Rotmistrz Witold Pilecki.pdf

Najmężniejszy

W 60. rocznicę śmierci rotmistrza Witolda Pileckiego

Sobota – niedziela | 24 –25 maja 2008

Tryptyk odwagi

to lat z górą przed męczeńską śmiercią Witolda Pileckiego w wierszu „Do

Matki Polki” Adam Mickiewicz pisał o „synu wyzwanym do boju bez

chwały”, co „nie pójdzie jak dawni rycerze utkwić zwycięski krzyż w Jeru-

zalemie”. I kończył:

Wyzwanie przyśle mu szpieg nieznajomy,

Walkę z nim stoczy sąd krzywoprzysiężny,

A placem boju będzie dół kryjomy,

A wyrok o nim wyda wróg potężny.

Zwyciężonemu za pomnik grobowy

Zostaną suche drewna szubienicy,

Za całą sławę krótki płacz kobiecy

I długie nocne rodaków rozmowy.

≥ Witold Pilecki w mundurze. Zdjęcie wykonane w latach 30. Zbiory rodzinne

To jakby wieszcz ujrzał kres ciernistej drogi rotmistrza Pileckiego. Ale poeta,

który pisał owe wstrząsające słowa w roku powstania listopadowego, nie mógł

przewidzieć piekła Auschwitz, nierównej walki ze zbrodniarzami hitlerowskimi w

powstaniu warszawskim, a wreszcie tortur i mordu dokonanego na wiernym synu

ojczyzny przez oprawcę w polskim mundurze...

Te trzy momenty – uzupełnione o „długą rozmowę” z dziećmi rotmistrza – sta-

nowią tryptyk odwagi, na którym oparliśmy całą publikację. Dwa i pół roku w

obozie koncentracyjnym, dokąd Pilecki trafił dobrowolnie, aby przesyłać mel-

dunki dowództwu ZWZ/AK oraz zorganizować zbrojny ruch oporu. Boje na

pierwszej linii w powstaniu, a zwłaszcza zdobycie reduty w centrum miasta. Kon-

spiracja przeciw kolejnej okupacji Polski zakończona aresztowaniem, okrutnym

śledztwem i mordem sądowym wykonanym bez litości. Nie wiemy, gdzie ów „dół

kryjomy”, dokąd wrzucono szczątki skazańca. Przez lata komuniści starali się też

zatrzeć pamięć o rotmistrzu, dokonując kolejnej zbrodni – tym razem w świado-

mości Polaków.

Na kolejnych stronach przypominamy prawdziwego bohatera narodowego,

nieugiętego człowieka, najmężniejszego z mężnych żołnierzy II wojny światowej.

—Maciej Rosalak

Bociany strącone przez burzę

Rozmowa z dziećmi rotmistrza Witolda Pileckiego – Zofią i Andrzejem

◊: – Rotmistrz Witold Pilecki, po

latach peerelowskiego zakłama-

nia, odzyskał należną mu pozycję

w historii Polski. Co państwo dziś

czujecie?

Andrzej Pilecki: – Długo

na to czekaliśmy. Nie tylko ja z

Zosią, ale wszyscy, którzy nas

znali i byli podobnych zapatry-

wań. Przez wiele lat byliśmy

zdziwieni, że nic się o ojcu nie

mówi. Że unikają nas także te

osoby, którym pomagał na każ-

dym kroku. Mama za bardzo

nas nie informowała, nie chcia-

ła w stresy wpędzać. Musiała

walczyć przede wszystkim o

to, żeby nas wyżywić i wycho-

wać.

Zofia Pilecka: – W naszej

prasie o niewielką informację

na temat ojca pokusił się pan

Juliusz Smoczyński, ówczesny

zastępca redaktora „Kuriera

Polskiego”. To był piękny arty-

kuł „Cztery drogi rotmistrza Pi-

leckiego”. Autor od razu został

zwolniony. Jestem mu ogrom-

nie wdzięczna za to, że dał wte-

dy sygnał innym.

Andrzej: – Przeżywamy każ-

dy moment związany z ojcem,

szczególnie że ten rok jest jubi-

leuszowy. Interesują się, zapra-

szają nas na poświęcenia tablic.

Trzeba stwierdzić, że odżyliśmy.

Zofia: – Do pewnego mo-

mentu bardzo cierpiałam, po-

nieważ nie było miejsca, gdzie

by można tatę pochować, zapa-

lić świeczkę, postawić kwiatek.

To trwało latami. Dzisiaj jestem

szczęśliwa, że ojciec, który tę

ziemię tak ukochał i dla niej po-

niósł najwyższą ofiarę, jest

wszędzie. Jego grób to jest cała

polska ziemia. Powstają szkoły

im. Witolda Pileckiego. Ogrom-

na liczba młodzieży, mając ojca

za patrona, śledzi jego życie i je-

go wartości. To dla nas najwięk-

sza nagroda. Ja i Andrzej sami

niedługo będziemy po tamtej

stronie, ale widzimy, że są mło-

dzi, którzy poniosą ten prze-

piękny sztandar. Jestem spo-

kojna, bo duch ojca żyje.

Andrzej – Myśmy zawsze o

to zabiegali. Jakieś afisze się

przyklejało dobrym klejem,

żeby nie mogli zerwać od razu

– pomódlmy się za duszę ojca i

pamiętajmy, że zamordowano

go na Rakowieckiej. Wieszałem

przeważnie na kościołach. Do-

brze było, jak wisiało przez ty-

dzień. Ale teraz ojciec się sam

broni.

Zofia– Pierwsza tablica po-

jawiła na ścianie kościoła św.

Stanisława Kostki w Warszawie.

Odwaga była jeszcze wtedy sza-

lenie droga. Z panią, która jest z

zawodu architektem, poszły-

śmy do proboszcza. Pozwolił

nam tablicę wmurować za

> 2

> Zosia

z ojcem,

Andrzej

z mamą.

Lata 30.

z mężnych

Najmężniejszy

z mężnych

Sobota – niedziela | 24 – 25 maja 2008

◊

rp . pl

ios w zęby. Niezbyt wy-

górowana cena za no-

szenie tabliczki z nume-

rem obozowym w ręku,

zamiast jak słowiańskim podlu-

dziom przystało w zębach, wie-

dząc, że za znacznie drobniej-

sze przewinienia (np. bycie Ży-

dem) karze się tutaj choćby

miażdżeniem jąder młotkiem

na pieńku. Pierwszy dzień w

Auschwitz. Rozpoczyna się

trwająca ponad dwa i pół roku

misja, która choć w efekcie nie

osiągnie swojego podstawowe-

go celu – wywołania zbrojnego

buntu, przejęcia obozu, oswo-

bodzenia więźniów i co za tym

idzie – likwidacji najważniej-

szych z miejscowych oprawców,

to jednak od strony niesienia

czysto ludzkiej pomocy i zwró-

cenia uwagi świata na zbrodnie

w obozie, będzie miała kapital-

ne znaczenie.

Przetrwać

Do Auschwitz dostać się łatwo

– ale dla większości wyjście

stamtąd odbywa się poprzez

krematoryjny komin. Zaś w cza-

sie pobytu – nieustanna walka o

przetrwanie. Umrzeć można na

wiele sposobów – z wyziębienia,

wyczerpania, ciosu kapo-sady-

sty. A Pilecki ma nie tylko prze-

trwać i w miarę możliwości po-

tem uciec – zamierza jeszcze

prowadzić działania wywiadow-

cze w środowisku pełnym konfi-

dentów czy osób nieostrożnych,

przy zerowych szansach na

ukrycie się, kamuflaż.

