Witaminy.pdf

Witaminy

Należą do podstawowych związków organicznych wpływających na

regulację procesów życiowych organizmu ludzkiego.

Żyjący w latach 1884–1964 polski biochemik Kazimierz Funk swoimi

pracami przyczynił się do odkrycia w 1912 r. witaminy B 1 przeciwko

chorobie beri–beri. Witaminę tę ze względu na charakter zasadowy

nazwał aminą , a następnie dodał z łaciny słowo vita = życie i tak

powstała nazwa vita + amina = witamina .

Większość witamin jest egzogenna, czyli nie są systezowane przez

organizm i muszą być dostarczone z pokarmem. Tylko niektóre są

wytwarzane przez organizm ludzki, m.in. A, D, K.

Niedobory witamin w pożywieniu mogą spowodować wiele zmian

chorobowych nazywanych awitaminozami (np. gnilec (czyli szkorbut),

krzywica, beri–beri, pelagra). Schorzenia lub objawy niedoboru witamin

w mniejszym stopniu noszą nazwę hipowitaminozy , natomiast

przedawkowanie witamin w organizmie to – hiperwitaminoza .

Hiperwitaminoza występuje częściej w przypadku witamin

rozpuszczalnych w tłuszczach, bo te nie są łatwo wydalane z organizmu.

Natomiast witaminy rozpuszczalne w wodzie spożyte w nadmiarze mogą

łatwiej być wydalone z moczem. Witaminy rozpuszczalne w wodzie

muszą być przyjmowane systematycznie, jako że organizm nie ma

możliwości gromadzenia ich na zapas.

Witaminy nie są materiałem budulcowym ani energetycznym – spełniają

na ogół rolę katalizatorów biologicznych. Najważniejszą z witamin jest

witamina C, gdyż w organizmie jest najbardziej aktywna, wskazuje na to

też jej największe rozpowszechnienie w przyrodzie (głównie w

roślinach).

Wcześniej do witamin zaliczano – niezbędne nienasycone kwasy

tłuszczowe (w skrocie NNKT) tzw. witamina F, także flawonoidy,

określane mianem witaminy P. Pamiętajmy, że działaniem fizjologicznym

określonej witaminy odznacza się w wielu przypadkach kilka związków,

np. witaminą PP jest kwas nikotynowy i amid tego kwasu, witaminą B 6 –

pirydoksyna, pirydoksal i pirydoksamina, witaminą C – kwas

askorbinowy i kwas dehydroaskorbinowy. Nazwy witamin stosuje się ze

względu na ich budowę chemiczną, a nie na kolejną literę alfabetu.

Klasycznego podziału witamin dokonano ze względu na ich

rozpuszczalność i podzielono je na rozpuszczalne w wodzie i w

tłuszczach.

Podział witamin

Rozpuszczalne

w tłuszczach

A - retinol, akseroftol

D - kalcyferol

E - tokoferol

K - filochinon, witamina koagulacyjna,

alfa i beta karoten - prowitamina witaminy A

F - kwas linolowy lub α - linolenowy

w wodzie

witaminy grupy B

B 1 - timina, aneuryna

B 2 - ryboflawina, laktoflawina

B 3 - PP - niacyna, kwas nikotynowy, nikotynamid

B 4 - kwas foliowy - kwas pteroiloglutaminowy,

(PTG) - zwany witaminą M lub Bc, folacyna,

B 5 - kwas pantotenowy, pantenol, pantotentan

B 6 - pirydoksyna, adermina, pirydoksal,

pirydoksamina

B 7 - H - biotyna

B 8 - cholina

B 9 - inozytol

B 10 - kwas p-aminobenzoesowy - (PABA)

B 12 - kobalamina, cyjanokobalamina

B 15 - kwas pangamowy

inne

C - kwas askorbinowy, kwas dehydroaskorbinowy

P - (biflawonoidy) citrin, hesperydyna, rutyna

Dzienne zapotrzebowanie człowieka

na witaminy (w przybliżeniu)

Symbo

Nazwa

Prawdopodobne zapotrzebowanie

dzienne

w mg

A akseroftol

5000 j.m. (jednostek mysich)

0,7 - 1,2

B 1 tiamina

1,5 - 2,0

sportowcy 6 - 8

B 2 ryboflawina

2,0 - 3,0

B 6 pirydoksyna

1.5 - 2,5

B 12 cyjanokobalamina

0,001 - 0,002

C kwas askorbinowy

70 - 100

D kalcyferol

400 - 600 j.m.

młodzież do 2000 j.m.

E tokoferole

10 - 30

H biotyna

0,3 - 0,5

PP(B 3 ) niacyna

15 - 25

B 4 kwas foliowy

0,1 - 0,2

kwas

pantotenowy

1 - 2

cholina

ok. 2

Witamina A – odpowiada za widzenie i wzrost organizmu, czynność

wydzielniczą gruczołów łojowych i potowych. Warunkuje prawidłowy stan

nabłonków skóry i śluzówek dróg oddechowych, pokarmowych,

moczowych oraz gruczołów wewnętrznego wydzielania. Jest ważna dla

syntezy wielu hormonów. Występuje w produktach pochodzenia

zwierzęcego, najwięcej jest jej w wątrobie, maśle, serach, mleku, jajach.

W roślinach występuje tylko tzw. prowitamina A – karoten, która w

przewodzie pokarmowym przetwarzana jest na witaminę właściwą.

Najwięcej jest jej w warzywach (marchew, pomidory, szpinak, sałata, nać

pietruszki itp.). Jest mało wrażliwa na gotowanie, zamrażanie i

pasteryzowanie. Bardzo wrażliwa na utlenianie – zawierające ją produkty

nie powinny być wystawiane na działanie powietrza, światła oraz nie

powinny być silnie przysmażane. Jej niedobór prowadzi do zmniejszenia

odporności na infekcje nosa i gardła, oskrzeli, powoduje choroby oczu

(kurza ślepota, kseroftalmia, hemerolopia), zaburzenia działania wątroby

i przemiany cholesterolu.

Witamina B 1 – niezbędna w procesie przemiany węglowodanów (im

więcej się ich spożywa, tym więcej trzeba tej witaminy), konieczna do

prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Większych ilości

potrzebują dzieci w okresie wzrostu, zwłaszcza te, które jedzą dużo

węglowodanów, szczególnie ważna dla ludzi pracujących umysłowo.

Łatwo ulega rozkładowi przy gotowaniu i przechowywaniu. W razie jej

niedoboru następuje upośledzenie pracy układu nerwowego oraz

zaburzenia przemian tłuszczów i cholesterolu. Znaczny niedobór u dzieci

powoduje wymioty, apatię, brak łaknienia i bladość. Jej brak lub niedobór

powoduje rozdrażnienie, bezsenność, porażenie mięśni szkieletowych,

bolesne zapalenie nerwów, obrzęki, niewydolność krążenia i chorobę

beri-beri.

Witamina B 2 – jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania

narządu wzroku. Bierze udział w procesach utleniania i redukcji,

poprawia przemianę materii, reguluje czynności układu nerwowego i

gruczołów wydzielniczych żołądka. Katalizuje reakcje oddychania

komórkowego i jest regulatorem poziomu cukru i azotu. Odpowiada za

stan skóry i błon śluzowych. Jest odporna na utlenianie i działanie

wysokiej temperatury. Wrażliwa na działanie słońca (światła w ogóle).

Bogate w nią produkty powinny być przechowywane w

nieprzeźroczystych pojemnikach i gotowane pod przykryciem. Niedobór

powoduje pękanie kącików ust (zajady), zaczerwienienie, obrzmienie i

łuszczenie warg, przekrwienie oczu, ostry ból oczu, osłabienie wzroku,

światłowstręt, nadmiene łzawienie, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej.

Witamina B 6 – bierze udział w przemianie węglowodanów, białka,

tłuszczów i w procesach odpornościowych ustroju. Pomaga by organizm

mógł uruchomić mechanizmy obronne w czasie choroby. Odgrywa dużą

rolę w tworzeniu sie hemoglobiny i krwinek czerwonych, działa

przeciwanemicznie. Ważna dla kobiet w ciąży oraz stosujących doustne

środki antykoncepcyjne. Jej działanie jest najskuteczniejsze w

towarzystwie witaminy B 2 i magnezu. Duze spożycie alkoholu zwiększa

zapotrzebowanie na nią. Łatwo niszczona w wysokiej temperaturze i w

czasie przetwarzania żywności. Niedobór powoduje zmiany skórne,

zapalenie śluzówek ust i nosa, wypadanie włosów. U małych dzieci

może zahamować wzrost i schorzenia przewodu pokarmowego. U

dorosłych objawia się depresją lub podnieceniem, obniża próg

drgawkowy, występuje niedokrwistość (anemia), nudności, utrata

apetytu, zapalenie spojówek oraz zaburzeniu ulegają procesy

odporności.

Witamina B 12 – współdziała z kwasem foliowym w tworzeniu się

krwinek czerwonych, powoduje prawidłowe dojrzewanie komórek

nabłonka. Działa przeciwuczuleniowo, a razem z witaminami B 1 i B 2

wpływa na dobrą sprawność otoczek włókien nerwowych obwodowego i

centralnego układu nerwowego. Stanowi najlepszy preparat

przeciwanemiczny. Łatwo jest niszczona przez światło i ciepło. Na

niedobór narażeni są jarosze i dzieci chore, powinni oni dodatkowo

otrzymywać ją w tabletkach. Niedobór może prowadzić do paraliżu, a w

połączeniu z niedoborem kwasu foliowego – powoduje anemię złośliwą.

Witamina C – otrzymuje się ją w drodze syntezy z glukozy

krystalicznej. Odgrywa dużą rolę w przemianach organizmu, jest

konieczna do procesu syntezy kalogenu, od którego zależy gojenie się

ran. Jest ważna dla wytwarzania hormonów nadnerczy oraz w

oddychaniu tkankowym. Niezbędna do funkcjonowania tkanki łącznej

ochraniającej i podtrzymującej wszystkie komórki organizmu oraz do

właściwego wchłaniania żelaza. Duże zapotrzebowanie na nią występuje

u osób zyjących pod wpływem stresu, zażywających lekarstwa

(zwłaszcza antybiotyki), środki uspokajające, pijących alkohol i kawę,

palących tytoń, w czasie zdrowienia i po operacjach. Należy do najmniej

trwałych ze względu na łatwość utleniania się i rozpuszczalność w

alkoholu. Podawana sztucznie reaguje 3–5 razy wolniej niż naturalna w

produktach. Niedobór to zmniejszenie odporności na infekcje i powolne

gojenie się ran. Większy niedobór powoduje pękanie naczyń

krwionośnych, włosowatych, bolesność stawów, zaburzenia wapnienia

kości i szkorbut.

Witamina D – razem z hormonem przytarczyc zwiększa wchłanianie

wapnia przez przewód pokarmowy oraz jego odkładanie w kościach -

nazywana jest przeciwkrzywiczną. Ważne jest nasłonecznienie,

szczególnie dzieci (ale niekoniecznie bezpośrednio od słońca), tylko

światłem rozproszonym. W naskórku pod wpływem promieniowania

nadfioletowego Słońca, prekursory tej witaminy ulegają uaktywnieniu, a

następnie są przerabiane w wątrobie i nerkach do czynnej witaminy.

Występuje w dziesięciu odmianach, najsilniej działają D 2 – ergokalcyferol

i D 3 – cholekalcyferol. Powinna być magazynowana na okres zimowy.

Jest witaminą trwałą, nie rozkłada się przy gotowaniu. W roślinach

występują prowitaminy D, a ona sama występuje tylko w produktach

zwierzęcych. Brak tej witaminy moża zachwiać gospodarkę wapniowo–

fosforową. Najgroźniejszy jej niedobór jest w wieku niemowlęcym i

dziecięcym, w czasie rozrastania się kości. Niedobór u dzieci powoduje

krzywicę, a u dorosłych porowatość kości, gruźlicę skóry.

Witamina E – zapobiega utlenianiu wielonienasyconych kwasów

tłuszczowych, dlatego działa przeciwmiażdżycowo. Powoduje lepsze

zużytkowanie tlenu w tkankach, polepsza przyswajanie białka, utrudnia

rozpad czerwonych krwinek. Pomocna w gojeniu ran. Wśród witamin

uważana jest za odmładzającą. Wrażliwa jest na działanie tlenu i światła,

ginie również w czasie jełczenia tłuszczu, w którym sie znajduje.

Zasadniczo nie występuje w organizmie w nadmiarze, a jej brak

unieczynnia rolę selenu w utrzymywaniu prawidłowego stanu serca i

układu krążenia. Jej niedobór może prowadzić do niepłodności,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: