Uzdrowiska.doc

ZYGMUNT KRUCZEK AGNIESZKA WESELI

UZDROWISKA KARPACKIE

KRAJOWA AGENCJA WYDAWNICZA W KRAKOWIE 1987

Od Autorów

Współczesna cywilizacja, a zwłaszcza życie w wielkich aglomeracjach miejskich, niesie wiele zagrożeń dla zdrowia człowieka. W związku z tym obserwujemy zwiększone zapotrzebowanie na różnorodne działania przywracające ludziom zdrowie, w tym również usługi uzdrowiskowe. Mając na uwadze dotkliwy brak materiałów informacyjnych o uzdrowiskach naszego kraju, możliwościach pobytu i leczenia Krajowa Agencja Wydawnicza postanowiła wydać informator o uzdrowiskach Polski. Pierwszy tom z tej serii zawiera opisy uzdrowisk wchodzących w skład tzw. strefy karpackiej. Obejmuje on uzdrowiska położone w samych Karpatach oraz na ich przedpolu w rejonie Krakowa i na pograniczu Kotliny Oświęcimskiej, oraz Wyżyny Śląskiej z Karpatami. Na tym niewielkim obszarze skoncentrowana jest jedna trzecia krajowych uzdrowisk, co świadczy o randze regionu karpackiego w lecznictwie uzdrowiskowym i dużych zasobach naturalnych środków leczniczych tego regionu. Karpaty są równocześnie znanym regionem turystyczno-wypoczynkowym.

W pierwszej części informatora zawarto ogólne dane o lecznictwie uzdrowisko­wym, naturalnych czynnikach leczniczych, profilach leczenia i zakładach lecznictwa uzdrowiskowego. Część druga zawiera opis miejscowości o statusie uzdrowiska i te na które zostały rozciągnięte przepisy o ustawie uzdrowiskowej (w układzie alfa­betycznym). Podano tu najważniejsze informacje o ich położeniu geograficznym, naturalnych czynnikach leczniczych, profilu i specjalizacji uzdrowiskowej oraz zakła­dach przyrodoleczniczych i innych urządzeniach leczniczych. Omówiono również atrakcje krajoznawcze opisywanych miejscowości i ich najbliższej okolicy, a także podano możliwości korzystania z usług kulturalnych, rozrywki i inne informacje użytkowe.

Informacje zawarte w niniejszej publikacji zostały tak opracowane aby korzystać z niej mogli zarówno kuracjusze, jak i wczasowicze czy turyści. Oczywiście zawarte tu wiadomości nie zastąpią szczegółowych informatorów czy przewodników po poszczególnych uzdrowiskach.

Zdajemy sobie sprawę z niedoskonałości informatora, zwłaszcza w odniesieniu do zakładów i urządzeń leczniczych nie zgrupowanych w Zjednoczeniu “Uzdrowiska Polskie". Będziemy zatem wdzięczni za wszelkie uwagi, które można byłoby wy­korzystać przy redakcji tego typu wydawnictw.

Obiekty zaznaczone na mapkach cyframi są opisane w informacjach użytkowych dotyczących każdego uzdrowiska.

l. UZDROWISKA W POLSCE

1. CELE l ZADANIA LECZNICTWA UZDROWISKOWEGO'

Uzdrowiska stanowią swoiste rezerwaty zdrowia, dające możliwość przeniesienia się do innego środowiska, umożliwiającego działanie wielu korzystnych dla organizmu bodźców. Tymi czynnikami są mi­neralne wody lecznicze, peloidy oraz klimat. Cały ten zespół wraz z warunkami środowiskowymi umożliwia proces regeneracji ustroju w szczególnie korzystnych warunkach. Zdaniem prof. A. Brodniewicza największą efektywność bioprocesów regeneracji ustroju zapewnia jedynie dłuższy wypoczynek, związany ze zmianą stałego miejsca pobytu, w odmiennym środowisku krajobrazowym, klimatycznym i spo­łecznym, połączony ze zmianą rytmu życia, żywienia, większą ilością zajęć ruchowych, rozrywkami. Najlepsze warunki dla wypoczynku i regeneracji sił stwarza pobyt w nieskażonej przyrodzie, w ożywczym kontakcie ze słońcem, czystym powietrzem, w ciszy, pięknym kraj­obrazie, wśród zieleni i nad zbiornikami wodnymi. O znaczeniu re­generacyjnym i przyrodoleczniczym takiego pobytu świadczy zwiększo­ne zapotrzebowanie na turystyczne formy wypoczynku, w tym na wyjazdy do uzdrowisk.

Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym (Dz. U. nr 23, póz. 150) stwierdza, że miejscowość (miasto, osiedle, gromada lub część gromady), która ma warunki niezbędne do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, może być uznana przez Radę Ministrów za uzdrowisko2. Lecznictwem uzdro­wiskowym jest zorganizowana działalność w zakresie jak najszerszego zapobiegania chorobom i ich leczenia przy wykorzystaniu:

a) warunków naturalnych, a w szczególności;

— właściwości leczniczych klimatu i krajobrazu (klimatoterapia),

— naturalnych zasobów leczniczych, jak: wody lecznicze, gazy lecz­nicze i peloidy (balneoterapia),

— właściwości leczniczych morza (talassoterapia),

b) innych czynników środowiskowych mających korzystny wpływ na wyniki działań zapobiegawczych i leczniczych. Działalność lecznicza jest prowadzona w zakładach lecznictwa uzdro­wiskowego, które dysponują:

' W opracowaniu rozdziału l wykorzystano wybrane fragmenty publikacji: Uzdro­wiska Polskie, Zjednoczenie Uzdrowiska Polskie, Warszawa 1973 r., po ich uzupeł­nieniu i aktualizacji.

2 Ustawa uzdrowiskowa z 1966 r. nie wprowadza podziału uzdrowisk na zdrojo­wiska, stacje klimatyczne i kąpieliska morskie, jak to czyniła poprzednia z 1922 r. Obecna ustawa stwarza jednak możliwości prowadzenia działalności uzdrowiskowej przez wymienione wyżej typy miejscowości. Również w innych krajach określenie uzdrowisko występuje w szerokim ujęciu.

— zasobami naturalnych surowców leczniczych, kłórych działanie przyspiesza procesy regeneracyjne ustroju.

— odpowiednimi warunkami klimatycznymi, środowiskowymi i kraj­obrazowymi,

— możliwością stosowania odpowiedniego leczenia,

— odpowiednio do tego celu przystosowaną i wyposażoną bazą materialną: hotelową, diagnostyczną, żywieniową i zabiegową,

— odpowiednimi terenami i pomieszczeniami dla prowadzenia kine-zyterapii,

— odpowiednią kadrą lekarską i pomocniczo-lekarską, psycholo­gów, instruktorów wychowania fizycznego itp.,

— organizacyjnym powiązaniem z klinicznymi placówkami nauko­wymi, co umożliwia nadzór konsultacyjny, instruktażowy, szkole­niowy oraz prowadzenie badań naukowych przez te placówki na terenie uzdrowiska.

Ogromny postęp nauk medycznych po drugiej wojnie światowej dał naukowe podstawy lecznictwu uzdrowiskowemu pozwalając różnico­wać wskazania lecznicze i dobór odpowiednich uzdrowisk dla po­szczególnych zespołów chorobowych.

Zrównanie uprawnień wszystkich pracowników w zakresie świad­czeń socjalnych przez ujednolicenie norm urlopowych oraz konse­kwentne skracanie czasu pracy na stanowiskach pracy w warunkach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia wpłynęło na zwiększenie za­potrzebowania społecznego na świadczenia uzdrowisk zarówno w zakresie lecznictwa, jak i profilaktyki oraz na rozszerzenie wszelkich form lecznictwa uzdrowiskowego, tak stacjonarnych, jak i ambula­toryjnych.

Jako kierunek przyszłościowy wprowadzono rehabilitację uzdro­wiskową dla chorych, którym skrócono okres hospitalizacji, przenosząc fazę leczenia rehabilitacyjnego do kompleksowo dogodniejszych wa­runków uzdrowiskowych. Rehabilitacja umożliwia przyśpieszenie po­wrotu do aktywnego życia zawodowego i społecznego przez skróce­nie okresu absencji chorobowej. Prócz tego przedłuża okres aktyw­ności zawodowej.

Niezbędne jest przygotowanie uzdrowisk do podjęcia leczenia re­habilitacyjnego szczególnie w przypadku tych grup chorobowych, które będą wykazywały tendencje wzrostowe, jak np.:

1) choroby wymagające rehabilitacji pourazowej związane z roz­wojem motoryzacji oraz szybką rozbudową przemysłu i mechani­zacji rolnictwa,

2) choroby wieku starczego,

3) choroby układu krążenia i układu trawiennego stanowiące nieod­łączną konsekwencję ujemnych skutków współczesnej cywilizacji,

4) choroby zawodowe związane z uciążliwymi warunkami zatrudnie­nia oraz szybkim rozwojem niektórych gałęzi przemysłu. Należy oczekiwać, że szerzenie się tych chorób zwiększy zapotrze­bowanie społeczne na usługi lecznictwa uzdrowiskowego w stopniu nie dającym się zrównoważyć rozwojem wszelkich form lecznictwa zamkniętego, do których w uzdrowiskach zalicza się szpitale uzdro­wiskowe, sanatoria i prewentoria uzdrowiskowe.

Rola, jaką lecznictwo uzdrowiskowe i uzdrowiska mają do spełnie­nia w zakresie regeneracji sił fizycznych i psychicznych człowieka jest niezwykle istotna. Jest to zagadnienie nowe, stojące na styku podstawowej funkcji uzdrowisk, którą jest postępowanie profilak-tyczno-lecznicze, oraz modelu racjonalnego spędzania wolnego czasu, na który składa się programowany przez lekarzy wypoczynek i tu­rystyka. Coraz więcej osób pragnie wykorzystać urlop dla poprawy kondycji fizycznej, zachowania zdrowia lub uzupełnienia tej energii, którą utraciły w wyniku szczególnie szkodliwych warunków pracy i życia. Osoby te powinny spędzać urlop;

— w sposób planowy i czynny (forma aktywnego wypoczynku),

— w miejscowościach o walorach klimatycznych i dostosowanych do indywidualnych cech danego organizmu,

— przy zastosowaniu ,,dozowanych" bodźców klimatoterapeutycz-nych,

— zgodnie ze wskazaniami lekarza,

— w warunkach zapewniających odpowiedni wypoczynek,

— przy możliwościach wykorzystania urządzeń turystyczno-spor-towych i lecznictwa uzdrowiskowego, przyśpieszających lub utrwa­lających proces regeneracji sił fizycznych i psychicznych. Taki model spędzania wolnego czasu nosi nazwę ukierunkowanej turystyki zdrowotnej.

Statuty uzdrowisk

Prawidłowa działalność lecznictwa uzdrowiskowego, jak również funkcje wczasowo-turystyczne spełniane przez uzdrowisko wymagają ochrony warunków naturalnych oraz odpowiedniego kształtowania czynników środowiskowych. Z powyższych względów obowiązująca ustawa o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym przewiduje usta­wowy obowiązek ustalenia statutu dla każdej miejscowości z chwilą uznania jej za uzdrowisko.

Statut w uzdrowisku stanowi zbiór prawnych przepisów zawierają­cych szereg odrębnych ograniczeń i kompetencji, obowiązujących na terenie obszaru ochrony uzdrowiskowej danego uzdrowiska lub uzdrowisk.

Stałut uzdrowiska usłała:

a) granice uzdrowiska, jeśli ma być nim część gminy; w innym przypadku granicami uzdrowiska będącego miastem, osiedlem lub gminą są granice administracyjne tych miejscowości,

b) obszar ochrony uzdrowiskowej,

c) czynności, które ze względu na ich oddziaływanie na warunki naturalne i czynniki środowiskowe mogą być podejmowane na obszarze ochrony uzdrowiskowej wyłącznie na podstawie decyzji naczelnego lekarza uzdrowiska bądź decyzji organu określonego innymi przepisami, lecz po uprzednim zasięgnięciu opinii naczel­nego lekarza uzdrowiska; są to tzw. ,,czynności zastrzeżone",

d) sprawy, które z uwagi na ich znaczenie dla lecznictwa uzdrowisko­wego, wymagają uzgodnienia z Ministrem Zdrowia i Opieki Spo­łecznej lub innym upoważnionym organem (Zjednoczeniem ,,Uzdro­wiska Polskie"),

e) inne postanowienia istotne dla prawidłowej działalności i rozwoju

lecznictwa uzdrowiskowego, wynikające z potrzeb i warunków

miejscowych.

Załączniki do każdego statutu stanowią decyzje o utworzeniu obszaru górniczego dla poszczególnych złóż wód leczniczych lub gazów leczniczych, jeżeli te złoża występują na obszarze ochrony uzdro­wiskowej.

Postanowienia zawarte w statucie uzdrowiska zabezpieczają wa­runki naturalne uzdrowiska przed zniszczeniem, ograniczeniem lub zniekształceniem; pozwalają na prawidłowe kształtowanie czynni­ków środowiskowych, a ponadto umożliwiają planowy rozwój uzdro­wiska.

Zasadniczym aktem normatywnym, określającym szczegółowe zasady i tryb opracowywania oraz nadawania statutu uzdrowiska jest uchwała nr 168 Rady Ministrów z dnia 28 maja 1968 r. w sprawie wzor­cowego statutu uzdrowiska (MP nr 27, póz. 174).

Naczelny lekarz miejscowości uzdrowiskowej

Naczelny lekarz uzdrowiska jest przedstawicielem władzy miejsco­wości uznanej za uzdrowisko, sprawującym nadzór nad poziomem świadczeń udzielanych przez zakłady lecznictwa uzdrowiskowego, prawidłowym funkcjonowaniem urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego oraz czuwającym nad ochroną warunków naturalnych i właściwym kształtowaniem czynników środowiskowych w uzdrowisku. Naczelnego lekarza uzdrowiska powołuje i odwołuje Minister Zdrowia i Opieki

Społecznej po porozumieniu z prezydium rady narodowej miejsco­wości uznanej za uzdrowisko, spośród lekarzy-specjalistów w zakresie jednej z następujących specjalności: balneoklimatologii, organizacji ochrony zdrowia lub innej specjalności właściwej dla profilu leczni­czego danego uzdrowiska. Podstawowe zadania naczelnego lekarza określa obowiązująca ustawa, która uprawnia go do:

1) przeprowadzania lustracji zakładów i urządzeń lecznictwa uzdro­wiskowego i żądania wyjaśnień w zakresie działania tych zakładów,

2) żądania usunięcia stwierdzonych w czasie lustracji niedociągnięć,

3) zgłaszania do Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej wniosków w sprawie eksploatacji naturalnych zasobów leczniczych,

4) wydawania decyzji i opinii w sprawach zastrzeżonych w statucie uzdrowiska do kompetencji naczelnego lekarza uzdrowiska.

Rola związków zawodowych w rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego

W działalności związków zawodowych poświęca się dużo miejsca ochronie zdrowia załóg pracowniczych i ich rodzin. Jedną z istotnych form opieki zdrowotnej stanowi lecznictwo uzdrowiskowe. Instancje związkowe widzą konieczność rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego, czego wyrazem jest budowa nowoczesnych sanatoriów w wielu uzdrowiskach. Duży wpływ na znaczne zwiększenie liczby łóżek uzdro­wiskowych miało przekształcenie domów wczasowych na sanatoria, a również wykorzystywanie po sezonie letnim domów wczasowych, odpowiadających warunkom i potrzebom lecznictwa sanatoryjnego.

Uwaga związków zawodowych jest od wielu lat skierowana na eliminowanie nieprawidłowości występujących w kierowaniu na le­czenie uzdrowiskowe. W tym zakresie nawiązano współpracę z le­karzami, przede wszystkim konsultantami do spraw uzdrowiskowych, ustalającymi kryteria, które gwarantowałyby właściwe skierowania. W dużych zakładach pracy, tam gdzie działa przemysłowa służba zdrowia, kierowanie pracowników do leczenia uzdrowiskowego od­bywa się w przychodniach przyzakładowych, które dysponują aktual­ną dokumentacją lekarską, znają nie tylko stan zdrowia pracownika, ale również jego stanowisko pracy i występujące tam zagrożenia oraz uciążliwości zawodowe. Pracownicy zatrudnieni w warunkach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia kierowani przez lekarzy prze­mysłowych mają możność wyjazdu do sanatoriów specjalistycznych, z racji niezdolności do pracy, w celu przerwania działania czynnika szkodliwego oraz zregenerowania sił.

2. ZARYS ROZWOJU LECZNICTWA UZDROWISKOWEGO W POLSCE

Najdawniej stosowaną formą wypoczynku były wyjazdy do uzdro­wisk. Praktyka takich wyjazdów znana była w odległej starożytności. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się miejscowości posiadające ciepłe źródła, jak np. Rzymskie Baiae koło Neapolu, egipskie Heluan, pannońskie Aquincum, czyli obecny Budapeszt czy Akwizgran, ulu­biona siedziba Karola Wielkiego. Miejscowości te były celem wy­jazdów rzymskich patrycjuszy czy średniowiecznych komesów. W dzie­le popularyzacji kąpielisk szczególne zasługi położyli Rzymianie, budowali je bowiem jako pomniki latyńskiej kultury na równi z amfi­teatrami i świątyniami bogów. Zamiłowanie do kąpieli przejęli później muzułmanie, Arabowie i Turcy. Ci ostatni stworzyli nowy typ łaźni, zwanej do dziś turecką. Ciepłe źródła budziły zainteresowanie także i w średniowieczu, kiedy kultywowano bądź dawną tradycję rzymskich term, bądź też urządzano kąpieliska przy źródłach nowo odkrytych. Najbardziej znanym nowym kąpieliskiem były Karlove Vary urządzone sumptem cesarza Karola IV w XIV wieku.

Na terenie Polski — jak głosi legenda — odkryto pierwsze termy w Cieplicach w XII w. Książęta świdniccy z rodu Piastów korzystali z tych źródeł w XIII w. W wiekach XVI i XVII Cieplice cieszyły się dużym powodzeniem w środkowej Europie'.

Coraz więcej Polaków jechało na Dolny Śląsk leczyć się, a przy okazji wędrować po Karkonoszach. W 1625 r. bawił w Cieplicach kurujący się po trudach niewoli tureckiej i ranach odniesionych pod Cecorą Stanisław Koniecpolski, pogromca Gustawa Adolfa pod Trzcianą. W 1617 r. bawił w Cieplicach, a nawet wjechał konno na szczyt Śnieżki Michał Kazimierz Radziwiłł, podkanclerzy litewski. Gościła tu też m, in. królowa Maria Kazimiera Sobieska (1687), o czym opowiadał towarzyszący jej dworzanin, przekazując nam najstarszy opis tego uzdrowiska.

W okresie rozbiorów Cieplice i inne uzdrowiska sudeckie były często odwiedzane przez Polaków, np. Chopin był w Dusznikach w 1826 r., a Wincenty Poi i Seweryn Goszczyński w Cieplicach. Również na przełomie XIX i XX w. wydawano dla polskiej klienteli przewodniki w języku polskim, m. in. po Lądku. ,,Księga Śnieżki", zawierająca spis tych, którzy wyszli na szczyt góry w latach 1886— —1900, jak również księga gości bawiących w Cieplicach, Dusznikach itp. pozwalają stwierdzić, że Polacy stanowili tam 1/6 do 1/4 ogółu kuracjuszy. Największe nasilenie datuje się na pierwszą połowę XIX w,

' Z. Kulczycki, Zarys i rozwój turystyki, Sport i Turystyka, Warszawa 1977.

10

Źródłami mineralnymi zainteresowano się w Polsce stosunkowo wcześnie. Szczególnie kąpiele siarczane stały się bardzo popularne z uwagi na lecznicze oddziaływanie wody mineralne...