Z części tych faktów rotmistrz

zdaje sobie sprawę dopiero po

przejściu pod znanym na całym

świecie hasłem, gdy widzi pierw-

sze szaleńcze mordy i znęcanie

się na placu apelowym. „Ach

więc zamknęli nas w zakładzie

dla obłąkanych – przemknęła

myśl. Co za podłość – rozumo-

wałem jeszcze kategoriami zie-

mi.... Jakże naiwnie, hen tam w

Warszawie podchodziliśmy do

sprawy Polaków wywożonych

do obozów. Tu nie potrzeba było

mieć żadnej sprawy politycznej,

żeby zginąć. Zabijano pierwsze-

go z brzegu”. Pierwsze zadanie:

Przetrwać.

„starym numerem”. Śmierć z

wycieńczenia musi poczekać.

Problem w tym, iż o pracy stola-

rza Pilecki też nie ma pojęcia.

„Trzeba było sięgać okiem wszę-

dzie, tak by odpoczynek mięśni

wypadał w momencie, gdy nie

widzi tego jakiś kapo. Lecz wte-

dy, gdy wzrok dozorcy, przebie-

gając warsztaty lub postacie,

spocznie na tobie lub znajdziesz

się w polu widzenia nawet w ką-

ciku jego oka – wtedy bracie mu-

sisz pracować lub umiejętnie

udawać pracę. Nie możesz stać

lub wypoczywać, choćbyś pod-

czas nieobecności tego pana

wcześniej pracował wiele. Jeśli

naprawdę to robiłeś, byłeś nie-

rozważny. W ten sposób z ko-

nieczności powoli stawałem się

stolarzem”. Czasem, aby unik-

nąć dodatkowej niedzielnej ro-

boty np. przy noszeniu brukwi,

Pilecki załatwia sobie wezwanie

do szpitala przez zakonspirowa-

nego dr. Deringa. Sprawdza się

stara zasada. W dużym zbioro-

wisku ludzkim poddanym pre-

sji, walczącym o przetrwanie,

trzeba mieć silne oparcie w

mniejszej grupie. Czerpać z niej,

ale i dawać. „Mieć podklepane”.

Tu akurat Oświęcim nie odsta-

wał mechanizmem od współ-

czesnych więzień czy nawet jed-

nostek wojskowych z poboru.

Pilecki, z przerwą na pobyt w

szpitalu, pracuje w stolarni przez

blisko rok. Późną jesienią 1941 r.

znajdzie się w rzeźbiarni na tere-

nie poza obozem w tzw. Indu-

striehof, w lutym 1942 r. na chwi-

lę w ośrodku Radiowo-Telegra-

ficznym (Funkstelle) i znów na te-

renie garbarni do lata 1942 r. W

lecie dopadnie go tyfus. Potem

od lutego 1943 r. aż do ucieczki

praca w obozowej poczcie –

paczkarni. Przez ten okres za-

kwaterowany jest w różnych blo-

kach – 3a, 12, 17 (potem 25).

Działać

19 IX 1940 r. Między Żolibo-

rzem Urzędniczym i Oficerskim,

Aleja Wojska Polskiego 40. Ar-

chitektoniczna duma przedwo-

jennej Warszawy. W mieszkaniu

Eleonory Ostrowskiej przebywa

rotmistrz Witold Pilecki. Od

kilku miesięcy szef sztabu Tajnej

Armii Polskiej – konspiracyjnej

organizacji wojskowej, opartej

na byłych żołnierzach i ofice-

rach, rychło scalonej z ZWZ. Ra-

no, równolegle z akcjami na

Ochocie i Grochowie, zaczyna

się obława. Cel – aresztowanie

wszystkich mężczyzn w wieku

18 – 45 lat, w domyśle przedsta-

wicieli inteligencji i korpusu ofi-

cerskiego. Dozorca i Ostrowska

podają szybko możliwości

ucieczki przez wewnętrzne

spółdzielcze ogródki. Pilecki od-

mawia. Ponad miesiąc wcześniej

dowódca TAP – mjr Włodarkie-

wicz rekomenduje go do arcy-

trudnego zadania u Grota-Ro-

weckiego, szefa ZWZ. Pilecki w

ramach tego rozkazu da się zła-

pać i zamknąć w Auschwitz jako

Tomasz Serafiński. Tam, wśród

więźniów zorganizuje siatkę dy-

wersyjno-wywiadowczą.

Bramę obozu przekracza w

nocy z 21/22 września 1940 r.

Kilka dni potem rozpoczyna bu-

dowę siatki – Związku Organiza-

cji Wojskowej, której głównymi

zadaniami będzie „Podtrzyma-

nie kolegów na duchu poprzez

dostarczanie i rozpowszechnie-

nie informacji z zewnątrz, zorga-

nizowanie w miarę możliwości

dożywienia i rozdzielania bieli-

zny, przekazywanie wiadomości

na zewnątrz, oraz jako uwień-

czenie wszystkiego, przygoto-

wanie oddziałów własnych do

opanowania obozu, gdy nadej-

dzie nakaz chwili w postaci roz-

kazu zrzucenia tu broni lub de-

santu”. Cele te zostają sprecyzo-

wane przez Pileckiego już w

obozie. Wytyczne dowództwa

mówią głównie o ustaleniu moż-

liwości odbicia więźniów i prze-

syłaniu informacji na zewnątrz.

Pilecki ma już olbrzymie do-

świadczenie w pracy konspira-

cyjnej. Budowana siatka przypo-

mina zatem układ szeregowy, z

minimalną ilością kontaktów

miedzy członkami, gdzie organi-

zujący zna tylko kilku podle-

głych sobie ludzi, ci zaś organi-

zują dalszy, oparty na przysię-

dze wojskowej werbunek i dzia-

łalność na własną rękę. System

oparty zostaje na tzw. piątkach –

małych grupach, co do których

Pilecki ma największe zaufanie.

„Piątki” nie znają się między so-

bą. Pierwsza z takich grup ka-

drowych powstaje już w paź-

dzierniku 1940 r. z oficerów TAP

≥ Zdjęcie więźnia z numerem 4859. Pod nazwiskiem Serafińskiego ukrył się Pilecki

do Auschwitz

Pilecki, numer 4859, umiesz-

czony zostaje na bloku 17a (po-

tem 25). Początkowo, z nadania

blokowego „Krwawego Alojza”,

też więźnia, niemieckiego ko-

munisty, zostaje tzw. sztubowym

(sprzątającym). Inicjacja odby-

wa się w typowy dla tego miejsca

sposób. „Los chciał, że wybrał

mnie i paru innych. Kazał usta-

wić się rzędem pod ścianą. Zro-

bić w tył zwrot i nachylić się. Wlał

drągiem z całej siły każdemu po

pięć uderzeń w miejsce podob-

no do tego przeznaczone. Trze-

ba było mocno zęby zacisnąć,

żeby nie wydarł się jęk”. Pilecki

w opinii blokowego jest jednak

zbyt łagodny, zostaje zatem wy-

rzucony do pracy fizycznej na

powietrzu: do budowy kremato-

rium, wożenia żwiru, prac rol-

nych, rozładunku pociągów, do

niszczącej organizm pozbawio-

ny kalorii bezwzględnej „gimna-

styki”. Wszystko to podczas

chłodnej jesieni, w cienkim pa-

siaku, niewygodnych drewnia-

kach, bez skarpetek i ciepłego

nakrycia głowy. W ten sposób

wykańcza się tysiące.

Strategia przetrwania polega

teraz na umiejętnym dekowa-

niu się, unikaniu wzroku kapo,

prześlizgiwaniu do komand,

gdzie kapo czy też zastępujący

go vorarbeiter jest mniej do-

kuczliwy, a może nawet pomoc-

ny lub związany z konspiracją.

Imaniu się zajęć, które dadzą

choć kilka dni pracy w pomiesz-

czeniu. Takie przypadkowo

zdarza się Pileckiemu w pierw-

szych tygodniach obozu. Na te-

renie miasta dołącza do grupy

więźniów budujących piec,

choć o pracy zduna nie ma bla-

dego pojęcia. Aby uniknąć po-

tem konsekwencji fuszerki,

dzięki pomocy związanego już z

siatką obozowego ruchu oporu

kpt. Michała Romanowicza, peł-

niącego funkcję vorarbeitera,

dostaje się do jego „dwudziest-

ki” burzącej okoliczne domki.

Tu jednak znowu praca na po-

wietrzu, w zimnie i przeszywa-

jącej wilgoci. „Michał stał na

straży i pilnie obserwował. Gdy

jakiś esesman lub kapo był

gdzieś w bliskiej odległości,

wtedy natychmiast sunęła para

kolegów z niszami, kilofy ude-

rzały raźniej w cement funda-

mentów”.

Tak będzie do początku

grudnia 1940 r. Wtedy, znów

przy pomocy członków konspi-

racji, tym razem starej, przed-

obozowej Tajnej Armii Polskiej,

dostaje się do stolarni obozo-

wej. Tu trzeba jeszcze przeko-

nać do siebie vorarbeitera We-

strycha, śliskiego koniunktura-

listę i volksdeutscha. „Jak czaro-

wałem w dalszej rozmowie z

Westrychem, tego tu pisać nie

będę. Udało mi się. Do stolarni

na pewno będę przyjęty i przy-

puszcza, że będę mu wdzięczny

w przyszłości”.

Pilecki nie opuści już na dłu-

żej pracy pod dachem. W 1941 r.,

w przeciwieństwie do nowych

więźniów – „zugangów” jest już

≥ Kres jednego z tych, którzy

nie wytrzymali piekła obozu

Bociany strącone przez burzę

leźli. Tak się zafascynowali Wi-

toldem Pileckim, że koniecznie

chcieli go mieć za patrona. Po-

myślałam wtedy, że ojciec, który

kochał ziemię, na której gospo-

darzył, pola, lasy, zioła, kwiaty,

znalazł sobie wreszcie ciche

miejsce pod wiejskimi strzecha-

mi. Tam jest kilkanaście chałup,

ludzie zbierają jagody, runo le-

śne. I są gniazda bocianie. A bo-

ciany to był w naszych Sukur-

czach symbol ostoi. Rokrocznie

przylatywały. Jędruś, chcę, że-

byś powiedział o burzy...

Andrzej: – To był jakiś znak,

że koniec z Sukurczami, które

miały 450 lat historii. Bardzo sta-

ry dwór. Na końcu dziedzińca

rosła wielka jodła, na niej bocia-

ny uwiły gniazdo. Burza, która

przyszła latem 1939 roku, zrzu-

ciła to gniazdo razem z młody-

mi, już dorastającymi ptakami.

Ojciec wracał skądś bryczką i je

zbierał. U nas była cała klinika

bocianów. Ciotka pisała we

wspomnieniach, że to symbol.

Rzeczywiście, już się wtedy z

Sukurczami żegnaliśmy.

na listek włożyć, żeby miała

możliwość przeżycia. Mieliśmy

sady, które rodziły owoce. Cały

nasz dwór i dziedziniec osłania-

ła od północnych wiatrów prze-

cudna, wiekowa aleja. Była pod

kątem prostym, korony się łą-

czyły. Jako dziecko zbaczałam z

tej alei i zbierałam muszelki śli-

maków. Pamiętam też wzgórek

i kamień na końcu alei, o któ-

rych ojciec napisał cudny po-

emat.

Andrzej: – Opisywał prawie

każde drzewo. Często jechali-

śmy konno na krótki obchód.

Patrzył, czy pszenica dojrzała,

rozcierał sobie na ręku i spraw-

dzał, czy już czas na koszenie.

Zofia: – Dyscypliny uczył.

Jeżeli musiał sam jechać na po-

le, to nam nie wolno było wyjść

na dziedziniec, dopóki promie-

nie słońca nie dotrą do kreski,

którą narysował patykiem.

≥ Fotografia Pileckiego z lat 20.

Szachy z cekaemem

A państwa najwcześniejsze wspo-

mnienia związane z ojcem?

Zofia: – Do końca naszych

dni będą nam towarzyszyć. Kie-

dy wojna wybuchła, byłam led-

wie sześciolatką, ale pamiętam

dosłownie wszystko. Troskę oj-

ca o nas, bo mama jako nauczy-

cielka zawsze była zapracowa-

na. To on nauczył nas żyć. Jeź-

dził z nami na pola, wpajał mi-

łość do wszystkiego, co żyje. Do

tego stopnia, że kiedyś szłam

przez dziedziniec i ojciec mówi:

„Dlaczego nie patrzysz pod no-

gi, przecież tam jest biedronka”.

Tę biedronkę kazał mi wziąć i

Chrystusem frasobliwym,

żeby nie rzucała się w oczy. Nie

chciał, żeby ją zniszczono. Przy-

jechała biedna, wiejska szkoła z

Kozików na wycieczkę i oczywi-

ście poszli do grobu księdza Po-

piełuszki. Jakoś tę tablicę odna-

> Zosia

przebrana

za panienkę

i Andrzej

— za ułana

JAKUB OSTROMĘCKI

historyk i nauczyciel historii

Ochotnik

◊

rp . pl

Sobota – niedziela | 24 – 25 maja 2008

Najmężniejszy

z mężnych

przywiezionych do obozu na kil-

ka tygodni przed Pileckim: De-

ringa, Obojskiego, Zagnera, de

Virion i Surmackiego. Liczba

osób w piątce jest umowna. W

marcu 1941 r. powstaje „piątka”

składająca się z 11 osób. Potem

powstaną jeszcze trzy: w maju,

październiku i listopadzie 1941 r.

W sumie cała siatka rozrośnie się

do ponad 100 osób umieszczo-

nych w najbardziej newralgicz-

nych komandach, co w połącze-

niu z innymi tajnymi organiza-

cjami w obozie będzie stanowiło

pokaźną siłę, redukowaną jed-

nak śmiertelnie przez warunki

pracy, wyrywkowe egzekucje,

choroby, wywózki.

Siatka, obok systemu piątko-

wego, w 1942 r. zostaje zorgani-

Reszta zadań organizacji zo-

staje jednak wypełniona. Regu-

larnie z Auschwitz wychodzą

grypsy i wiadomości, wkrótce

po stworzeniu pierwszej piątki.

Część z więźniów pracuje w ko-

mandzie mierników poza obo-

zem, tam kontaktują się z dwo-

ma wysłanniczkami ZWZ Okrę-

gu Oświęcimskiego – Stolarską i

Stupką. Te dostarczają do obo-

zu leki, żywność i odzież. Pierw-

szy meldunek o sytuacji w obo-

zie, ludobójstwie, organizacji

pracy wychodzi w październiku

1940 r. poprzez zwolnionego

więźnia – Aleksandra Wielopol-

skiego. Do Londynu przez

Sztokholm dotrze dopiero 18

marca 1941 r. W ten sposób,

przez wykupionych lub zwol-

stępnie w informacjach przeka-

zywanych aliantom.

W „konspiracyjnej robocie”

wspomaga ZOW również au-

striacka lekarka Maria Strom-

berger, która z apteki obozowej

SS wynosi leki, przekazując je

organizacji. Te podkradane są

też przez polskich lekarzy –

więźniów zatrudnionych jako

pielęgniarze w Ambulatorium

SS. Obozowy blok szpitalny

(HKB) pełni w ogóle funkcje ko-

ła ratunkowego dla organizacji,

wydając zaświadczenia o cho-

robie, ukrywając więźniów za-

grożonych wywózką do Birke-

nau.

Szpital likwiduje wykrytych

konfidentów. Ci, po wywołaniu

przez więźniów biegunki, dosta-

gdy na skutek sankcji wobec

zamkniętych gdzieś Niemców

zniesiono odpowiedzialność

zbiorową więźniów. Ucieka się z

komand pracujących poza obo-

zem, w pobliskich zakładach

pracy wykorzystujących darmo-

wą siłę roboczą, przez kuchnię

SS czy też bezczelnie i spokojnie,

w przebraniu esesmana, wspól-

nie z kapo, jak w przypadku akcji

z 29 grudnia 1942 r., kiedy to Otto

Küsel przewiózł w szafie koń-

skim wozem kilku więźniów. Ta-

ka akcja wymaga oczywiście do-

stania się do odpowiedniego ko-

manda, wysłania uprzedzające-

go grypsu do ZWZ-AK, skombi-

nowania sprzętu, ubrań.

Decyzję o ucieczce Pilecki

podejmuje z początkiem 1943

r. „Siedzę tu dwa lata i siedem

miesięcy. Prowadziłem tu ro-

botę. Ostatnio nie dostawałem

żadnych dyspozycji. Obecnie

Niemcy wywieźli naszych naj-

lepszych ludzi, z którymi pra-

cowałem. Trzeba by było zaczy-

nać od początku. Uważam, że

dalsze siedzenie moje tutaj nie

ma sensu. I dlatego wychodzę”.

Wraz z dwoma więźniami,

członkami konspiracji, załatwia

przeniesienie z paczkarni do

znajdującej się poza obozem

piekarni, na nocną zmianę.

Tam w nocy z 26 na 27 kwietnia

1943 r., w ostatniej chwili od-

blokowawszy metalowe drzwi,

ostrzeliwani przez wściekłych

esesmanów, uciekają. Swoim

kolegom Pilecki wciąż znany

jest jako Tomasz Serafiński.

≥ Zdjęcie lotnicze obozu wykonane w sierpniu 1944 r.

Auschwitz przez kilka lat. Najpierw w obozie, w latach

1940 – 1943, kiedy słał co kilka miesięcy meldunki do Ko-

mendy Głównej Armii Krajowej. Z racji szczupłości sił AK nie

zdecydowała się wtedy na atak.

Po ucieczce Pilecki zwrócił się do szefa dywersji i uzbrojenia ob-

wodu AK w Bochni – Andrzeja „Sybiraka” Możdżenia

– o sformowanie 150-osobowego oddziału mającego uderzyć na

obóz. W tej samej sprawie skontaktował się ze zgrupowaniem

„Ośka” BCh z Kielecczyzny. „Sybirak”, początkowo przychylny

operacji, na jesieni 1943 zaprzestał działań ze względu na nega-

tywne stanowisko Komendy Okręgu AK w Krakowie.

Pod koniec jesieni 1943 Pilecki już w Warszawie kontaktuje

się z zastępcą szefa Kedywu, ppłk. Janem „Sępem” Mazurkie-

wiczem i szefem Oddziału III (operacyjnego) mjr. Karolem

Jabłońskim. Oni jednak odkładają sprawę na później. W 1944 r.

AK z powodu zbliżania się frontu i coraz poważniejszego pro-

blemu sowieckiego oraz fiaska planu „Burza” nie może

przeznaczyć sił na wyzwolenie obozu, transportowanie i ukry-

cie kilku tysięcy chorych, kobiet i dzieci. Komorowski

dopuszcza akcję zbrojną jedynie w przypadku ogólnokrajowe-

go powstania lub gdy SS przystąpi do próby eksterminacji

wszystkich więźniów.

≥ Więźniowie KL Auschwitz

****

Początek maja 1943 r., Nowy

Wiśnicz, na południe od Bochni.

Zastępca dowódcy placówki AK

w Bochni ps. Lisola Tomasz Se-

rafiński siedzi na werandzie w

swoim domu wraz z dziećmi i

żoną. W pewnym momencie

zjawia się jego przyjaciel, też w

konspiracji, Leon Wandasie-

wicz, wraz z nieznajomym męż-

czyzną. Ów przedstawia się jako

Tomasz Serafiński. Zdziwienie

zgromadzonych, wszystkich

poza przybyszem. Mężczyźni

wymieniają daty urodzenia,

wszystko się pokrywa.

Przybyszem jest rotmistrz Pi-

lecki, który o tożsamości lokal-

nego dowódcy AK dowiaduje

zowana w uśpione, szkieletowe

oddziały wojskowe – zakonspi-

rowani z piętra bloku tworzą

„pluton”, blok „kompanię”, zaś

kilka bloków „batalion”. Armia

Krajowa z racji stacjonujących

w pobliżu wojsk niemieckich,

szczupłości sił, nie wyda jednak

rozkazu ataku, do alianckiego

zrzutu broni również nie doj-

dzie. Stanowisko takie będzie

reprezentować zarówno Ko-

menda Główna, jak i dowódz-

twa w Krakowie i Katowicach.

nionych więźniów idą meldunki

w lutym 1941 r., 15 maja 1941 r.,

listopadzie 1941 r., grudniu 1941

r., lutym 1942 r., marcu 1942 r., te

ostatnie uwzględniające rów-

nież zbrodnie, o których Pilecki

dowiaduje się pośrednio: mor-

dowanie Żydów w pobliskim

Birkenau i jeńców sowieckich.

Meldunki rotmistrza Pilec-

kiego były wykorzystane w ra-

portach Polskiego Państwa

Podziemnego wysyłanych do

rządu RP na uchodźstwie, a na-

ją się do szpitala. Tam „leżącemu

robiono niby konieczny zastrzyk.

Zresztą sam w sobie nieszkodli-

wy, gdyby nie to, że zrobiony za-

rdzewiałą igłą”. Konfidenci wpa-

dają też w machinę śmierci obo-

zu. Fałszując karty choroby, pod-

syła się ich do pielęgniarza –

oprawcy Klehra, który setkom

ciężko chorych robi wykańczają-

ce zastrzyki z fenolu w serce.

Najbardziej spektakularne

działania: ucieczki. Organizuje

się je częściej po lutym 1942 r.,

się kilkadziesiąt minut wcze-

śniej. Tomasz Serafiński – tak

brzmiało nazwisko na legityma-

cji ubezpieczeniowej, na pod-

stawie której Pileckiemu przed

łapanką wyrobiono fałszywy

dowód. Prawdziwy Serafiński,

przenosząc się do Wiśnicza, po-

zostawił tę legitymację w War-

szawie. Ma potem poważne

problemy – w święta Bożego

Narodzenia 1943 roku zostanie

aresztowany... jako uciekinier z

Auschwitz. Ów zbieg okoliczno-

ści przypłaci pobiciem, dwoma

tygodniami w więzieniu gesta-

po na Montelupich w Krakowie.

Pilecki jest już wtedy w Warsza-

wie. Ze swoim sobowtórem

spotka się po wojnie w Krako-

wie w 1945 r.

Wszystkie cytaty pochodzą z „Raportu

Witolda”.

Rozmowa z dziećmi rotmistrza Witolda Pileckiego – Zofią i Andrzejem

Andrzej: – A pamiętasz mel-

dunki rano? Podchodziliśmy i

mówiliśmy: kochany tatusiu,

melduję, że jest wszystko w po-

rządku, to znaczy – łóżka posła-

ne, modlitwa odmówiona, zęby

wymyte, jesteśmy przygotowa-

ni do śniadania.

Zofia: – Ważna była posta-

wa. Strugał patyki i kazał nam

całymi godzinami chodzić z ni-

mi tak, żebyśmy trzymali proste

plecy. Z drewna robił także gry.

Na przykład szachy wojenne z

cekaemami.

Andrzej: – Chińczyka zro-

bił, były kolorowe guziki. Skąd

on wtedy takie wziął, nie wiem.

Do dziś pamiętam, że ty miałaś

żółte, mama zielone, a ja zawsze

czerwone albo niebieskie. Dbał

o naszą sprawność umysłową.

Zofia: – Uczył też odpowie-

dzialności. Każde z nas musiało

odpowiedzieć, ile chce rano

się znarowiły, że w końcu jedna

przyprowadziła wszystkie swoje

dzieci. Zobaczyła to nasza ma-

ma, która panicznie bała się my-

szy. Była cała awantura.

Matka Boska

w warkoczu

Pamiętacie państwo dzień, kiedy

ojciec poszedł na wojnę?

Andrzej: – Byliśmy z mamą

na wakacjach u babci w Ostrowi

Mazowieckiej. Nagle dowiadu-

jemy się, że jest mobilizacja i

możemy już ojca nie zastać. Ktoś

nas odwiózł samochodem do

Małkini, tamtędy przechodziła

linia Białystok – Warszawa. Woj-

sko nas przez okna wzięło i z

wielkimi trudami dojechaliśmy

do Krupy. Patrzymy, a ojca już

nie ma. Nasza sypialnia zajęta

przez jakiś oddział, wyżsi ofice-

rowie w naszych łóżkach sobie

śpią. Całe szczęście, że się zjawił.

Na koniu wpadł i nie patrząc na

rangę, poustawiał ich po kątach.

„To ja w namiotach koczuję, a wy

u mnie w domu sobie śpicie?!”.

Oddali nam pokój. Tego

≥ Obraz św. Antoniego

z kościoła parafialnego w Krupie

(dziś Białoruś), namalowany

przez Pileckiego w 1930 r.

Jak tato się do mamy odnosił, był

szarmanckim mężczyzną?

Zofia: – Przede wszystkim

bardzo ją kochał. Pamiętam

ogromny pokój, gdzie stało łoże

małżeńskie, a u wezgłowia był

przepiękny fresk namalowany

przez ojca.

Andrzej: – W sypialni były

kiedyś dwa zdobione okna, po-

tem zostały zamurowane i w

tych miejscach powstały duże

obrazy. Matka Boska karmiąca,

a na drugim Święta Rodzina.

Zofia:– Wyjątkowo uzdol-

niony człowiek. Pisał, nuty two-

rzył, grał na pianinie.

Andrzej: – I pod ręką za-

wsze miał gitarę.

< Zdjęcie

ślubne Marii

i Witolda

Pileckiech

z 7 kwietnia

1931 r.,

Ostrów

Mazowiecka

owsianki. Żeby się mu przypo-

dobać, zawsze prosiliśmy trochę

więcej. Ojciec nas zostawiał, bo

wiedział, że wszystko będzie zje-

dzone. Jednak myśmy tyle zjeść

nie mogli, więc w końcu wyszu-

kaliśmy mysią dziurę. Myszy tak

> 4

Plany ataku na obóz

M imo braku perspektyw Pilecki snuł plany oswobodzenia

Reduta

na Starynkiewicza

Sobota – niedziela | 24 – 25 maja 2008

◊

rp . pl

Powstańcza reduta

„Chrobry II”. W ramach zgrupo-

wania Pilecki i Redzej tworzą im-

prowizowany, 17-osobowy plu-

ton.

2 sierpnia

Teren byłego małego getta.

Grupa powstańców kieruje się

wzdłuż kamienic przy ul. Pań-

skiej. Udaje się im zlikwidować

pojedyncze posterunki, głównie

Ordungspolizei. Stąd szybki

bieg przez skrzyżowanie z Żela-

zną aż do ul. Ceglanej. Tu już

czujniej. Na dachach niemieccy

snajperzy, szybko przezwani go-

łębiarzami. Część powstańców

obsadza górne piętra kamienic,

reszta stara się pozornymi ma-

newrami, ostrzałem wywabić

snajperów z bezpiecznych kry-

jówek. Tak, by ukazał się choćby

kawałek głowy, ciała. Ów hazard

trwa jeszcze kilka dni, ale się

opłaci. Ul. Ceglana – środek rejo-

nu działań „Chrobrego II”

oczyszczona. Pilecki i Redzej

udają się po nowe zadania.

> Flaga

powiewała

na Domu

Turystycznym

przy placu

Starynkiewicza

przez 10 dni

ku wściekłości

Niemców.

budowany do domu na północ

od rogu z ul. Chłodną bunkier

typu Tobruk. Mały, zaledwie kil-

kuosobowy, pozwalający na

ostrzał w pozycji stojącej. Takich

Ringstandów Niemcy postawili

w 1944 r. mnóstwo, w newral-

gicznych punktach miasta, przy

urzędach, koszarach, magazy-

nach i dworcach. Obsada bun-

kra przy rogu Chłodnej, złożona

z uzbrojonych funkcjonariuszy

Ordungspolizei, jest właśnie

zmuszona do sprawdzenia jego

odporności w praktyce. 1 sierp-

nia 1944. Posterunek Nordwa-

che. Siedziba policji porządko-

wej.

św. Stanisława, przedostaje się

tu kilka godzin temu, po ataku

na Fabrykę Czajkowskiego na

Woli.

Umocniony punkt wraz z 40

jeńcami zdobyty zostanie dopie-

ro 3 sierpnia. Aż trzy dni obrony

Nordwache Niemcy zawdzię-

czają tylko słabemu uzbrojeniu

zgrupowania. W innych warun-

kach obsada Ringstandu zosta-

łaby usmażona miotaczem pło-

mieni, zmiażdżona artylerią po

kilku godzinach.

Gdy pada Nordwache, Pilec-

ki, używający w powstaniu

pseudonimu Witold, wykonuje

już inne zadanie. Jednak mało

kto z jego przełożonych zdaje

sobie sprawę, z kim ma do czy-

nienia. Rotmistrz ukrywa fakt,

że w czasie działalności w Au-

schwitz został awansowany,

późniejsze członkostwo w Ke-

dywie, i że w ogóle nie wolno

mu brać udziału w walkach.

Od kilku miesięcy działa bo-

wiem w ramach AK dodatkowo

zakonspirowana struktura o na-

zwie „NIE”. Jednym z jej twór-

ców jest płk August Emil Fiel-

dorf „Nil”. W oddziale II tej orga-

nizacji zajmującym się wywia-

dem i działaniami bojowymi

działa Pilecki, posługując się na-

zwiskami Witold Smoliński i

Roman Jezierski. Konspirato-

rom nakazano rozluźnianie

związków z AK, minimum wła-

snych kontaktów. „NIE” miało

walczyć z przeciwnikiem dużo

bardziej perfidnym niż III Rze-

sza – okupantem sowieckim.

Sens działalności organizacji

ujawnił się zwłaszcza po poli-

tycznej klęsce planu „Burza” i

masowych wywózkach, aresz-

towaniach i mordach ujawnio-

nych na Kresach członków AK.

Niestety, wbrew wytycznym

większość członków „NIE” weź-

mie udział w powstaniu. Pilecki

jako „Witold” po ataku na Nor-

dwache udaje się do umocnio-

nej kamienicy przy Twardej 40.

Wraz z kpt. Janem „Jankiem”

Redzejem, z którym uciekał z

Auschwitz, melduje się u mjr. Le-

ona „Liga” Nowakowskiego, do-

wódcy oddziału NSZ. Tworzone

właśnie na tej bazie zgrupowa-

nie przyjmie rychło nazwę

Narożne kamienice dają

świetne pole ostrzału dla ataku-

jących. Wokół komendy dopa-

lają się już niemieckie ciężarów-

ki, co kilkanaście minut z pobli-

skich balkonów słychać serie z

broni maszynowej. Szturm pro-

wadzi Zgrupowanie „Chrobry”

pod dowództwem kpt. „Sosny”.

W atakach biorą jednak też

udział inni powstańcy, wśród

nich rotmistrz Pilecki, który wy-

korzystując podwórka szpitala

motoryzowana kolum-

na SS, nie zważając na

górskie serpentyny i

kręte uliczki mijanych

kamiennych wiosek, prędko

posuwa się na północ. Kierujący

zadaniem generał chce mieć

ostatnie tej wojny, nieco szem-

rane zadanie jak najszybciej za

sobą. Nie jest zadowolony, jed-

nak obowiązek wobec Führera i

Volku musi być wykonany. Koło

południa ciężarówki docierają

do końca – małego, cichego

miasteczka na brzegu jeziora.

Mijają jego centrum, kierując się

do położonego kilkaset metrów

na północ celu.

Kanonada i w ułamku sekun-

dy eksplozje. Pisk hamulców i

wrzaski rannych. Ciężarówki,

wóz dowodzenia jeden po dru-

gim wylatują w powietrze trafia-

ne celnym ogniem nie wiadomo

skąd. Przeciwnik nie oszczędza

amunicji, waląc też po okolicz-

nych domach. W ciągu kilku mi-

nut oddział SS przestaje istnieć.

Jest 29 kwietnia 1945 r. Sherma-

ny 3. Armii USA gen. Pattona

udaremniły właśnie wymordo-

wanie jeńców Oflagu VII A w

Murnau am Staffelsee.

Październik 1944.

Po długiej podróży do tej po-

łożonej u samych stóp Alp Ba-

warskich miejscowości, nieda-

leko Garmisch-Partenkirchen,

w połowie drogi między Mona-

chium a Innsbruckiem, przyby-

wa transport jeńców wojennych

z okupowanej Polski. Więk-

szość z nich to uczestnicy po-

wstania warszawskiego, w tym

Zgrupowania „Chrobry II”. Dla

jednego z konwojowanych wi-

dok drutów kolczastych i bara-

ków – choć tym razem o niepo-

równywalnie wyższym standar-

dzie, to nic nowego. Obozowa

rutyna, widok szczytów przez

cały ten okres pokrytych śnie-

giem uspokaja. Zima i zbliżający

się koniec wojny usuwają z pra-

cującego od kilku lat w „trybie

konspiracyjnym” umysłu myśli

o ucieczce. Oficer pozwala sobie

na odrobinę wspomnień.

Nareszcie z bronią w ręku!

Żelazna, jedna z głównych

ulic zachodniej części Śródmie-

ścia, ciągnie się prosto na odcin-

ku grubo ponad kilometra. Po

obu stronach rząd zwartych,

wielopiętrowych kamienic.

Wschodnią pierzeję burzy jed-

nak betonowy występ. To do-

3 sierpnia

„Chrobry II” wysyła dwa plu-

tony w kierunku południowym,

na Aleje Jerozolimskie. Tu teren

bardziej otwarty, więcej ma-

sywnych gmachów publicz-

nych, tor średnicowy i wiaduk-

ty. Kluczowy punkt natarcia to

kamienica Chmielna 126 na ro-

gu Żelaznej. Narożne balkony

dają idealne pole ostrzału na

odległe o 100 metrów na połu-

dnie skrzyżowanie z Alejami i

widoczny dalej plac Starynkie-

wicza. Po lewej stronie pudeł-

kowaty gmach Domu Kolejowe-

go, po prawej olbrzymi, moder-

nistyczny i surowy kompleks

Dworca Pocztowego, pomalo-

wany w maskujące barwy.

Obiekt, z racji swojej wysokości

i konstrukcji, jest kluczowy dla

panowania nad Alejami Jerozo-

limskimi, wówczas główną arte-

rią wschód – zachód. Pilecki i

Redzej jako szeregowi po-

wstańcy razem z plutonami sa-

perów uczestniczą w udanym

natarciu na budynki.

To nie wszystko. Trzeba teraz

przebiec Aleje Jerozolimskie i

pod ostrzałem opanować rejon

pl. Satrynkiewicza. Tu znów du-

że gmaszyska. Idąc od wschodu:

starostwo powiatowe, Wojsko-

≥ Zdjęcie wykonane między 3 a 10 sierpnia 1944 r. z ul. Żelaznej. Widok zamyka po prawej stronie

Dom Turystyczny. Bliżej zdobyty bunkier niemiecki. Pomiędzy rogiem kamienicy na pierwszym planie

a Domem Turystycznym – fragment Dworca Pocztowego

Bociany strącone przez burzę

samego dnia wyjechał, a po

kilku dniach była koncentracja

kawalerii. Wszystko zebrało się

w Krupie przy szkole, ojciec je-

chał na czele. Odjechał, jakby

nas nie widział prawie. W pew-

nym momencie tętent, zawrócił

i stanął tak, że koń zarył kopyta-

mi. Elegancko jak oficer zesko-

czył, ucałował swoją żonę, wziął

Zosię, potem podniósł mnie i

też pocałował. Podobno coś do

mnie powiedział, potem nasko-

czył na konia. Podjechał jeszcze

do kobiet, które zbierały grykę,

powiedziała: „Do widzenia ko-

bietki, za dwa tygodnie się zoba-

czymy!” i pocwałował.

Zofia: – Mówimy o ojcu, ale

drugą postacią prawie że świętą,

i tak samo bohaterską, była na-

sza mama. Z perspektywy lat

odtwarzam sobie jej drogę po

wyjeździe ojca. Uciekała z mały-

mi dziećmi, z Sukurcz poprzez

Krupę, Wołkowysk do swojej

matki do Ostrowi. Rosjanie

przed granicą strasznie nas po-

traktowali, mamę wsadzili do

chlewka, a nam kazali siedzieć

na schodach strażnicy. Bez wo-

dy, bez jedzenia, bez niczego.

Jak wypuścili mamę, to myśmy

karmili się zapachem chleba z

piekarni. Obrabowali wszystko,

obrączki zabrali. Ja miałam ru-

dy warkoczyk i jak wyjeżdżali-

śmy, mama wplotła mi w niego

Matkę Boską Ostrobramską z

chrztu mojego. Mając świado-

mość, że mam tę Matkę Boską, a

w staniczku swoim pieniążki,

które mama mi wszyła, zaczę-

łam tak wrzeszczeć i płakać, że

dali nam spokój.

W jaki sposób?

Zofia: – Na przykład mówi

tak: „Ja teraz pójdę, a ty o 20 –

25 kroków idź przede mną i je-

żeli zobaczysz patrol niemiecki,

skręć do jakiejś ściany albo szy-

by. To dla mnie będzie sygnał,

że coś się dzieje, że mogę być

zagrożony”.

Andrzej– Uczył nas zacho-

wań na czas okupacji.

≥ 21-letni Witold

w Godzieniszkach (1922 r.)

Ciągle żuł skórki

chleba

Czy potem pisał listy?

Andrzej: – O tak. I zawsze

miał do nas jakieś prośby. Cza-

sem były reprymendy, np. ja do-

stałem. Babcia mnie podpuści-

ła, bo miała duże uprawy rolne,

a wśród nich kapustę. Pełno by-

ło na niej kapustników, więc po-

wiedziała, żebym je trochę po-

gonił. Zrobiłem taką patkę, oj-

śniej chciał się z nami zobaczyć.

Na Boże Narodzenie mieliśmy

choinkę, świeczki białe i czerwo-

ne. Już było po bombardowaniu

Warszawy, ojciec miał z pergami-

nu szyby i pamiętam, że bardzo

szeleściły na skutek rozgrzania

przez świece. Wziął mnie na

przejażdżkę tramwajem po mie-

ście i uczył konspiracji.

< Witold

Pilecki

na czele

defilady

w Lidzie

Kiedy spotkaliście się z ojcem po

raz kolejny?

Zofia– W 1940 roku szedł do

Oświęcimia na ochotnika i wcze-

„Witolda”

JAKUB OSTROMĘCKI

◊

rp . pl

Sobota – niedziela | 24 – 25 maja 2008

Najmężniejszy

z mężnych

telki z benzyną. Pali się jeden

hetzer, ginie grenadier. Oddział

Pileckiego uratował redutę. Re-

dzej pędzi do dowództwa na

Twardą – wsparcia jednak nie

będzie.

Popołudnie. Powstańcy cze-

kają na redutach. Tym razem ob-

serwują większą kolumnę,

wzmocnioną przedzierającymi

się na zachód elementami 19. Dy-

wizji Pancernej. Ostrzał na bary-

kadę, grenadierzy już przy niej,

zabierają się do rozbiórki. Dopu-

ścić jeszcze bliżej. Nie marnować

cennej amunicji. Jeden pocisk,

jeden Niemiec. Pilecki daje

wreszcie rozkaz ataku – celny

ogień zabija kilku grenadierów,

inni ryczą ranni, na pancerzach

hetzerów i czołgów płonie płyn

zapalający. Kilka wozów prze-

dziera się na plac Zawiszy. To za

mało, aby przebić arterię.

tami obrońcy redut na placu

Starynkiewicza przez wybu-

chy granatów słyszą od strony

południowej dosyć osobliwy

konglomerat języków. Brutal-

ne, charczące, germańskie ko-

mendy mieszają się z prymi-

tywnym, wschodnim zaśpie-

wem. Ta druga grupa napastni-

ków na rękawie nosi czarny

krzyż na białym tle. Nadchodzi

RONA. Rosyjska Narodowa Ar-

mia Wyzwoleńcza, konkretnie

1. Pułk jej brygady szturmowej

(SS). Mieli nieść wolność znę-

kanej komunistycznym ludo-

bójstwem Rosji. Skończyli na

grabieżach, mordowaniu cho-

rych, paleniu ludzi żywcem i

gwałceniu pielęgniarek na

warszawskiej Ochocie, biorąc

zresztą przykład ze swojego

dowódcy Kamińskiego. Drogę

owym podwładnym SS toruje

niemiecka 1. Kompania 500.

Batalionu Pionierów Pancer-

nych. Inaczej saperzy szturmo-

wi na transporterach. Tego ata-

ku wspieranego lotnictwem i

ostrzałem czołgów od Dworca

Głównego żołnierze Pileckiego

nie są w stanie powstrzymać.

Dla garstki obrońców przycho-

dzi rozkaz ewakuacji na pół-

nocną część Alej – do gma-

chów Dworca Pocztowego.

„Rzeczpospolitej”

≥ Kadr z walk powstańczych – walka z niemieckimi strzelcami

wyborowymi „gołębiarzami”

1 sierpnia 2003 roku dzieci rot-

mistrza Witolda Pileckiego –

Zofia i Andrzej – odsłoniły ta-

blicę dłuta prof. Janusza Pa-

stwy wmurowaną przy wejściu

do poprzedniej siedziby re-

dakcji „Rzeczpospolitej” przy

placu Starynkiewicza. W uro-

czystości wzięli udział m.in.:

prof. Władysław Bartoszewski,

prezydent Warszawy Lech Ka-

czyński, inni politycy, samorzą-

dowcy, kombatanci, wojskowa

asysta honorowa, harcerze z

drużyny ZHR im. Zgrupowania

AK Chrobry II. Ówczesny re-

daktor naczelny „Rz” śp. Maciej

Łukasiewicz powiedział wtedy:

Stawiliśmy się tu dziś wszy-

scy, aby dać świadectwo praw-

dzie. Kieruje nami pamięć o

najodważniejszym z odważ-

nych żołnierzy drugiej wojny

światowej. O rotmistrzu pol-

skich ułanów, a następnie ofi-

cerze Armii Krajowej, który

dobrowolnie trafił do oświę-

cimskiego obozu koncentra-

cyjnego, aby też – jak wyryto

na tej tablicy – „dać świadec-

two prawdzie”. Odkrył tam

mechanizm hitlerowskiego lu-

dobójstwa i zorganizował

przeciw niemu opór. Władza

komunistyczna odpłaciła Mu

za to po wojnie haniebnym

mordem sądowym oraz dzie-

sięcioleciami równie hanieb-

nego milczenia, zacierania śla-

dów. Dziś, na szczęście, czyny

rotmistrza Witolda Pileckiego

przenikają do świadomości

Polaków. Przenikają jednak z

wolna, i nie wszystkie.

Jednym z czynów, które do-

magają się utrwalenia, jest

walka rotmistrza Witolda Pi-

leckiego podczas powstania

warszawskiego. Muszę przy-

znać z pewnym zażenowa-

niem, że dopiero niedawno ja

i moi koledzy z „Rzeczpospo-

litej” uzmysłowiliśmy sobie, że

właśnie w tym gmachu, gdzie

od ponad dziesięciu lat mieści

się nasza redakcja, znajdowa-

wy Instytut Geograficzny (wieża

zegarowa!!!) i na samym placu

Izba Skarbowa, na zachód od

niej, na drugim końcu placu, pe-

łen głębokich balkonów Dom

Turysty – teraz Soldatenheim,

miejsce wypoczynku niemiec-

kich żołnierzy. Perspektywę cią-

gnącego się na południe placu

rygluje portyk szarego gmachu

dyrekcji wodociągów. Siedząc w

tych budynkach, zamyka się już

cały ruch w Alejach.

Kolejny szturm i pod koniec

dnia zabudowania zostają obsa-

dzone powstańcami! Broni się

jeszcze starostwo i wodociągi.

Nie ma jednak co czekać. Ze zdo-

bytych już obiektów trzeba

uczynić umocnione punkty opo-

ru. W każdej chwili może się za-

cząć kontratak, już słychać jazgot

czołgowych gąsienic, już walą w

WIG. Redutą Izba Skarbowa do-

wodzi Pilecki, WIG obejmuje Re-

dzej. Zebrani z okolicznych do-

mów cywile pomagają w budo-

waniu barykady przecinającej

Aleje Jerozolimskie.

ilung 743 wyposażonego w lekkie

niszczyciele czołgów Hetzer. Za-

danie: przetrzeć Aleje Jerozolim-

skie.

Niemieckie dowództwo, za-

równo von Vormann z 9. Armii,

jak i obłudny von dem Bach

wraz ze swoimi zdegenerowany-

mi podwładnymi kierujący ope-

racją w Warszawie, zdaje sobie

sprawę z wagi arterii. Na pra-

wym brzegu Wisły, tzw. przed-

mościu praskim, walczą elitarne

dywizje powstrzymujące Sowie-

tów, choć ci od 6 sierpnia zgod-

nie z rozkazem walczą dosyć

niemrawo. Całe zaopatrzenie i

odwody dla jednostek niemiec-

kich dostarczane są przez War-

szawę. Tędy pójdzie ewentualny

odwrót, a dobre morale wymaga

bezpiecznych tyłów. Arterie są

więc dwie – północna przez

most Kierbedzia i Stare Miasto

oraz południowa przez Aleje Je-

rozolimskie.

Czoło kolumny otwierają

trzy hetzery. Bracia tych z War-

szawy będą wkrótce masakro-

wać wrogów Rzeszy na obu

frontach. Pluton podjeżdża pod

barykadę. Na jej esplanadzie ja-

kieś podejrzane puszki – z pew-

nością miny. Kilka prewencyj-

nych wystrzałów nie daje jed-

nak rezultatu. Pluton wraz z

eskortującymi grenadierami

cofa się więc w Chałubińskiego.

Może uda się obejść barykadę

od południa, przez Nowo-

grodzką. Z okien lecą nagle bu-

5 sierpnia

Widok zabitych wrogów

wzmacnia morale. Kuć więc że-

lazo, póki gorące – Pilecki nisz-

czy Ringstand na placu Staryn-

kiewicza, a jego towarzysz pro-

wadzi udane w końcu natarcie

na starostwo. Tej akcji, kilku

oficerów, jednak nie przeżyje.

Zażarta obrona reduty i

kontrataki z niej będą trwały

jeszcze przez cały długi ty-

dzień...

≥ Zofia i Andrzej Pileccy

przy tablicy ku czci ich ojca

ła się powstańcza reduta do-

wodzona przez Rotmistrza.

Podlegała ona batalionowi

Chrobry II i obejmowała kilka

kolejnych budynków po tej

stronie Alei Jerozolimskich w

kierunku wschodnim. Była to

placówka wysunięta, ostrzeli-

wana i atakowana przez

znacznie lepiej uzbrojonych

Niemców z trzech stron. Wielu

obrońców zginęło, wielu od-

niosło rany. Ale bój trwał kil-

kanaście sierpniowych dni,

stanowiąc jeden z najszczyt-

niejszych przykładów boha-

terstwa i ofiarności powstań-

ców 1944 roku.

(...) Na tablicy wyryto słowa:

„ten dom był podczas Powsta-

nia Warszawskiego redutą

wolnej Rzeczypospolitej”.

Chcę wszystkich zebranych

zapewnić, iż wiemy, jak bardzo

to świadectwo zobowiązuje.

Zwłaszcza jeśli redaguje się ga-

zetę o nazwie „Rzeczpospoli-

ta”, a niekiedy nawet ma się

poczucie obrony reduty wol-

nego, rzetelnego słowa.

sierpień – 2 października

Pilecki walczy cały czas w

kwadracie ulic okalających plac

Kazimierza Wielkiego. Tu zdo-

był jakieś karabiny, tam prowa-

dzi nocny wypad po materiały

wybuchowe. Wspominali go to-

warzysze broni: „Witold miał

opinię doskonałego bojowego

oficera i był ogólnie szanowa-

ny”. „Jeśli się naprawdę czymś

wyróżniał, to zawsze uwidacz-

niającym się uczuciem opie-

kuńczym. Jakby instynktem oj-

cowskim. W gronie najbliższych

nazywaliśmy go: Tata”.

13 sierpnia

Przerzedzeni, głodni, brud-

ni, cuchnący i udręczeni nalo-

3 sierpnia, popołudnie, 4 sierpnia

Kolumna transporterów opan-

cerzonych Sdkfz 251, ciężarówek,

samochodów terenowych zje-

chała właśnie z mostu łączącego

dwa brzegi zalewu. To 4. Wschod-

niopruski Pułk Grenadierów w si-

le 2 batalionów (400 i 494) wyru-

sza z Zegrza na południe. Mija

Pragę i za mostem Poniatowskie-

go łączy się z częścią Panzer-Abte-

≥ Niemieckie zdjęcie lotnicze

śródmieścia powstańczej

Warszawy

3 – 5 października

Jeszcze tylko zakitrać kilka

giwer na Śliskiej 50 i zbiórka na

Żelaznej. Jedną giwerę zosta-

wić, by razem z resztą Chrobre-

go II ostentacyjnie rzucić ją na

Kercelaku. Potem dumny, rów-

ny marsz czwórkami aż do Oża-

rowa, do obozu przejściowego.

A niech patrzą.

—ros

Rozmowa z dziećmi rotmistrza Witolda Pileckiego – Zofią i Andrzejem

ciec się dowiedział i mnie nieźle

podsumował. Wierszem. Tyś im

życia nie dawał, nie możesz im

zabierać, więc sobie znajdź

przeciwnika równego siłą i za-

top miecz w jego ciele, wtedy ro-

zumiem, a nie te biedne zwie-

rzątka... Był patriotą, a patriota

lubi swój kraj, przyrodę i ludzi.

Dlaczego nas nie wywieziono na

Syberię tak szybko, jak np. na-

szego kuzyna. Wzięli go w

pierwszym transporcie, bo ude-

rzył w twarz złodzieja w lesie.

Tamten załatwił sprawę, przyszli

z czerwoną opaską i go zabrali.

Zofia: – Ojciec wierszem pi-

sał też do mamy, do całej rodzi-

ny. Pamiętam: Do mojej kocha-

nej Zosieńki, do Jędrusia, do

moich siobaków, tak nas nazy-

wał. I jakby wiedział z góry, że

spotka nas los trudny do znie-

sienia. Zawsze mówił: pamiętaj,

że jesteś dziedziczka świeżego

powietrza. Kolejne spotkanie

było już chyba po powstaniu.

Dostałam kutą broszkę z rybka-

mi – moim znakiem zodiaku, i

wstążeczką w kolorze lilia. Stale

coś dla nas robił.

Andrzej: – Mnie wtedy dał

ciupagę.

roku. Bywał w Warszawie. Ja by-

łem w harcerstwie, odgruzowy-

waliśmy stolicę. Zakwaterowali

nas w AWF bez okien. Ojciec

wiedział o tym od naszego brata

ciotecznego, który był moim

drużynowym i spotkał się z nim

w Warszawie. Podprowadził go

na Graniczną. Ojciec nie spotkał

się ze mną, ale mnie obserwo-

wał. Później powiedział podob-

no, że robimy dobrą robotę. Był

przeciwnikiem nowego ustroju,

ale wiedział, że trzeba Polskę

odbudować. Harcerstwo było

jeszcze inne, w łeb dostaliśmy ze

dwa, trzy lata później. Ostatnie

spotkanie, o którym chciałem

powiedzieć, było wcześniej w

Ostrowi. Ojciec jeździł na roz-

mowy do partyzantów. Wiado-

mo było, że wszyscy oficerowie i

starsi rangą akowcy byli prześla-

dowani do śmierci, albo wywo-

żeni na Wschód. Chodziło o to,

≥ Dworek w Sukurczach w latach 1929-1933

żeby tę młodzież ratować, żeby

wychodziła z lasu. Nie chciano

go za bardzo słuchać. Był przy-

gnębiony, ale z nami się odprę-

żył trochę. W Ostrowi było dużo

kolegów i wymyślał gry na po-

wietrzu, coś jakby krykiet. Trze-

ba było z daleka rzucać, treno-

wać oko, rękę, siłę.

Zofia: – Mieliśmy jeszcze

kontakt, kiedy się ukrywał.

Wiecznie był bardzo skoncen-

trowany. Wyjmował z kieszeni

skórki chleba i żuł, widocznie z

Oświęcimia został nawyk. Pa-

miętam, jak przyjechał do

Ostrowi i nie chciał się pokazy-

wać, bo dużo ludzi. Potem mó-

wił nam, że ważne jest, by mieć

przyjaciół. Z tych czasów przed

aresztowaniem opowiem jesz-

cze jedną historię. 12 maja

≥ Z żona i synem . Ostrów Mazowiecka 1933 r.

Kolejne spotkanie było już po woj-

nie, bo ojciec po powstaniu trafił

do Włoch...

Andrzej: – Tak. Wrócił do

Polski dopiero na koniec 1946

> 6

Świadectwo

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: