Oblicza PRL cz. 7 - 1964-1968.pdf - Rzeczpospolita - straznadodra

Najnowsza

Instytut

Pamięci

Narodowej

Polaków

Oblicza PRL

Nr7

1964 – 1968

Parada Tysiącle-

cia na placu

Defilad. Poniżej

– MO rozgania

studentów de-

monstrujących

w marcu 1968 r.

na ul. Traugutta

w Warszawie

wielka parada

i Marzec

Druga połowa lat 60. przyniosła wybuch konfliktów, które Gomułka podsycał

niemal natychmiast po objęciu rządów w 1956 roku. 10 lat później otwarcie

i z furią atakuje już Kościół. „Aresztowanie” obrazu jasnogórskiego,

propagandowa histeria po opublikowaniu listu biskupów polskich

do niemieckich czy walka z kościelnymi obchodami milenium chrztu Polski są

tego ukoronowaniem. Narasta protest intelektualistów przeciw ograniczaniu

wolności słowa i badań naukowych. Wściekłość władzy skrupia się

na młodzieży uniwersyteckiej w marcu 1968 r. Niedługo potem, na V zjeździe

PZPR, Gomułka zaatakuje jeszcze raz „syjonistów”, kontynuując nagonkę

antysemicką.

historia

24 GRUDNIA 2007

Milenium,

> Oblicza PRL

Spojrzenie filozofa z blizną

redaktor

cyklu

dziennikarz

„Rzeczpospo-

litej”

m.rosa-

lak@rp.pl

Zajęcia z filozofii kończyliśmy 8 marca w samo południe. Doktor Tadeusz Płużański dopro-

wadził je do końca, choć przez okno na paterze Instytutu Historii widzieliśmy już wcześniej dziesiątki

kolegów zbierających się przed biblioteką na wiec. Potem widziałem filozofa za szybą, kiedy patrzył

z kamienną, przeciętą blizną twarzą na bieg wydarzeń. Obrazy następowały dość szybko po sobie: ma-

nifest, hymn, wjazd autokarów z napisem „Wycieczka” od Krakowskiego Przedmieścia. A była to

– trawestując Słonimskiego – jakaś dziwna wycieczka: nagle widzę dwóch facetów, którzy stoją przede

mną i leją mnie w mordę... Ale najpierw dyskusje i piguły śnieżne, potem przepychanki, kopniaki, pałki

wyciągnięte z rękawów, targanie dziewcząt za włosy...

Zanim ZOMO od Oboźnej, już na serio, poparło robotnicze ORMO, wszystko to wyglądało i dramatycz-

nie, i komicznie. A więc tak rodzi się historia? – dziwili się studenci historii, którzy po raz pierwszy

w życiu przyglądali się dziejowym wypadkom. O Płużańskim wtedy nie myślałem. Mało kto wiedział

o jego przeszłości. O ranach młodego ochotnika we Wrześniu, kilku latach cierpień w Stutthofie, kurier-

skich misjach żołnierza AK i „NIE” od rotmistrza Pileckiego do generała Andersa, makabrze śledztwa

w UB, karze śmierci, na szczęście niewykonanej, wieloletnim więzieniu. Czy mógł go poruszyć okres go-

mułkowski, nawet z szykanami wobec Kościoła i inteligencji?

Dopiero dziś zastanawia mnie, co 8 marca 1968 roku myślał ów filozof, patrząc przez okno na dziedzi-

niec uniwersytetu. I po tylu latach widzę coraz wyraźniej jego kamienną, przeciętą blizną twarz. Jak

punkt odniesienia.

—Maciej Rosalak

Starszy syn szewca D.

MAREK NOWAKOWSKI

pisarz

w stronę biblioteki, a potem

w głąb, za budynek BUW

doPałacu Kazimierzowskie-

go.

Wtedy go zobaczyłem. By-

liśmy naprzeciw siebie. On

wśród aktywu, ja w spłoszo-

nej, cofającej się ciżbie stu-

dentów. Niewysoki mężczy-

zna w jesionce z futrzanym

kołnierzem, czapa także fu-

trzana. Starszy syn szewcaD.

