HISTORIA LITERATURY
Literatura dawnej polski
I. ŚREDNIOWIECZNA POEZJA POLSKA - IDEE, OBRAZY, WARTOŚCI
-- Zasób tekstów, gatunki i tło kulturowe: wobec Zachodu i Wschodu; bernardyni a pieśń religijna; formy rodzime i wzory obce; tropy; sekwencje; kolędy; pieśni pasyjne i wielkanocne; pieśni maryjne; fragmenty erotyków; formy nieregularne.
-- Cechy liryki średniowiecznej: podmiot mówiący i sposób jego ujawniania się, ślady w tekście; próby intelektualizmu, problemy ekspresji; poezja obcująca z muzyką; wersyfikacja: wiersz zdaniowy a początki sylabizmu.
-- Obrazy i tematy: porządek przestrzeni; symbolika pionu: niebo - "zielona łąka" - "piekło otworzone"; cząstki przestrzeni znaczącej: kościół, krzyż; sprawy ludzkie i człowiek: gromada - osoba - dusza; ciało i erotyzm: temat miłości; człowiek przeciw światu: temat ascezy; trwoga: temat lęku i śmierci; temat pasyjny: Chrystus i Męka Pańska; Matka Boska pośredniczka i Maria bolesna; "ja" współcierpiący; wobec wieczności: temat metafizyczny; kwiaty: wiersze maryjne a próby poezji symbolicznej.
-- Idee: ład kosmiczny - "ja", byt i Bóg; człowiek jako osoba; świat jako wartość; pobożność pasyjna: (współcierpienie jako próba rozumienia Boga i więź z Nim); egzystencja ludzka: współcierpienie i obcowanie z Bogiem.
-- Arcydzieła: Bogurodzica - trop a kontakion, motyw Deisis (Deesis), wobec ikonografii i duchowości Wschodu i Zachodu, artyzm i styl; Posłuchajcie, bracia miła w zapisie Andrzeja ze Słupi - pieśń czy szczątek dramatu liturgicznego?, monolog jako wypowiedzenie bólu, tekst znamiennie ekspresyjny; pieśni Władysława z Gielniowa - Żołtarz Jezusow i rozważanie Męki, melodia i myśl, technika ornamentacyjna.
Polska poezja średniowieczna:
Średniowieczna pieśń religijna polska, oprac. M. Korolko, Wrocław 1980, BN, s. I, nr 65.
W. Wydra i W. Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1984, wyd. 2, 1995.
Korona Dziewicy Maryi. Antologia polskich średniowiecznych pieśni maryjnych, oprac. R. Mazurkiewicz i M. Mikoś, Kraków 2002.
Opracowania główne:
A. Czyż, "Bogurodzica" - między Wschodem a Zachodem. (Kilka myśli o duchowej jedności Europy), w: Światło i słowo. Egzystencjalne czytanie tekstów dawnych, Warszawa 1995.
A. Czyż, Świat liryki wczesnego średniowiecza. Pierwsza pieśń pasyjna, w zbiorze: Wyobraźnia epok dawnych: obrazy - tematy - idee, red. J.K. Goliński, Bydgoszcz 2001.
A. Czyż, "Zdrow bądź, Krolu anielski" - najdawniejsza kolęda polska, w: Władza marzeń. Studia o wyobraźni i tekstach, Bydgoszcz 1998.
M. Dłuska, Próba teorii wiersza polskiego, wyd. 2, Kraków 1980, rozdz.: Nienumeryczny system zdaniowy.
M. Dłuska, Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej, wyd. 2, Warszawa 1978, t. 1.
M. Elżanowska, "Pieśni łysogórskie". Prolegomena filologiczne, "Pamiętnik Literacki" 1997, z. 2.
M. Elżanowska, Władysław z Gielniowa - poeta polskiego średniowiecza, w zbiorze: Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu, Lublin 1994.
R. Mazurkiewicz, Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej, Kraków 1994 (i wyd. nast.).
R. Mazurkiewicz, Matka Boska Kwietna. O średniowiecznej pieśni maryjnej "Kwiatek czysty, smutnego sierca ucieszenie…", "Pamiętnik Literacki" 1998, z. 4.
T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1995 (i wyd. nast.).
L. Pszczołowska, Wiersz polski. Zarys historyczny, Wrocław 1997, część I: Średniowiecze.
P. Stępień, Chaos i ład. "Lament świętokrzyski" w świetle tradycji teologicznej, "Pamiętnik Literacki" 1998, z. 1.
E. Ostrowska, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.
T. Witczak, Literatura Średniowiecza, Warszawa 1990 (i wyd. nast.).
W. Wydra, Władysław z Gielniowa, Poznań 1992.
Opracowania dalsze:
A. Dąbrówka, Teatr i sacrum w średniowieczu, Wrocław 2001.
U. Eco, Sztuka i piękno w średniowieczu, tłum. M. Olszewski i M. Zabłocka, Kraków 1994.
A. Guriewicz, Kategorie kultury średniowiecznej, tłum. J. Dancygier, Warszawa 1976.
A. Guriewicz, Problemy średniowiecznej kultury ludowej, tłum. Z. Dobrzyniecki, Warszawa 1987, rozdz.: "Boska komedia" przed Dantem.
J. Huizinga, Jesień średniowiecza, tłum. T. Brzostowski, Warszawa 1974 (lub inne wyd.).
A. Kulawik, Wprowadzenie do teorii wiersza, Warszawa 1988, rozdz.: Wersyfikacja średniowieczna.
J. Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, tłum. H. Szumańska-Grossowa, Warszawa 1970 (i wyd. nast.).
J. Lewański, Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce, Warszawa 1981, s. 79-87.
C. Lewis, Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, tłum. W. Ostrowski, Warszawa 1986 (i wyd. nast.).
M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1973 (i wyd. nast.), rozdz. 5: Rycerz w średniowieczu.
J. Popiel, Historia dramatu. Antyk, średniowiecze. Kraków 1986.
T. Skubalanka, Historyczna stylistyka języka polskiego, Wrocław 1984.
J. Woronczak, Polskość i europejskość literatury naszego średniowiecza, w: Studia o literaturze średniowiecza i renesansu, Wrocław 1993.
II. EKSPRESJA PO ŁACINIE: DANTYSZEK, KRZYCKI, JANICKI
-- Renesansowa poezja łacińska: dlaczego po łacinie?; łacina klasyczna; język kulturowej wspólnoty Zachodu.
-- Jan Dantyszek: od dyplomaty do "nowego Szawła (Pawła)"; biografia renesansowego humanisty: jego przyjaźnie; żywioł życia i wiersze łacińskie: poezja okolicznościowa; poeta dworu Zygmuntowskiego; ton autobiograficzny; wirtuozeria stylu.
-- Przełom Dantyszka: późne Hymny; sąd Hozjusza: głos "nowego Szawła, który stał się Pawłem"; inna łacina: ton średniowieczny?; estetyka zgrzebnej prostoty; wobec baroku i duchowości potrydenckiej.
-- Andrzej Krzycki: od dyplomaty do prymasa Polski; przyjaźń Erazma z Rotterdamu; żywioł życia i wiersze łacińskie: jadowita obserwacja; poeta dworski i biesiadny; ton erotyczny: petrarkizm?
-- Zbiór Carmina amatoria Krzyckiego; czy wiersze pornograficzne?; poezja skrajnych doświadczeń; ocalający obraz ciała?; styl: poetyka "szoku"?
-- Klemens Janicki: poeta - cierpienie - tradycja; wieśniak z Wielkopolski w Italii: dialog Północy i Południa; wobec wczesnego renesansu - poezja łacińska a tożsamość epoki w jej więzi z przeszłością.
-- Teksty: przedśmiertne Tristia - inne utwory - tematy - gatunki (elegia, epigramat, epitalamium).
-- Elegie Janickiego i tradycja antyczna: łacina klasyczna jako medium przeszłości; język - więź; imitacja - technika twórcza; ton Owidiusza; cytaty - reminiscencje - aluzje; przetwarzanie wzoru: teksty zakorzenione w literackiej glebie; klasycyzm jako próba nieśmiertelności: czytanie - rozumienie - nowe życie.
-- Tristia i Tristia: elegie Janickiego a Owidiusza; tekst wobec tekstu: powtarzanie, przemienianie; poezja rozumiejąca; imitacja - nowe życie; biografia i egzystencja: "ja" - Owidiusz; współbycie z wygnańcem; współcierpienie i nowa tożsamość.
Poezja egzystencji udręczonej: ton wyznania; liryka doświadczenia wewnętrznego; temat choroby, cierpienia; kultura jako przestrzeń wybawiająca; poezja a nadzieja; nowe życie w Owidiuszu; Chrystus-Lekarz i Jego moc; ból jako prawda bycia.
Utwory:
Antologia poezji polsko-łacińskiej, oprac. A. Jelicz, Szczecin 1985.
J. Dantyszek, Pieśni, tłum. A. Kamieńska, Olsztyn 1973 (i wyd. nast.).
K. Janicki, Dzieła wszystkie, tłum. E. Jędrkiewicz, Wrocław 1966 (tekst łaciński i polski).
K. Janicki, Poezje wybrane, tłum. Z. Kubiak, Warszawa 1975 (i wyd. nast.) lub wyd. jako tom: Z. Kubiak, Medytacje Janicjusza, Warszawa 1994.
A. Krzycki, Pieśni miłosne [Carmina amatoria], tłum. A. Czyż, "Ogród", nr 1, Warszawa 1998.
Źródła pomocnicze:
Owidiusz (Publius Ovidius Naso), Wiersze na wygnaniu pisane, tłum. J. Przybylski, Kraków 1802, s. 100 n. (Tristia IV, 10).
Owidiusz, Poezje wybrane, oprac. L. Winniczuk, Warszawa 1974.
C. Backvis, Łaciński poeta Polski humanistycznej Andrzej Krzycki, w: Szkice o kulturze staropolskiej, Warszawa 1975.
A. Czyż, Obraz ciała i mowa uczuć w literaturze naszego średniowiecza i renesansu, w: Władza marzeń. Studia o wyobraźni i tekstach, Bydgoszcz 1998.
A. Czyż, Ciemna brama. Krzyckiego poezja pornograficzna, w: Światło i słowo. Egzystencjalne czytanie tekstów dawnych, Warszawa 1995.
J.K. Goliński, "De se ipso ad posteritatem"… Kallimacha, Dantyszka i Janickiego autobiografie kreowane, "Pamiętnik Literacki" 1995, z. 1.
Z. Kubiak, Janicjusz, w: Jak w zwierciadle, Warszawa 1985.
P. Kulenty, "Nieszczęsny człówiek" w ciele uwięziony. O twórczości Andrzeja Krzyckiego, w zbiorze: Pogranicza i konteksty literatury, red. A. Czyż i J. Kowzan, Siedlce 2002.
R. Lis, Klemens Janicki - z tradycją wobec rozpaczy, "Ogród" 1990, nr 2 (4).
A. Mikołajczak, Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 1998.
Z. Nowak, Jan Dantyszek. Portret renesansowego humanisty, Wrocław 1982.
S. Stabryła, Owidiusz. Świat poetycki, Wrocław 1989, rozdz.: Świat wygnania.
K. Ziemba, Klemens Janicjusz - Jan Kochanowski. Dwie koncepcje elegii neołacińskiej, "Pamiętnik Literacki" 1998, z. 4.
A. Borowski, Pojęcie i problem "renesansu północnego", Kraków 1987.
J. Burckhardt, Kultura odrodzenia we Włoszech, tłum. M. Kreczowska, Warszawa 1961 (i wyd. nast.).
J. Domański, Tekst jako uobecnienie. Szkic z dziejów myśli o piśmie i książce, Warszawa 1992 (i wyd. nast.), rozdz.: Humaniści włoskiego quattrocenta.
M. Głowiński, O intertekstualności, "Pamiętnik Literacki" 1986, z. 4.
J.K. Goliński, Okolice trwogi. Lęk w literaturze i kulturze dawnej Polski, Bydgoszcz 1997.
M. Heidegger, Hölderlin i istota poezji, w antologii: Teoria badań literackich za granicą, oprac. S. Skwarczyńska, t. II, cz. 2, Kraków 1981.
A. Kuczyńska, Twórczość jako kategoria antropologiczna, w: Człowiek i świat. Wątki antropologiczne w poetykach renesansu włoskiego, Warszawa 1976.
Z. Łempicki, Wybór pism, Warszawa 1966, t. I: Renesans, oświecenie, romantyzm (wybór z dzieła głównego oraz - prawem analogii - szkic: Świat książek i świat rzeczywisty. Przyczynek do ujęcia istoty romantyzmu).
O. Mandelsztam, Słowo i kultura, tłum. R. Przybylski, Warszawa 1972, szkic tytułowy.
H. Markiewicz, Odmiany intertekstualności, w: Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989.
J. Pelc, Muza łacińska - Muza polska, w: Europejskość i polskość literatury naszego renesansu, Warszawa 1984.
R. Przybylski, To jest klasycyzm, wstęp M. Janion, Warszawa 1978.
S. Zabłocki, Polsko-łacińskie epicedium renesansowe na tle europejskim, Wrocław 1968.
K. Ziemba, Jan Kochanowski jako poeta egzystencji, Warszawa 1994, zwłaszcza rozdz. "Ja" rozpaczające.
J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1973 (i wyd. nast.).
III. MIKOŁAJ REJ - OLŚNIENIE ŚWIATEM
-- Pisarz prościutki czy trudny?
-- Główne dzieła: ich tematy, motywy i formy podawcze; ulubione konstrukcje gatunkowe - dialog i wizerunek.
-- Wobec XVI stulecia: średniowieczne dziedzictwo; przemiany humanizmu renesansowego i reformy chrześcijaństwa; kalwińska duchowość; Erazm; szlachecka kultura ziemiańska.
-- Formacja, idee: olśnienie światem - świadomość nietragiczna; rozum i doświadczenie - przewrotny intelektualizm; godność człowieka; piękno przyrody; porządek bytu; Biblia i prawda; zakorzenienie w Bogu; pasje moralisty.
-- Styl: żywiołowy realizm; narracja jako zapis języka mówionego; bujne tworzywo - bogate brzmienie - malarskie wartości opisów.
-- Krótka rozprawa miedzy trzemi osobami: tekst publicystyczny; wobec ruchu egzekucyjnego; wobec Erazma i dialogów reformacyjnych; ironia.
-- Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego: poemat o szukaniu prawdy; wędrówka jako wtajemniczenie; tekst jako traktat; wobec tradycji antycznej; obrazy: realizm - symbole - wizjonerstwo.
-- Figliki: tekst i żywioł obyczajowy; poetyka różnorodności; wobec dawnej i nowszej tradycji epigramatycznej.
-- Żywot człowieka poczciwego: arcydzieło Reja; proza parenetyczna; wizerunek ziemianina; obraz świata: technika nagromadzenia i jej misja malowania mnogości zjawisk; świat jako znak i dom: porządek przyrody - rytm życia - kosmiczny ład; tekst ontologiczny.
Pisma wierszem, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1954, BN, s. I, nr 151.
Wybór pism, oprac. J. Ślaski, Warszawa 1975 (i wyd. nast.).
Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1956, BN, s. I, nr 152.
...
jrachuba