1/ Klasyczne ujęcie polityki
Pierwszymi którzy zajmowali się w Europie polityką na poważnie czyli zastanawiali się nad tym w jaki sposób powinno wyglądać państwo, jak powinno się tym państwem rządzić byli filozofowie - filozofowie greccy.
Od starożytnej Grecji możemy powiedzieć o istnieniu polityki. Źródła: polityka wywodzi się z filozofii
Cel: celem dla każdego filozofa było osiągnięcie doskonałości (cnoty). Źródłem polityki była filozofia natomiast celem jaki stawiano przed polityką było poszukiwanie doskonałości (cnoty).
Za 1 filozofa, który zajmował się polityką uchodzi Sokrates: głosił on natura człowieka jest dobra (czynimy zło, gdyż popełniamy błąd, nie rozumiemy, ale to da się wyeliminować). Zatem: człowiek dąży do wyeliminowania zła i do doskonalenia się
Drugi był Platon który doszedł do wniosku że istnieje doskonałość w czystej postaci (istnieje idealny świat) można ją poznać i realizować na ziemi (w świecie realnym). Ten pogląd nazywa się idealizmem. Zatem: można stać się doskonałym człowiekiem, ale też stworzyć idealne społeczeństwo i doskonałe państwo.
Kolejne 3cie pokolenie filozofów - Arystoteles miał swoją własną koncepcje – rozważał kwestie natury i doszedł do wniosku że istnieje naturalny porządek obejmujący wszystko. Jego elementem są człowiek i jego najbliższe otoczenie (rodzina, społeczeństwo, państwo). Można go poznać zgłębiając prawidła (prawa) natury. Zatem: identyfikacja doskonałości z naturalnym porządkiem.
Stąd dogmat patrzenia na politykę w okresie starożytnym: człowiek będzie mógł w pełni się realizować (udoskonalić) jeżeli w państwie będą rządzić prawa natury ( a więc jeżeli będzie żył w państwie doskonałym)
Pytania jakie zadawali sobie politycy.
Podstawowe pytania: Jaki jest ustrój najlepszy (to ustrój najbardziej naturalny, zgodny z powołaniem człowieka)?
Pytania szczegółowe: Kto powinien rządzić? Jakie powinny być doskonałe relacje społeczne?
Jaka jest natura człowieka ? Jakim celom powinno służyć państwo?
W ten sposób ukuto w państwie starożytnym pojęcie tzw. terra felix czyli państwo szczęśliwe.
Państwo szczęśliwe (terra felix) jest możliwe do urzeczywistnienia, że można stworzyć państwo szczęścia, państwo w którym wszyscy ludzie są szczęśliwi.
Jak? (odpowiedź dawał Sokrates) dobre wartości muszą zatriumfować wtedy stworzy się państwo szczęśliwe a więc mądrość, dobro, sprawiedliwość muszą zatriumfować nad przemocą, żądzą władzy, niezgodą
Myśl chrześcijańska: Pierwszym myślicielem chrześcijańskim był Św. Augustyn -identyfikuje doskonałość z Bogiem tworzy wizję CYVITAS DEI (państwa Bożego)
Drugim był Św. Tomasz z Akwinu uznaje on, że prawo natury = prawo Boże władcy (politycy) powinni się zajmować realizacją prawa Bożego.
2. Klasyczny ideał polityki
I - Państwem rządzi władca – mędrzec traktujący rządy jako posłannictwo.
II - Ideą przewodnią rządów jest czynienie sprawiedliwości, czyli realizacja zasad naturalnego porządku w państwie
III - Społeczeństwo jest zorganizowane hierarchicznie, każdy zajmuje w nim miejsce do którego został przez naturę powołany.
Człowiek dąży do doskonałości (zbawienia, mądrości)
W zorganizowanym zgodnie z prawami natury państwie, pod sprawiedliwymi rządami władcy, w harmonijnym społeczeństwie człowiek może wieść życie do którego został powołany przez naturę (przez Boga)Cecha doktryny politycznej okresu klasycznego : idealizm
3. Niccolo Machiavelli – jako pierwszy pozwolił sobie odrzucić klasyczne ujęcie polityki Cechą jego doktryny był realizm polityczny (jest przeciwieństwem idealizmu): a zatem zarzucamy pytania o to jak być powinno i zastępujemy je pytaniami o to jak jest naprawę.
Zatem: - właściwe pytanie o człowieka brzmi nie jacy ludzie być powinni, ale jacy są
- właściwe pytanie o państwo to nie pytanie jaki ustrój jest doskonały, ale jaki najlepiej realizuje potrzeby mieszkańców – zapewnia stabilność rządów bezpieczeństwo, porządek, gwarantuje swobody obywatelskie.
Zatem: Celem polityki jest dążenie do realizacji interesów (stworzenie państwa najlepiej zaspokajającego potrzeby). Machiavelli oddziela politykę od filozofii i religii, polityka nie służy do osiągania celów moralnych.
Kryterium oceny polityki jest skuteczność, a nie sprawiedliwość. Konsekwencją takiego sposobu myślenia jest to że: Machiavelli koncentruje się na technikach rządzenia: stara się opisać jak w danej sytuacji politycznej osiągnąć zamierzone cele.
4. Tomasz Hobbes
Polityka w służbie natury człowieka - naturę człowieka tworzą jego potrzeby i namiętności jest to taka wizja człowieka pragnącego, namiętnego, zachłannego.
Rozum podpowiada jak je osiągnąć (zaspokoić)
Cel państwa (polityki): zgłębienie ludzkiej natury – odkrycie prawdziwych, ponadczasowych pragnień człowieka – i ich zaspokojenie. Państwo ma być tak skonstruowane by jak najlepiej odpowiadać na potrzeby człowieka. Państwo ma służyć interesom człowieka.
5. Natura człowieka i prawa natury wg Johna Locke
John Locke (Lok) uznaje, że polityka ma służyć osiąganiu celów realnych.
Jak jest natura człowieka?
Człowiek rodzi się z pewnymi właściwościami (skłonnościami). Prawem jego natury jest strach o własne życie, chęć bycia wolnym i dążenie do posiadania mienia. W sposób naturalny będzie powyższych praw bronił.
Stąd, Locke wywodzi cztery naturalne prawa człowieka:
- prawo do życia,- prawo do wolności, - prawo do własności, - prawo do obrony powyższych praw
6. Stan natury wg Johna Locke
Wszyscy jesteśmy: - wolni (możemy robić co chcemy),
- równi (każdy ma do tego prawo)
Jak żyć podpowiada rozum: nie szkodź innym, respektuj ich naturalne prawa.
Efekt: Stan natury winien być i zasadniczo jest stanem wolności i pomyślności. Ale: ten stan rzeczy jest niebezpieczny, gdyż nie możemy być pewni swoich praw
Życie w stanie natury, choć zasadniczo szczęśliwe, jest życiem w „ustawicznym niebezpieczeństwie”
Naturalne ludzkie skłonności będące podstawą ludzkiej egzystencji mogą dla człowieka być niebezpieczne ( np. chęć posiadania mienia).
Rozum podpowiada: lepiej precyzyjnie określić co komu wolno, lepiej by ktoś obiektywny wymierzał sprawiedliwość
Ludzie zatem organizują się tworząc tym samym społeczeństwo. Społeczeństwo z kolei wytwarza władzę (państwo). Zadaniem władzy (państwa) jest ochrona praw natury.
7. Człowiek a państwo u Johna Locke
Wnioski: 1/ człowiek i jego natura są pierwotne w stosunku do państwa, państwo jest wtórne.2/ człowiek posiada prawa z natury – nie są one nadawane przez państwo.3/ państwo powstało bo jest to dla ludzi korzystne (ludzie uznali to za rozsądne). 4/ państwo służy do zabezpieczenia naturalnych praw człowieka
8. Zakres uprawnień władzy wg Johna Locke
1/ wydawanie ustaw z sankcjami za naruszenie praw naturalnych, w tym i kary śmierci. To uprawnienie Locke nazwał mianem władzy ustawodawczej. 2/ użycie siły społeczności do wykonywania tych praw. Tą władzę Locke nazwał mianem władzy wykonawczej.
3/ używanie siły przeciwko zagrożeniu z zewnątrz.
Tą władzę Locke nazwał władzą federacyjną. (tą władze stanowiło by wojsko). Władza polityczna jest tylko jedną z użytecznych instytucji wytworzonych funkcjonujących dla dobra ludzi w wolnym społeczeństwie.
Mają one inne cele niż władza i są one od władzy zupełnie niezależne. Władza polityczna jest niebezpieczna dysponuje wszak siłą, środkami przymusu (policja i wojsko są uzbrojone). Stąd pomysł: Władzę należy odpowiednio podzielić. Najważniejsze to oddzielenie funkcji prawodawczej od wykonawczej:
9. Homo economicus - wyjaśnić pojęcieAdam Smith ukłuł on pojęcie tzw. Homo economicus .
Wizja człowieka: Homo economicus (człowieka ekonomicznego)
Człowiek to istota kierująca się indywidualnym poczuciem własnego interesu znajdującego się w świecie.
10. Wizja gospodarki u A. Smitha
Bogactwo narodu powstaje na wolnym rynku.
Zapewnienie wolności gospodarczej jest aksjomatem dobrobytu. Sprzeczności między interesem jednostki a interesem ogółu rozwiązuje „niewidzialna ręka rynku”. „Niewidzialna ręka rynku „ – to jest taki mechanizm regulujący sytuację ekonomiczną.
11. Państwo i władza u A. Smitha
Wizja państwa i władzy: Stanowią one konsekwencję spontanicznego rozwoju stosunków międzyludzkich.
Państwo miało usankcjonować porządek społeczny (chronić własność i stosunki między ludźmi, gwarantować bezpieczeństwo).
12. Państwo a gospodarka u A. Smitha
Smith uważa że zadaniem państwa jest ochrona wolnego rynku. Interwencja państwa w gospodarkę:
Jedynie: Utrzymywanie urządzeń i instytucji publicznych, prowadzenie robót publicznych w dziedzinach, w których zbyt małe dochody powodują, iż zaangażowanie prywatnych przedsiębiorców jest nieopłacalne.
Takim typowym przykładem podawanym przez Smitha inwestycji którą powinno dokonywać państwo ponieważ nie opłaca się to przedsiębiorcom - budowa dróg. Stąd też to jest dziedzina którą może zająć się państwo.
Innym przykładem takiej działalności jest edukacja czyli nauczanie , tu również Smith doszedł do wniosku że odpłatne nauczanie się nie opłaca, że na tym się nie zarobi pieniędzy i w konsekwencji to państwo powinno utrzymywać szkoły przy czym on mówił o szkolnictwie podstawowym na najniższym poziomie i chodziło mu głównie o dzieci robotników.
Państwo ma być ”tanie” wielkość rządu winna być dostosowana do zamożności obywateli
Inne hasło Smitha dot. wysokości podatków które powinniśmy płacić „najlepszy podatek to ten którego w ogóle nie pobrano”
13. Wizja człowieka u Jeremiego Benthama
Punktem wyjścia doktryny Benthama jest skrajny indywidualizm. Skrajny indywidualizm : realnie istnieją tylko jednostki (ludzie) społeczeństwo to jedynie agregat jednostek, twór sztuczny.
Realnie istnieją tylko interesy jednostek – interes społeczny to suma interesów składających się na nie jednostek.
Wizja człowieka: Człowiek jest rządzony dwoma bodźcami: przyjemnością i przykrością.
Utylitaryzm – dobrem, wartością jest to co jest pożyteczne, to co nam pomaga osiągnąć przyjemność i uniknąć przykrości.
14. Utylitarna etyka Benthama
Utylitarna etyka Benthama: „ jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi”
Ale w ujęciu egoistycznym: dąż do osobistego szczęścia, działaj zgodnie z własnym interesem, w ten sposób powiększasz ilość dobra w świecie.
15. Wizja ustroju demokratycznego u Jamesa Milla
„Rządzący zawsze są skłonni nadużywać swej władzy” – w imię własnego interesu w demokracji rządzący mają te same interesy co rządzeni. Zatem: Demokracja jest ustrojem gwarantującym realizację interesów rządzonych
16. Trzy wymiary wolności u Johna Stuarta Milla
Trzy wymiary wolności:
1/ tzw. wolność wewnętrzna: „ wolność od” – (sfery, gdzie nie wolno jednostce niczego narzucać) wolność sumienia, myśli, uczuć, wyrażania opinii, itd. 2/ tzw. wolność zewnętrzna: czyli „wolność do” – (możność czynienia czegoś samodzielnie) wolność swobodnego wyboru działania, podjęcia aktywności itd. 3/ wolność zrzeszania się (jako prawo aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym
17. Człowiek a społeczeństwo u Johna Stuarta Milla
Wizja człowieka: „jednostka zagubiona w tłumie”
Aby zabezpieczyć prawa jednostki w społeczeństwie masowym należy wytyczyć granice ingerencji w zakres praw jednostek. Zatem: Wolność przestaje być wartością bezwzględną – podlega ograniczeniom
Granice wyznaczają: krzywda innych i dobro ogółu
Niebezpieczeństwo istnieje ze strony społeczeństwa czyli wizja podzielonego społeczeństwa pełnego sprzecznych interesów . Mechanizm demokratyczny może rozładować napięcia społeczne.
18/ Wizja państwa aktywnego u Johna Stuarta Milla
Państwo powinno podejmować inicjatywy społeczne zmierzające do zapewnienia powszechnej oświaty i minimum godziwej egzystencji. Jedynie bowiem jednostka wyedukowana i niecierpiąca głodu może być czynnym obywatelem. To krzewienie postaw obywatelskich powinno mieć drugi wymiar, powinno ono ingerować w życie gospodarcze wspierając słabszych i przedsiębiorczość. Chodzi o ochronę wolnego rynku, wsparcie ducha przedsiębiorczości i rozładowanie napięć społecznych. Cel: Krzewienie postaw obywatelskich
19/ Społeczny wymiar wolności u Leonarda Hobhouse. Wolność nie oznacza prawa czynienia tego co się chce. To prawo do wolności takiej samej jaką posiadają wszyscy inni członkowie społeczeństwa.
Efekt: Nie ma wolności bez jej ograniczenia przez prawo
Prawo i wolność są ze sobą nierozłącznie powiązane:
z jednej strony prawo ogranicza jednostkę w jej działaniach, ale z drugiej ogranicza też innych „ w postępowaniu z nią wedle ich woli”.
Wizja społeczeństwa: Społeczeństwo nie jest agregatem autonomicznych jednostek, stanowi wspólnotę. Człowiek jest jej częścią i to co ma oraz kim jest zawdzięcza tej wspólnocie.
20. Społeczny wymiar własności u Leonarda Hobhouse. Własność jest dobrem społecznym – nie uzyskalibyśmy jej, nie moglibyśmy się nią cieszyć, gdyby nie dorobek innych ludzi i ochrona ze strony instytucji społecznych. W konsekwencji: Społeczeństwo ma prawo domagać się zapłaty za spełnione funkcje. Ten kto się wzbogacił powinien spłacić dług zaciągnięty wobec społeczeństwa.
21. Społeczna funkcja państwa u Leonarda Hobhouse. Państwo jest traktowane jako reprezentant wspólnoty. Powinno zapewnić sprawiedliwe korzystanie z dorobku wspólnego (sprawiedliwy podział dóbr) Funkcja redystrybucyjna państwa.
22. Kapitalizm sterowany Johna Maynard Keynesa
Kapitalizm sterowany jest to ingerencja w życie gospodarcze w celu przezwyciężenia wewnętrznych sprzeczności tkwiących w gospodarce wolnorynkowej powodujących kryzysy gospodarcze. Należy stymulować popyt. To „nakręca gospodarkę”. Stały wzrost konsumpcji powinien doprowadzić do stałego wzrostu gospodarczego.
Państwo sztucznie pobudza inwestycje. To doprowadza do zwiększenia zatrudnienia i płac, a w konsekwencji konsumpcji. Pojawia się popyt, na który przedsiębiorcy odpowiadają zwiększeniem produkcji.
Gospodarka zaczyna się rozwijać. Instrumenty inwestyc: 1/ pośrednie (kredyty, polityka stóp procent, polityka podatkowa),2/ bezpośrednie (inwestycje własne np. roboty publiczne)
Pieniądze pochodzą z: 1/ przychodów państwa (podatki, cła, akcyzy itd.), 2/ „deficytu budżetowego” (zadłużenie państwa)
Dogmat: Odpowiednie sterowanie parametrami gospodarczymi przynosi korzyści:A/ gospodarcze (stały wzrost gospod.),B/ społeczne (likwidacja bezrobocia i ubóstwa oraz rozładowanie napięć społecznych)
23. Pojęcie dobrobytu w doktrynie państwa dobrobytu. „Dobrobyt” rozumie się szeroko i indywidualistycznie: 1/ Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego - pełne zatrudnienie, minimum socjalne, ubezpieczenia rentowe, emerytalne i zdrowotne, pomoc dla rodzin niepełnych, kobiet w ciąży, itd. 2/ Uznanie pełnej podmiotowości obywatelskiej i społecznej – nie tylko pełnia wolności osobistych i politycznych, ale też zniesienie wszelkich barier społecznych i zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji (ze względu na narodowość, rasę, pochodzenie, wyznanie, majątek, płeć, wiek, niepełnosprawność, itd.,). 3/ Prawo do uczestnictwa w dorobku cywilizacyjnym – edukacja, korzystanie z dóbr kultury, bezpieczeństwa i higiena pracy, materialny standard życia.
24. Jednostka a państwo w doktrynie państwa dobrobytu. Dobrobyt uznany zostaje za cel polityki państwa. Działalność państwa powinna być nakierowana na jego ustawiczną realizację. Jednocześnie obywatel uzyskuje indywidualne prawo (roszczenie) do realizacji na jego rzecz zdobyczy państwa dobrobytu.
Konsekwencja społeczno – polityczna: Przejęcie przez państwo kierownictwa w zakresie planowania rozwoju społeczno – ekonomicznego społeczeństwa.
Gundar Myrdal i John Kenneth Galbraith
“ Człowiek pod czułą opieką państwa od narodzin aż do śmierci”.
25. Walter Lippaman
Efekt: Lippmann żąda powrotu do starego rozumienia wolności, zaprzecza wizji jednostki jako elementu kolektywu. „Mrówki żyją życiem kolektywnym, człowiek żyje życiem indywidualnym”.
26. Mechanizm cenowy w doktrynie Ludwiga von Misesa. Mechanizm cenowy wg Ludwiga von Misesa jest jedynym regulatorem rynku. Mechanizm cenowy określa relacje między środkami a celami, potrzebami a możliwościami, kapitałem a siłą roboczą. Interwencja państwa może go jedynie rozregulować doprowadzając do załamania gospodarczego np. sztuczne podnoszenie ceny.
27/ Przyczyny Wielkiego Kryzysu u Johna Myrtala i Ludwiga von Misesa. John Myrtal Keynes doszedł do wniosku że przyczyną kryzysu jest efekt naturalnych, wewnętrznych sprzeczności tkwiących w gospodarce wolnorynkowej. Jeżeli pozostawimy bieg gospodarce samej sobie to nie będzie tak że jakaś „niewidzialna ręka rynku ” (mechanizm regulujący sytuację ekonomiczną) wszystko ureguluje wręcz odwrotnie co jakiś czas w naturalny sposób musi nastąpić kryzys w gospodarce wolnorynkowej. Wg Keynesa wzrost konsumpcji i ingerencja państwa doprowadzi do tego że kryzys gospodarczy minie.
Ludwig von Mises był przeciwnikiem Keynes i stworzył taką koncepcję wyjaśniającą dlaczego doszło do Wielkiego kryzysu która sprzeciwiała się pomysłowi Kenysa że to był efekt niewydolności gospodarki rynkowej. Kwestia ceny była dla niego kluczem do rozwiązania problemów gospodarki.
To interwencjonizm państwa w okresie Wielkiej Wojny i zaraz po jej zakończeniu oraz rozdmuchany powojenny konsumpcjonizm (kredyty bez pokrycia stymulujące ) czyli załamanie mechanizmu równowagi cenowej doprowadziły do Wielkiego Kryzysu.
28. Błąd myślenia kartezjańskiego u Friedrich August von Hayek . Krytyka pojęcia sprawiedliwości społecznej.
Sprawiedliwość społeczna to nonsens – jest pojęciem podobnym do pojęcia „moralny kamień” (zatem nie jest pojęciem błędnym – jest pojęciem nonsensownym).
Krytyka racjonalizmu - Hayek jest przeciwny wszelkim reformom społecznym ulepszającym istniejący stan rzeczy. Powodem jest brak wiary w potęgę ludzkiego rozumu – człowiek nie jest w stanie racjonalnie zaprogramować i kierować procesami społecznymi, gdyż nie jest w stanie ogarnąć wszystkich konsekwencji.
Odwrotne założenie socjal – liberałów określa się mianem: „Błędu myślenia kartezjańskiego”
29. Państwo i prawo u Fredrich August von Hayek Państwo i stanowione przez nie prawo nie powinny mieć jakiegokolwiek celu do realizacji. Powinny jedynie wyznaczać prawne ramy działania jednostki czyli zapewniać możliwość realizacji tych celów, które ludzie sami uznają za istotne dla siebie.
Hayek wyraża nieufność w tym względzie w stosunku do polityków (demokracji).Lepsze byłyby rządy gerontokracji (rządzić powinni starsi).
30. Liberalizm ekonomiczny ab novum Miltona Firedmana. Wszelkie procesy społeczne można opisać w kategoriach ekonomicznych (prawo popytu i podaży).
Konsekwencja: Należy zostawić ludziom pełną swobodę niech we wszystkich sferach naszego życia zatriumfuje wolny rynek! Każda ingerencja w życie społeczne i gospodarcze ze strony państwa ZAWSZE obraca się przeciwko ludziom. Uwolnienie rynku w każdej dziedzinie przynosi korzyści całemu społeczeństwu – najlepszym regulatorem procesów społecznych jest niewidzialna ręka rynku. Praktyczne urzeczywistnienie idei:
1979 – Margaret Thatcher 1980 – Ronald Reagan
31. Pojęcie rewizjonizmu i reformizmu,
2 nurty w ruchu socjalistycznym w 2 poł. XIX w. 1/ część działaczy stoi na gruncie nauki marksistowskiej – chce obalić państwo kapitalistyczne metodami rewolucyjnymi. 2/ inni proponują osiągnięcie celów ruchu socjalistycznego nowymi metodami – poprzez reformę państwa kapitalistycznego.Za pomocą metod politycznych (uczestnictwo w wyborach i sprawowanie władzy) chcą podwyższać pensje robotników, wprowadzać osłony socjalne, upowszechniać oświatę itd. Nazywa się ich: rewizjonistami ( bo zrewidowali koncepcję Karola Marksa) lub reformistami – bo chcieli reformować państwo kapi...
roxanchan