Z jego bratem Jankiem

uczęszczałem do jednej kla-

sy. Bywałem u nich w domu.

Mieszkali na parterze,

awarsztat szewski mieścił się

w izbie będącej zarazem

kuchnią. Lubiłem tam wcho-

dzić. Pachniało dziegciem

lub czymś podobnym, uży-

wanym do smarowania dra-

twy. Stary D. siedział na ni-

skim taborecie i trzymając

w ustach drewniane ćwieki,

co raz wyjmował jeden z ust

i wbijał wprawnym uderze-

niem młotka wobcas czy po-

deszwę buta. Czasem ostrym

jak brzytwa nożem wykrawał

łatę ze skóry, podbijał blasz-

kami zelówki. Chętnie obja-

śniał przeznaczenie swoich

narzędzi: pocięgła, kopyta,

szydła itp.

Starszy brat Janka praco-

wał wfabryce, ale mówiliśmy

sobie poimieniu.

Spotkaliśmy się na dzie-

dzińcu uniwersytetu w mar-

cu 1968 roku. Poznał mnie

na pewno. Wyczytałem to

wjego oczach. Lecz twarz sy-

na szewca D. pozostała nie-

ruchoma, poważna. Dzieliła

nas odległość dwudziestu,

trzydziestu metrów najwy-

żej. Studenci nawoływali ro-

botników doopuszczenia te-

renu uczelni.

–Nie bądźcie pachołkami!

– krzyknęła jakaś dziewczy-

na.

Robotnicy milczeli.

Nagle z tyłu rozległy się

niespokojne okrzyki:

– Gliny atakują od Oboź-

nej! Zajeżdżają budy!

Tłum rozpierzchł się

nawszystkie strony. Zaczęli-

śmy uciekać. Jedni w stronę

budynku seminaryjnego

Wydziału Prawa, inni

na boczny dziedziniec geo-

grafii. Poniesiony zostałem

przez liczną gromadę, która

popędziła do zagrożonego

wyjścia na Oboźną. Wysko-

czyliśmy w ostatnim mo-

mencie. Rycerze w stalowo-

niebieskich mundurach zbli-

żali się tupoczącą głucho ko-

lumną. Popędziłem w dół,

potem w prawo do Sewery-

nowa. Jeszcze zobaczyłem

mężczyznę, który też uciekał,

ale jakoś bardzo powoli.

Przedsobą trzymał wrękach

pudło w firmowym opako-

waniu Cepelii. W pudle był

wycięty otwór i dochodził

stamtąd lekki szum. To chyba

była kamera. Uciekał tyłem,

wystawiając doprzodu zaka-

muflowaną tak pomysłowo

kamerę. Pewnie jakiś zagra-

niczny dziennikarz.

Na Sewerynowie było już

spokojnie.

Po wielu latach od tam-

tych wydarzeń spotkałem

przedsklepem spożywczym

Mini Europa syna szewca D.

Przywitaliśmy się. Był naren-

cie. Jego ojciec dawno nie

żył. Młodszy brat Janek wy-

jechał do Kanady. Już miał

odchodzić. Zatrzymał się

jeszcze ipowiedział:

– Wtedy w marcu, wiesz,

od razu cię poznałem. Niezłe

spotkanie co?... Ale co mia-

łem zrobić! Byłem w robocie

majstrem, zapisałem się

do ORMO. Partia, rozu-

miesz? Takie były czasy. Lecz

wcale się do tego nie przy-

kładałem. Kazali, to posze-

dłem. Ale pały ani razu nie

użyłem. Studenciaków nie

zatrzymywałem, niech sobie

uciekają. Pewno nie wie-

rzysz, co?

Nie czekał na moją odpo-

wiedź. Pobiegł naprzystanek

autobusowy; zdaleka mach-

nął ręką napożegnanie.

a dziedziniec uni-

wersytetu zaczęły

wjeżdżać autobusy.

Wysypywali się

znich cywile, ubrani jak natę

zimną, marcową pogodę

przystało, wjesionki, pikowa-

ne kurtki, czapki. Niektórzy

mieli pałki. Tak! Typowe pałki

z wyposażenia milicyjnego.

Jedni trzymali je przedsobą,

inni chowali za plecy lub

wsunęli w rękawy wierzch-

niej odzieży. Był to aktyw ro-

botniczy, który zjechał się

z fabryk Warszawy, żeby

uspokoić studencką mło-

dzież podatną nawpływy wi-

chrzycieli.

Kotłujący się po dziedziń-

cu tłum studentów znieru-

chomiał, wpatrzony w nie-

oczekiwanych przybyszów.

Aktyw uformował się do-

syć sprawnie wciasne szere-

gi isunął ławą doprzodu.

Studenci cofali się powoli

Najnowsza historia Polaków

Władza, która chciała wmówić ludziom, że tysiąclecie obchodziła wręcz Polska Rzeczpospolita L

Milenium czy tysiąclecie?

nowenny stanowiły wielkie uro-

czystości milenijne na Jasnej

Górze3 maja1966 roku.

W odpowiedzi komunistycz-

ny Sejm proklamował obchody

tysiąclecia państwa polskiego

wlatach1960 –1966. Poczta wy-

puściła okolicznościowe znaczki

i pocztówki, upowszechniono

hasło budowy tysiąca szkół pod-

stawowych, popularnych tysiąc-

latek. Organizowano wystawy,

konkursy, turnieje, wykłady.

Starsi pamiętają, że Polskę zala-

ło wtedy morze biało-czerwo-

nych flag. Serię propagando-

wych wydarzeń wieńczyła wiel-

ka Parada Tysiąclecia 22 lip-

ca1966 roku ulicami Warszawy.

The Beatles na pomoc

Z czasem konflikt przybierał

nasile. Władza przeciw kościel-

nemu słowu postawiła własne

– czyli propagandę. Rozgłos

nadano 20. rocznicom: bitwy

pod Lenino (1963) i manifestu

PKWN (1964). Wcześniej,

w1960 roku odbyły się też wiel-

kie obchody550. rocznicy bitwy

pod Grunwaldem, bo władza

koniecznie chciała być też anty-

niemiecka.Isekretarz Komitetu

Warszawskiego PZPR Stanisław

Kociołek mówi dzisiaj, że anty-

prymasowskie manifestacje ak-

tywu w Warszawie zostały zor-

ganizowane na jego polecenie,

gdyż „trzeba się było zdecydo-

wanie przeciwstawić fali wzbie-

rającego klerykalizmu”. Milicja

rozpędzała zgromadzenia wier-

nych. Przerwano też peregryna-

cję kopii obrazu Matki Bożej

Częstochowskiej pokraju iode-

słano ją na Jasną Górę. Ale po-

dróż kontynuowały puste ramy,

co robiło jeszcze większe wraże-

nie nawiernych.

Priorytetem władzy było za-

głuszenie uroczystości 3 ma-

ja 1966 roku na Jasnej Górze.

Najważniejsze to odciągnąć lu-

dzi. Profesor Jerzy Eisler, dyrek-

tor warszawskiego IPN, wspo-

mina ze śmiechem, że w partii

„istniał nawet pomysł, by wtym

samym dniu w Częstochowie

odbył się koncert The Beatles,

wtedy uszczytu sławy! Tak bar-

dzo nie liczono się z kosztami.

Zaważył lęk, że dwie masy ludzi

– młodzieży i wiernych – mogą

wymknąć się spod kontroli”. Za-

brakło więc bitelsów, budżet

zpółtora milionazłotych znacz-

nie okrojono. Nie odbyło się pla-

nowane otwarcie stadionu pił-

karskiego i bieg przełajowy,

nawielki zlot baloniarzy przyle-

ciał jeden. Była jednak „sponta-

niczna i radosna manifestacja

dla 160 tysięcy osób”. Dla pew-

ności wtym samym czasie wKa-

towicach zorganizowano wielki

wiec patriotyczny (nazwany Ma-

nifestacją Tysiąclecia) zwmuro-

waniem kamienia pod pomnik

powstańców śląskich. Wieczo-

rem na Stadionie Śląskim Pol-

ska zremisowała wtedy zWęgra-

mi1:1.

