynentu. „Kraj reformy socjalnej” odmawiał robotnikom przez dziesiątki lat najdrobniejszej

ustawy, która byłaby dla nich korzystna. W „kraju pokoju socjalnego” uciekali się robotnicy w swej walce

o egzystencję do najbardziej gwałtownych środków – do demonstracji, burzliwych strajków, zabójstw, a

na to rząd odpowiadał wszystkimi owymi wypróbowanymi środkami, które do dnia dzisiejszego

stosowane są jeszcze na kontynencie. Aresztowania, procesy z drakońskimi wyrokami, deportacje,

masowe nasyłanie szpiclów, interwencje policji i wojska podczas demonstracji robotniczych, sądy

klasowe, samowola policyjna, jednym słowem, wszystkie formy brutalnego tłumienia powstającej do

walki klasy robotniczej i jej najskromniejszych żądań reform socjalnych – oto co odsłania przed nami

pierwsze półwiecze angielskiego ruchu robotniczeg o 2 . To samo państwo, które już wówczas – podobnie

jak dzisiaj – nie miało militaryzmu, biurokracji i stanu chłopskiego, znalazło jednak w pełni środki, by

gwałtownie tłumić ruch robotniczy. Jeżeli zatem od połowy stulecia widzimy w Anglii inne metody

traktowania klasy robotniczej, to fakt ten nie wiąże się z owymi właściwościami angielskiego życia

politycznego, lecz z innymi okolicznościami, które wystąpiły dopiero z biegiem czasu.

W stosunkach angielskich zaszły istotnie w latach pięćdziesiątych poważne zmiany, i to w dwóch

kierunkach. Przede wszystkim w tym mniej więcej czasie przemysł angielski zdobył niepodzielne

panowanie na rynku światowym. Aż do końca lat czterdziestych angielska produkcja przechodziła bardzo

częste i ostre zahamowania, od lat pięćdziesiątych natomiast zaczyna się jej stały i burzliwy rozwój. To

stworzyło dla całej klasy angielskich przedsiębiorców sytuację, w której w czasie pomyślnego rozwoju

interesów znajduje się każdy poszczególny przedsiębiorca: spory z robotnikami, permanentna do tego

czasu wojna przemysłowa stały się dla niej w najwyższym stopniu niedogodne, a unormowanie

stosunków, stabilizacja i „pokój socjalny” – niezwykle pożądane.

Zgodnie z tym widzimy u przedsiębiorców natychmiastową zmianę w metodach prowadzenia

wojny: spory z robotnikami przestają być kwestią siły i stają się przedmiotem rokowań, układów,

koncesji. Złota era przemysłu czyni ustępstwa na rzecz robotników równie koniecznymi dla dobra

niezakłóconego rozwoju interesów, jak i materialnie nieodczuwalnymi. Jeżeli w pierwszym okresie

przedstawicielami angielskiej burżuazji byli najbardziej niepohamowani brutale à la Stumm, to w

obecnym okresie prawdziwym jej rzecznikiem jest ów przedsiębiorca, który w 1860 r. powiedział: „W

strajkach widzę zarówno środek działania, jak i nieunikniony rezultat pertraktacji handlowych w sprawie

kupna pracy” 3 .

Z drugiej strony i niewątpliwie w najściślejszym związku z powyższym następuje poważny zwrot

również w samym ruchu robotniczym. W latach dwudziestych, trzydziestych i z początkiem lat

czterdziestych widzimy, jak entuzjazmuje się on reformami politycznymi i socjalnymi, szerokimi planami,

ideami socjalistycznymi. „W radzie są oni (robotnicy) idealistami marzącymi o nowym niebie i nowej

2 S. Webb, Geschichte der englischen Gewerkvereine , str. 50130. – Uwaga autorki.

3 S. i B. Webb, Theorie und Praxis der englischen Gewerkvereine , t. I, str. 196. – Uwaga autorki.

– 4 –

www.skfmuw.w.pl

Róża Luksemburg – Angielskie okulary (1899 rok)

ziemi, zwolennikami humanitaryzmu, miłośnikami oświaty, socjalistami, moralistami” 4 . Pod wpływem

nauk Owena, pisze Francis Place, tradeunioniści zaczęli wierzyć, że można przy pomocy ogólnego

niepolitycznego związku wszystkich robotników najemnych uzyskać podwyżkę płac i skrócić czas pracy

„do tego stopnia, że w niedalekim czasie będzie do nich należał cały wytwór ich pracy” 5 . Konkretny

wyraz znalazł ówczesny ruch klasowy w Anglii w organizacji p o w s z e c h n e g o z w iąz k u

r o b o t n i c z e g o (Grand National Consolidated Trades Union), który w walce związkowej okazał się

dość nieporadną organizacją i niebawem się też rozpadł, ale dobitnie odzwierciedlał ideę klasy i jej

dążenie do ogólnego zjednoczenia dla wspólnego celu. W r u c h u c z a r t y s tów widzimy również

proletariat angielski dążący – w tym wypadku poprzez akcję polityczną – ku celom socjalistycznym.

Wszystko to ulega zmianie z początkiem lat pięćdziesiątych. Po upadku ruchu czartystów i ruchu

owenowskiego klasa robotnicza odwraca się od celów socjalistycznych i wysuwa wyłącznie żądania

doraźne. Zjednoczona, choć w bardzo niedoskonały sposób, w „Grand Trades Union” Owena klasa

robotnicza rozpada się całkowicie na poszczególne związki zawodowe, z których każdy prowadzi akcję na

własną rękę. W miejsce wyzwolenia klasy robotniczej występuje jako gwiazda przewodnia możliwie

korzystne ukształtowanie „umowy o najmie”, w miejsce walki z istniejącym ustrojem – dążenie do

wygodnego urządzenia się w ramach tego ustroju, jednym słowem, w miejsce socjalistycznej walki klas –

burżuazyjna walka o burżuazyjny byt.

Tradeuniony osiągnęły swe sukcesy w dwojaki sposób: przez bezpośrednią walkę z

przedsiębiorcami i przez nacisk na ustawodawstwo. W obu wypadkach zawdzięczają jednak swe sukcesy

właśnie tej okoliczności, że stanęły na g r u n c i e b u rżu a z y j n y m . Jeśli chodzi o walkę z

przedsiębiorcami, to już w 1845 r. ogólna konferencja związków zawodowych proklamowała „nową

metodę działalności związkowej – p o l i t y kę p o r o z u m i eń i o r z e c z eń

r o z j e m c z y c h ” 6 . Ale porozumienia i orzeczenia rozjemcze są możliwe tylko wtedy, gdy zakładamy,

że istnieje wspólny grunt. A grunt ten znalazł niebawem konkretny wyraz w bardzo rozpowszechnionym

systemie ruchomej skali płac, którego podstawą gospodarczą jest harmonia interesów przedsiębiorców i

robotników. Tylko dlatego, że zarówno przedsiębiorcy, jak i robotnicy stali na tym wspólnym gruncie,

możliwe było tak wielkie rozpowszechnienie umów zbiorowych, urzędów pojednawczych, sądów

rozjemczych, jakie widzimy aż do lat osiemdziesiątych. W ten sposób jednak konflikty i tarcia między

pracą a kapitałem przekształciły się z walki klas w spory między kupującym a sprzedawcą, jakie mają

miejsce również przy kupnie i sprzedaży każdego towaru. Jeżeli z jednej strony przedsiębiorcy doszli do

przekonania, że strajki są „nieuniknione przy pertraktacjach handlowych w sprawie kupna pracy”, to z

drugiej strony praca zadowoliła się tym, by uważać się za zwykły przedmiot „pertraktacji handlowych”.

Za podstawę całej walki związkowej przyjęły tradeuniony naukę burżuazyjnej ekonomii

politycznej o podaży i popycie jako jedynym regulatorze płac i „wydało się samo przez się zrozumiałą

4 S. i B. Webb, Geschichte des britischen Trade Unionismus , str. 121. – Uwaga autorki.

5 Tamże, str. 125. – Uwaga autorki.

6 Tamże, str. 151. – Uwaga autorki.

– 5 –

www.skfmuw.w.pl

Róża Luksemburg - Angielskie okulary.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: