NACZELNE ZASADY PROCESU
ZASADA
PRAWDY MATERIALNEJ
» Dyrektywa w myśl, której
PODSTAWĘ wszelkich ROZSTRZYGNIĘĆ powinny stanowić
USTALENIA FAKTYCZNE zgodne z RZECZYWISTOŚCIĄ
(art. 2 § 2 k.p.k.)
» Ustalenia faktyczne – są to stwierdzenia faktów dokonywane w procesie, mające znaczenie dla decyzji procesowych;
Należy zaznaczyć, że nie można stanowić ustaleń faktycznych na podstawie notatek, zapisków urzędowych, ale można przeprowadzić dowód na okoliczność potwierdzenia zdarzeń, które zostały tam zawarte np. przesłuchać policjanta, który sporządził notatkę na okoliczność zawartych w niej informacji (art. 393 § 1 i 3 k.p.k.).
Wyróżniamy ustalenia faktyczne:
à procesowe – dochodzi się do nich w wyniku czynności procesowych; ustalane są w procesie;
à pozaprocesowe – są ustalane przed formalnym wszczęciem procesu np. w trakcie czynności operacyjno-rozpoznawczych Policji; najczęściej stanowią informacje, które mogą mieć znaczenie, ale należy je ustalić raz jeszcze dla potwierdzenia
» organy procesowe obowiązane są do podejmowania wszelkich starań , aby ich ustalenia faktyczne były zgodne z prawdą, ponieważ błędne ustalenia faktyczne prowadzą do wydania wyroku sprzecznego z prawdą materialną oraz stanowią bezwzględna przyczynę odwoławczą.
» organ sprawujący kontrolę judykacyjną zobowiązany jest do sprawdzenia, czy organ wcześniejszy poczynił prawdziwe ustalenia faktyczne (vide art. 438 pkt.3)
» poznawanie prawdy w procesie (dokonywanie ustaleń faktycznych) odznacza się cechami:
- charakter probabilistyczny
- dowodzenie w procesie jest redukcyjne (wynik jest zawsze prawdopodobny, nigdy pewny)
- jest materialne ( to udowodnienie: konfrontacja ustaleń z dowodami; O udowodnieniu mówimy, gdy spełniony jest:
~ warunek obiektywny- dowody na podstawie, których ustala się pewien fakt, tworzą tak wysokie prawdopodobieństwo zaistnienia tego faktu, że każdy obiektywnie oceniający tę sytuacje człowiek uzna ten fakt za udowodniony. Dowody, które zostały przeprowadzone w dostatecznym stopniu uzasadniają pogląd, że dany fakt zaistniał
~ warunek subiektywny - organ, który prowadził postępowanie musi mieć stuprocentowe przekonanie, że jego ustalenia odpowiadają prawdzie, są zgodne z rzeczywistością)
- ma sens, gdy jest prawnie relewantne (w granicach poznania i w stopniu dokładności wyznaczonym przez przedmiot procesu);
- dokonywane na podstawie swobodnej oceny dowodów
» realizuje ją całokształt przepisów k.p.k., ale fundamentalnymi gwarancjami są m.in.:
- obowiązek inicjatywy dowodowy organów procesowych
- kontradyktoryjność postępowania dowodowego (wyjątkowe przejawy w postępowaniu przygotowawczym) [W Polsce realizacja kontradyktoryjności następuje, gdy sąd udziela głos stronom – jest to jedyny moment w procesie, gdy zachodzi czysta kontradyktoryjność]
- koncentracja czasowa i miejscowa procesu
- kontrola sądowa postępowania przygotowawczego
- kolegialność sądów i udział czynnika społecznego (ławników)
- system środków zaskarżania
» zasady, które prowadzą do przełamania (ale nie do zaprzeczenia!) zasady prawdy materialnej:
- art. 388 k.p.k. – upoważnia organ procesowy do prowadzenia postępowania dowodowego częściowo
- art. 355 k.p.k. – skazanie bez rozprawy
- art. 387 k.p.k. - rozprawa skrócona
Każda z w/w/ instytucji stanowi konsensualne zakończenie postępowania
» poznawanie prawdy mat. ulega natomiast ograniczeniom (z powodu ochrony innych dóbr):
- prawomocność orzeczeń (zasada ne bis in idem)
- humanitaryzm procesu
- kasacja zwyczajna i nadzwyczajna
- zakazy dowodowe
- immunitety procesowe
- uprawnienie Prokuratora Generalnego do uchylenia prawomocnego postępowania przygotowawczego na tej podstawie, że jest niezasadne (art.328 k.p.k.) (niezgodne z zasadą prawdy materialnej)
- zakaz reformationis in peius (nie można pogorszyć sytuacji)
- brak umiejętności przeprowadzenia dowodów przez organ procesowy
DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI
OSKARŻONEGO NALEŻY TRAKTOWAĆ JAK NIEWINNEGO DOPÓKI NIE ZOSTANIE MU UDOWODNIONA WINA W SPOSÓB PRZEWIDZIANY PRZEZ PRAWO KARNE PROCESOWE
(art. 5 § 1 k.p.k.)
» Jest zasadą skodyfikowaną w :
a/ art. 6 ust. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
b/ art. 42 ust. 3 Konstytucji
c/ art. 5 § 1 k.p.k.
d/ art. 14 ust. 2 Międzynarodowego Paktu
»
in personam
do prawomocności wyroku
od przedstawienia
zarzutów
» Zasada domniemania niewinności zmusza oskarżyciela do poszukiwania i przedstawienia dowodów, bo to na nim ciąży obowiązek dowodzenia.
IN DUBIO PRO REO
WSZYSTKIE NIEDAJĄCE SIĘ ROZSTRZYGNĄĆ WĄTPLIWOŚCI NALEŻY ROZSTRZYGAĆ NA KORZYŚĆ OSKARŻONEGO
(art. 5 § 2 k.p.k.)
» Mowa zarówno o wątpliwościach FAKTYCZNYCH, jak i PRAWNYCH !
» Zasada ta zakazuje tzw. ustaleń alternatywnych !
» W k.p.k. zasada ta występuje w tzw. znaczeniu MATERIALNYM (następstwem jest obciążenie; obojętnie kto) – spoczywa na oskarżycielu i powodzie cywilnym, (ale może też sąd lub kto inny zwolnić samemu udowadniając oraz PRAKSEOLOGICZNYM (spoczywa na każdym kto coś twierdzi, w przeciwnym przypadku wzmacnia twierdzenia przeciwnika)
» Nie można przerzucić dowodu prawdy (w zn. materialnym) na oskarżonego [wyjątek- ciężar „dowodu prawdy” przy pomówieniu z art. 212 k.k.]
OBIEKTYWIZMU
ORGAN PROCESOWY POWINIEN MIEĆ BEZSTRONNY
STOSUNEK DO STRON I INNYCH UCZESTNIKÓW PROCESU ORAZ NIE POWINIEN KIERUNKOWO NASTAWIAĆ SIĘ DO
JEDNEJ STRONY I SAMEJ SPRAWY
(art. 4 k.p.k.)
» Obiektywizm jest pojęciem szerszym od bezstronności. Bezstronność obejmuje niezawisłość sądu i brak uprzedniego nastawienia organu procesowego w stosunku do stron i innych uczestników procesu. Natomiast obiektywizm zawiera w sobie cechy bezstronności, ponadto brak kierunkowego nastawienia do samej sprawy, brak jednostronnego nastawienia do stron oraz nie przesądzanie o treści wyroku (nie wydaje przedsądów). Aby organ procesowy był obiektywny powinien być neutralny.
» Obiektywizmu wymaga się od wszystkich organów procesowych, zarówno prowadzących postępowanie przygotowawcze, jak i jurysdykcyjne (sąd, ławnicy) oraz od uczestników procesu, których działalność powinna wzbudzać zaufanie stron np. oskarżyciel publiczny, biegły, tłumacz, protokolant, stenograf, zawodowy kurator sądowy, specjalista.
W przypadku bezstronności wszyscy oni podlegają wyłączeniu na mocy art. 41 k.p.k.
np. tłumacz podlegał wyłączeniu na mocy art. 41 k.p.k., ale tego nie zrobił sam, a wniosek o wyłączenie nie został uwzględniony. Wydano orzeczenie w oparciu o wadliwie przeprowadzone tłumaczenie, przez osobę, która była subiektywnie nastawiona do sprawy. Co w takim przypadku? Zachodzi względna przyczyna odwoławcza, co staje się przedmiotem zarzutu, co mogło mieć wpływ na wyrok.
» W literaturze wymienia się warunki, które muszą być spełnione, aby móc zrealizować zasadę obiektywizmu:
- niezawisłość organu procesowego (tylko sąd jest niezawisły!)
- szeroko pojmowana NIEZAWISŁOŚĆ sądu (iudex in hablis, iudex suspectus)
- sąd powinien wziąć pod uwagę CAŁY MATERIAŁ DOWODOWY (przemawiający na korzyść każdej ze stron i wysłuchać ARGUMENTACJI wszystkich stron procesowych;) (pominięcie jakiegoś dowodu stanowi względną przyczyną odwoławczą)
- minimalizacja działania czynników IRRACJONALNYCH na podejmowane decyzje (m.in. poprzez doświadczenie życiowe i charakter oraz wiedzę sędziego („osobowość”)
SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW
» Dyrektywa w myśl, której:
ORGANY PROCESOWE W OCENIE DOWODÓW, KIERUJĄ SIĘ SWOIM PRZEKONANIEM NIESKRĘPOWANYM USTAWOWYMI REGUŁAMI
OCENY, UKSZTAŁTOWANYM NATOMIAST POD WPŁYWEM WSKAZAŃ WIEDZY, DOŚWIADCZENIA ŻYCIOWEGO I ZASAD
LOGICZNEGO ROZUMOWANIA.
(art. 7 k.p.k.)
» Zasadzie swobodnej oceny dowodów przypisywano pierwotnie nazwę niekontrolowanej oceny dowodów (organ procesowy nie musiał tłumaczyć się z motywów swojej decyzji). Obecnie w literaturze wyróżnia się tzw. KONTROLOWANĄ ocenę dowodów:
a/ organ procesowy musi się wytłumaczyć się z uwzględnienia / nieuwzględnienia dowodów, co następuje w drodze uzasadnień, rozstrzygnięć przesuwających proces do następnego etapu;
b/ organ rozpoznający środek odwoławczy kontroluje swobodną ocenę dowodów ( apelacje i zażalenia, bo w kasacji nie czyni się ustaleń faktycznych)
» Zasada swobodnej oceny dowodów przeciwstawiana jest prawnej ocenie dowodów.
prawo nie zawiera żadnych prawo zawiera reguły,
reguł oceny dowodów które dotyczą oceny dowodów
» Mówi się niekiedy o uwarunkowaniu sędziowskiej oceny dowodów przez świadomość prawną i społeczną sędziego –-> każdy sędzia w indywidualnym przypadku nie może oderwać się od swoich przekonań, poglądów, osobowości. Wpływ sędziego na indywidualna sprawę istnieje. Chodzi jednak o to, że sędzia nie jest skrępowany sztywnymi Regułami. Natomiast nie ulega wątpliwości, że jest związany pewnymi czynnikami, do których należy:
- zasada PRAWIDŁOWEGO ROZUMOWANIA (reguły logiki formalnej)
- WSKAZANIE WIEDZY (stan nauki w danej dziedzinie)
- DOŚWIADCZENIE ŻYCIOWE SĘDZIEGO (tutaj znaczenie mają cenzusy wiekowe sędziów i ławników)
- przeprowadzony DOWÓD
w/w czynniki tłumaczy się w UZASADNIENIU. W apelacji można podnieść zarzut, że nie kierowano się powyższymi czynnikami. Autor apelacji powinien je w niej wskazać, ponieważ stanowią one uchybienie proceduralne i wykazać, że istotnie wpłynęły na treść orzeczenia.
» Wyróżniamy ocenę dowodów:
a/ a p r i o r y c z n ą – dokonywana przed przeprowadzeniem dowodu; ma miejsce przy badaniu przydatności dowodów dla procesu; można ją sformalizować;
b/ a p o s t e r i o r y c z n ą - dokonywana po przeprowadzeniu dowodu; stoso...
xavi.hernandez