Zenon Kliszko, członek biura

politycznego partii ikomisji ds.

kleru, zaakceptował „Woje-

wódzki program obchodów Ty-

siąclecia i zarazem 750-lecia

miasta z ramowym planem za-

bezpieczenia centralnych uro-

czystości kościelnych wCzęsto-

chowie”. Dokument liczy 130

stron. W ramach jego realizacji

przedsiębiorstwom transporto-

wym zakazano wynajmowania

pojazdów grupom pielgrzy-

mów. Agenci SB odwiedzali pro-

bliżał się rok1966. Ko-

ściół szykował obcho-

dy milenium chrztu

Polski, ale władza ludo-

wa wolała świętować

tysiąclecie państwa polskiego.

Obie strony uznały to za dobre

pole do walki o rząd dusz, jak

iwzajemnej konfrontacji...

Kościelne obchody milenium

chrztu Polski –który w966 roku

przyjął MieszkoI–poprzedzała

dziesięcioletnia Wielka Nowen-

na. Jej inicjatorem był prymas

Stefan Wyszyński. Miała przy-

pomnieć narodowi ojego chrze-

ścijańskich korzeniach i upo-

wszechnić kościelne nauki. Zo-

stała zainaugurowanaw1957 ro-

ku ico roku odnawiano ją wkaż-

dej parafii. Zwieńczenie

Kościelne uroczystości milenijne wszędzie bacznie obserwowała SB. Szczególne są raporty

„Sekcja dekoracyjna SB”

uż na kilka tygodni

przed drohiczyńskim mi-

lenium, zaplanowanym

na 1 – 2 październi-

ka1966 roku, wesbeckim

meldunku znalazł się opis dekora-

cji, która miała zawisnąć na bu-

dynku kurii biskupiej. „Na wyso-

kości pierwszego piętra, między

oknami, umieszczonych będzie5

portretów napłytach zpilśni zna-

pisami informacyjnymi. Są to: 1.

Jacek Odrowąż, 2. Józef Koce-

wicz, bp połocki, 3. Brunon

zFrankfurtu,4. Zygmunt Łoziński,

bp piński, 5. św. Bobola – misjo-

narz. Treść napisów nie została

jeszcze ustalona, jak też ostatecz-

ny projekt dekoracji ma być usta-

lony do25IX1966 r.”.

To nic, że unicki metropolita po-

łocki nazywał się Kuncewicz,

Brunon był z Kwerfurtu, a św.

Bobola miał na imię Andrzej.

Dzięki wytężonej pracy funkcjo-

nariuszy z Siemiatycz naczelnik

Wydziału IV SB w Białymstoku

zyskiwał, jak się możemy domy-

ślać, szczególnie użyteczną

wiedzę na temat „przygotowań

kurii i kleru dołowego do obcho-

dów diecezjalnego dnia

milenium”. Dla diecezji w Drohi-

czynie odpowiednie przygoto-

wanie lokalnych obchodów

milenijnych miało znaczenie

szczególne.

Niebezpieczne Kresy

Spotkanie episkopatu stanowiło

okazję do unaocznienia, że po-

nad 30 położonych nad Bugiem

parafii, stanowiących pozostały

po polskiej stronie granicy frag-

ment diecezji pińskiej, było

Kościołem żywym, rozwijającym

się, dobrze zorganizowanym

i sprawnie zarządzanym. W ro-

ku 1950 komunistyczne władze

PRL zabroniły używania kuriom

przeniesionym z Kresów daw-

nego nazewnictwa. Już nie było

archidiecezji lwowskiej, lecz ar-

chidiecezja w Lubaczowie.

Zamiast wileńskiej kurii archi-

diecezjalnej pojawiła się kuria

archidiecezjalna w Białymstoku.

Administratora apostolskiego

diecezji pińskiej rezydującego

nad Bugiem można było nazy-

wać jedynie administratorem

apostolskim diecezji w Drohi-

czynie.

Solą w oku siemiatyckiej bez-

pieki (Drohiczyn leżał na terenie

powiatu siemiatyckiego) była

dekoracja milenijna i okoliczno-

ściowa wystawa obrazująca

tradycje i dokonania Kościoła

lokalnego, także tego pozosta-

łego nad Piną i Prypecią.

Agentura przeciwko

„reakcji”

Pół roku przed drohiczyńskimi

obchodami zastępca komen-

danta powiatowego MO

JAKUB KOWALSKI

dziennikarz

DR WALDEMAR F. WILCZEWSKI

IPN, oddział w Białymstoku

> Reportaż z przeszłości

Ludowa, poniosła klęskę

boszczów i zniechęcali do wy-

jazdu nauroczystości milenijne.

Sugerowano, by proboszczowie

organizowali własne uroczysto-

ści i zostali w domach, bo Czę-

stochowa nie wytrzyma tak wie-

lu pątników. Prowokowano za-

granicznych dziennikarzy, któ-

rym SB podsyłała ładne dziew-

czyny, aby zdobyć

kompromitujące materiały. We

wszystkich hotelach w Często-

chowie zamontowano podsłu-

chy. Nękano też samych pauli-

nów. Naich prośbę oumożliwie-

nie występu naJasnej Górze Po-

znańskich Słowików Minister-

stwo Kultury poinformowało, że

chór właśnie wyjeżdża na kon-

certy do Japonii. Do maja 1966

roku nie skończono też remon-

tów dróg dojazdowych doCzę-

stochowy.

Ale władza, o ironio, przed

1 maja zarządziła w Częstocho-

wie czyn społeczny –oczyszczo-

no trawniki, pomalowano okna,

nawet wyburzono kilka ruder.

Porządek zrobiono akurat

przed rozpoczęciem milenij-

nych uroczystości.

My chcemy Boga

Wkwietniu1966 roku wwar-

szawskich obchodach mille-

nium wzięło udział około70 ty-

sięcy osób. Garstka zmieściła się

w katedrze, reszta wokół niej,

rozlanapoStarym Mieście. Mili-

cja zagrodziła drogę przez plac

Zamkowy i Miodową, bo lepiej

wpuścić ludzi wgąszcz ulic Sta-

rego Miasta, niż pozwolić ufor-

mować pochód. Ale ludzie i tak

poszli razem Traktem Królew-

skim. Śpiewano „My chcemy

Boga”. Niedaleko Alej Jerozo-

limskich, koło siedziby KC

PZPR, zaczęła się obława.

W Gnieźnie, Krakowie i Pozna-

niu było już pół miliona osób

plus siły milicji. WCzęstochowie

liczono się zprzyjazdem dwóch

milionów wiernych. Kościół

≤ PRL ukoronowaniem tysiąclecia – pod takim hasłem paradowano

na Placu Defilad

W partii istniał nawet

pomysł, by 3 maja 1966

roku w Częstochowie

odbył się koncert The

Beatles. Tak bardzo nie

liczono się z kosztami.

Zaważył lęk, że dwie

masy ludzi – młodzieży

i wiernych – mogą

wymknąć się spod

kontroli

do przyjazdu do tego zachęcał

plakatami wieszanymi napleba-

niach: „W niewolę Maryi

– za wolność Kościoła” z prostą

grafiką. W liście rozesłano też

plan obchodów milenijnych. Ci,

którzy zdecydowali się wybrać,

wspominają śpiewające i roz-

modlone pociągi.

2 maja, w poniedziałek, nie

udało się powitanie prymasa

Wyszyńskiego na placu

przed Jasną Górą, bo plac zalał

tłum wiernych. Pierwszy kaza-

nie wygłosił arcybiskup Bole-

sław Kominek, autor listu bisku-

pów polskich do niemieckich.

Przez całą noc w kaplicy Matki

Bożej Częstochowskiej odpra-

wiano msze święte dla pielgrzy-

mów.3 maja, we wtorek ogodzi-

nie 10 rano we wszystkich ko-

ściołach w mieście uderzono

wdzwony. Rozpoczęło się wiel-

kie nabożeństwo. Najpierw wa-

łami klasztoru przeszła procesja

z cudownym obrazem, który

nieśli biskupi, profesorowie, le-

karze, a także rzemieślnicy, ro-

botnicy, uczniowie, więźniowie

obozów koncentracyjnych. Nie-

siono też wymownie portret

Pawła VI, którego władza nie

wpuściła doPolski –podczas li-

turgii zdjęcie leżało na pustym

tronie papieskim. W uroczystej

mszy świętej –celebransem był

arcybiskup Karol Wojtyła, kaza-

dotyczące przygotowań w Drohiczynie

≤ Milenijne uroczystości w Drohiczynie z udziałem episkopatu Polski

wała księży, których ze względu

na „reakcyjną” postawę należy

objąć szczególnym zaintereso-

waniem. W tej grupie znaleźli

się dziekani oraz duchowni

określeni jako „bardziej wpływo-

wi” i „zdradzający skłonności

w solidaryzowaniu się z reakcyj-

ną częścią hierarchii w realizacji

programu milenijnego”. Oddziel-

ną kategorię stanowili księża

niebezpieczni ze względu

na swój wpływ na młodzież. In-

formacji o działaniu

duchownych i osób związanych

z Kościołem dostarczać miało

kilkunastu konfidentów.

Na miesiąc przed uroczysto-

ściami dokładnie

rozdysponowano zadania mię-

dzy tajnych współpracowników.

Donosiciele o pseudonimach

Paweł, Akowiec, Marek i Ignacy

mieli dostarczyć aktualny pro-

gram uroczystości, dokumenty,

plany i informacje o zamierze-

niach kurii. Zamierzenia

komitetu organizacyjnego,

szczególnie sprawy związane

z dekoracjami, napisami i plaka-

tami, mieli przekazywać

służbom tajni współpracownicy:

„Paweł”, „Ego”, „Zygmunt”

i „Jaroszewicz”, oraz osoby za-

rejestrowane jako KO: „O. A.”,

„Z. Z.” i „Helena”. Ponadto

„Ego”, „Zygmunt” i „Helena”

mieli dostarczyć informacji

o miejscach zakwaterowania

poszczególnych księży na tere-

nie Drohiczyna.

W polu zainteresowania SB po-

zostawała także wiedza

o nastrojach panujących w zało-

gach nielicznych na terenie

powiatu siemiatyckiego zakła-

dów pracy oraz

o przebywających w okolicy ob-

cokrajowcach. Ponadto już

w początku września szczegó-

łowo zaplanowano dopływ

informacji od tajnych współpra-

cowników rozlokowanych

w terenie. Stopniowo bezpieka

do spraw bezpieczeństwa

w Siemiatyczach – podobnie jak

pozostali komendanci powiato-

wi – przesłał do zastępcy

komendanta Milicji Obywatel-

skiej do spraw bezpieczeństwa

w Białymstoku plan działań

przewidzianych do realizacji

w czasie Milenium. Już sam ty-

tuł dokumentu dobrze oddaje

charakter projektowanej akcji:

„Plan operacyjnych przedsię-

wzięć mających na celu

zabezpieczenie uroczystości

państwowych związanych z ob-

chodami tysiąclecia państwa

polskiego, jak też niedopuszcze-

nia, by uroczystości milenijne

organizowane przez kler naru-

szały porządek publiczny”.

Już na tym etapie przygotowań

Służba Bezpieczeństwa wytypo-

Oblicza PRL cz. 7 - 1964-1968.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: