psychologiczne aspekty.pdf

BEZROBOCIE

DEFINICJA BEZROBOCIA

Zgodnie z Ustawĥ o zatrudnieniu i przeciwdziaĀaniu bezrobociu - bezrobotny to osoba

niezatrudniona i nie wykonujĥca innej pracy zarobkowej zdolna i gotowa do podjĪcia zatrudnienia w

peĀnym wymiarze czasu pracy obowiĥzujĥcego w danym zawodzie lub sĀuōbie, nie uczĥca siĪ w

szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we wĀaŁciwym dla miejsca zameldowania rejonowym

urzĪdzie pracy.

Osobie tej przysĀuguje status bezrobotnego jeōeli:

- ukoĶczyĀa 18 lat z wyjĥtkiem mĀodocianych absolwentw,

- kobieta nie ukoĶczyĀa 60, a mĪōczyzna 65 lat,

- nie nabyĀa prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, nie pobiera zasiĀku przedemerytalnego,

Łwiadczenia przedemerytalnego, Łwiadczenia rehabilitacyjnego, zasiĀku chorobowego,

macierzyĶskiego, lub wychowawczego,

- nie jest wĀaŁcicielem lub posiadaczem nieruchomoŁci rolnej, lub nie podlega ubezpieczeniu

emerytalno-rentowemu z tytuĀu staĀej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym,

- jest osobĥ niepeĀnosprawnĥ, ktrej stan zdrowia pozwala na podjĪcie zatrudnienia co najmniej w

poĀowie obowiĥzujĥcego wymiaru pracy,

- nie jest osobĥ tymczasowo aresztowanĥ, lub nie odbywa kary pozbawienia wolnoŁci,

- nie uzyskuje miesiĪcznie dochodu w wysokoŁci przekraczajĥcej poĀowy najniōszego

wynagrodzenia.

Zgodnie z teoriĥ ekonomii bezrobocie jest normalnym zjawiskiem polegajĥcym na tym, ōe na rynku

pracy sĥ osoby chcĥce pracowaě, ale pozostajĥce bez zajĪcia. Zjawisko to podlega podstawowym

prawom ekonomii popytowo (ludzie szukajĥcy pracy) podaōowej (pracodawcy poszukujĥcy pracy).

RODZAJE BEZROBOCIA

• Bezrobocie Cykliczne (keynesowskie) - wystĪpuje podczas kryzysw ekonomicznych, wywoĀane

jest spadkiem koniunktury.

• Bezrobocie Utajone Ï bezrobocie nie objĪte statystykĥ; wystĪpuje w postaci nadzatrudnienia

(typowe w gospodarce socjalistycznej), przeludnienia agrarnego (typowe dla krajw sĀabo

rozwiniĪtych), lub bezrobocia wŁrd ludzi, ktrzy zrezygnowali z poszukiwaĶ pracy z powodu

beznadziejnoŁci swych usiĀowaĶ (typowe dla krajw rozwiniĪtych).

• Bezrobocie PrzejŁciowe (frykcyjne) Ï jest spowodowane zmianĥ miejsca pracy lub zmianĥ

kwalifikacji zawodowych.

• Bezrobocie Strukturalne Ï spowodowane niedostosowaniem struktury podaōy pracy do

struktury popytu na pracĪ, brak kapitaĀu do stworzenia nowych miejsc pracy.

• Bezrobocie Sezonowe Ï spowodowane okresowĥ zmianĥ warunkw klimatycznych i cyklw

produkcyjnych w niektrych rodzajach dziaĀalnoŁci gospodarczej, zwĀaszcza w rolnictwie.

• Bezrobocie Przymusowe Ï wystĪpuje, gdy siĀa robocza chce przyjĥě pracĪ za obowiĥzujĥcĥ na

rynku pĀacĪ, ale nie moōe jej znaleŋě.

• Bezrobocie Lokalne Ï spowodowane szczeglnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w

pewnych miejscowoŁciach lub regionach.

• Bezrobocie Klasyczne Ï wystĪpuje, gdy pĀaca jest utrzymana powyōej poziomu rwnowagi.

• Bezrobocie Dobrowolne Ï spowodowane tym, ōe siĀa robocza nie chce podjĥě pracy za pĀacĪ

rwnowagi.

Bezrobocie jako nowa kwestia spoĀeczna.

Bezrobocie nie tylko samo jest problemem spoĀecznym, ale leōy takōe u podstaw wielu innych

kwestii spoĀecznych. I tak np. szczeglnie dĀugotrwaĀe bezrobocie zwiĥzane jest z obniōeniem

standardu materialnego ōycia nie tylko samego bezrobotnego, ale i caĀej jego rodziny. Stĥd bardzo

czĪsto obszary dĀugotrwaĀego bezrobocia pokrywajĥ siĪ w danym spoĀeczeĶstwie z obszarami

ubstwa. To z kolei moōe powodowaě rozprzestrzenianie siĪ rozmaitych patologii spoĀecznych,

rozpad rodziny obniōenie zdrowotnoŁci spoĀeczeĶstwa. Nawet krtkotrwaĀy okres bezrobocia nie

pozostaje bez wpĀywu na kondycjĪ psychicznĥ osb dotkniĪtych tym problemem.

âBezrobocie zaczyna byě postrzegane i traktowane przez coraz wiĪkszĥ liczbĪ ludzi jako >problem

spoĀeczny<. Z chwilĥ pojawienia siĪ takiej oceny, granice spoĀecznej przestrzeni bezrobocia ulegajĥ

niepomiernemu rozszerzeniu. Rozwijajĥ siĪ instytucje obsĀugi bezrobocia, powstajĥ programy

badawcze, mnoōĥ siĪ publiczne dyskusje na temat bezrobocia.

KsztaĀtuje siĪ instytucjonalna struktura obsĀugi bezrobocia. Zatrudnieni w niej ludzie odpowiadajĥ

za skutecznoŁě wysiĀkw zmierzajĥcych do ograniczenia skali zjawiska, za dystrybucjĪ i

wykorzystanie przeciw bezrobociu pieniĪdzy podatnikw. Instytucje te stajĥ siĪ kolejnymi

skĀadnikami >przestrzeni bezrobocia<. Zjawisko to absorbuje takōe spoĀecznoŁci lokalne, wĀadze

samorzĥdowe, centralne instytucje paĶstwa (rzĥd, sejm, senat)Ò. 1

Fakt, ōe bezrobocie jest postrzegane jako âproblem spoĀecznyÒ skĀania do przypuszczenia, iō ma

ono konsekwencje, ktrych nie wolno lekcewaōyě. EkonomiŁci uwaōajĥ, ōe bezrobocie napĪdza

inflacjĪ Ï dziĪki zwiĪkszaniu wydatkw budōetowych. Socjologowie i pracownicy socjalni

ostrzegajĥ przed patologiami spoĀecznymi. Psychologowie podkreŁlajĥ negatywne konsekwencje

osobowoŁciowe bezrobocia trwajĥcego dĀuōej niō rok. Politologowie twierdzĥ, ōe duōa liczba

bezrobotnych moōe mieě wpĀyw na okresowe destabilizowanie systemu politycznego przy

zaĀoōeniu, ōe osoby bezrobotne sĥ generalnie bardziej podatne na populistyczne hasĀa politykw.

Skala bezrobocia sprawia, ōe zmieniajĥ siĪ spoĀeczne sposoby jego wartoŁciowania Ï nie wypada

juō dĀuōej âmarginalizowaěÒ problemu. Naleōy stawiě mu czoĀo na rōnych poziomach:

indywidualnej zaradnoŁci ōyciowej, solidarnoŁci rodzinnej, lokalnych programw zaradczych,

sprawnoŁci instytucji, polityki gospodarczej i spoĀecznej rzĥdu. Wprowadzony po II wojnie

Łwiatowej ustrj, ktry dziŁ nazywamy realnym socjalizmem, miaĀ wyeliminowaě wszelkie

zjawiska spoĀeczne, do ktrych moōna by zastosowaě pojĪcie âkwestii spoĀecznejÒ. Toteō zgodnie z

obowiĥzujĥcĥ ideologiĥ przez wiele lat nie uōywano w naukach spoĀecznych tego terminu.

Obecnie nie da siĪ od niego uciec m. in. za sprawĥ bezrobocia. Zjawisko to bowiem swymi cechami

i nasileniem w peĀni wyczerpuje wszystkie elementy, jakie przypisuje siĪ kwestiom spoĀecznym. Sĥ

to bowiem zjawiska i sytuacje, ktre:

- dotyczĥ wiĪkszych grup i zbiorowoŁci spoĀecznych,

- polegajĥ na kumulacji negatywnych cech poĀoōenia materialnego, spoĀecznego lub politycznego,

- wywoĀujĥ spoĀeczny niepokj i wzburzenie,

- sĥ ŋrdĀem napiĪě spoĀecznych, niekiedy nawet ostrych konfliktw, przez co wpĀywajĥ

destrukcyjnie na rozwj caĀego spoĀeczeĶstwa,

- nie mogĥ byě w peĀni rozwiĥzane w ramach grupy, przy pomocy dostĪpnych jej metod i

moōliwoŁci,

- mogĥ byě rozwiĥzane tylko drogĥ podjĪcia dziaĀaĶ przez paĶstwo lub inne podmioty polityki

spoĀecznej.

Borkowski Tadeusz, Marcinkowski Aleksander , „ Socjologia bezrobocia” BPS Warszawa 1996

Badacze problemu polskiego bezrobocia wskazujĥ przede wszystkim, ōe zjawisko to w Polsce

(inaczej niō w rozwiniĪtych krajach zachodnich) pojawiĀo siĪ tu po blisko piĪědziesiĪcioletniej

przerwie. Jedynie najstarsi, siĪgajĥcy pamiĪciĥ do okresu sprzed II wojny Łwiatowej, mogli

przywoĀaě we wspomnieniach czasy, kiedy nie dla wszystkich starczaĀo pracy i wiele rodzin

borykaĀo siĪ z problemem zdobycia Łrodkw do ōycia. Zdecydowana wiĪkszoŁě spoĀeczeĶstwa

zachowaĀa w pamiĪci odmiennĥ sytuacjĪ, kiedy praca (choě z reguĀy sĀabo pĀatna) byĀa dostĪpna

dla wszystkich. ByĀo to efektem realizacji doktryny zakĀadajĥcej, iō spoĀeczeĶstwo socjalistyczne

jest z racji swoich ideowych zaĀoōeĶ wolne od problemu bezrobocia, w zwiĥzku z tym

preferowano sytuacjĪ sztucznego niedoboru siĀy roboczej i nadmiernego zatrudnienia, bez

zwracania uwagi na koszty ekonomiczne takiego stanu rzeczy.

DziŁ juō prawie trzymilionowa grupa bezrobotnych w Polsce to z pewnoŁciĥ âwiĪksza

zbiorowoŁěÒ

W toku nastĪpujĥcych rozwaōaĶ zobaczymy, ōe cechy tej zbiorowoŁci, procesy w niej zachodzĥce i

mechanizmy wpĀywu na rozwj caĀego spoĀeczeĶstwa w zupeĀnoŁci uzasadniajĥ uōycie w

stosunku do tych zjawisk terminu âkwestia spoĀecznaÒ. Wielu ekspertw od spraw spoĀecznych

jest obecnie zdania, ōe bezrobocie stanowi rwnieō kluczowy problem wysoko rozwiniĪtych

spoĀeczeĶstw i jest w tych krajach zjawiskiem rozlegĀym.

TABELA 1. Stopa bezrobocia w krajach wysoko rozwiniĪtych (w %). 2

OgĀem

Kobiety

MĀodzieō

DĀugotrwaĀe

bezrobocie

wszystkich

bezrobotnyc

Stany Zjednoczone

4,0

6,5

13,3

11,2

Japonia

4,6

2,6

5,1

15,4

Unia Europejska

8,3

12,2

20,6

42,2

Kraje OECD razem

5,8

8,2

15,1

28,6

OECD Ï Organizacja Rozwoju Ekonomicznego i WspĀpracy grupujĥca najbardziej uprzemysĀowione

paĶstwa na Łwiecie.

Zwrěmy uwagĪ na zjawisko, ktre ilustrujĥ powyōsze wielkoŁci. Przede wszystkim mĀodzieō

jest kategoriĥ spoĀecznĥ proporcjonalnie najbardziej dotkniĪtĥ bezrobociem we wszystkich

prezentowanych krajach i grupach krajw. Ponadto wielkoŁě zjawiska bezrobocia dĀugotrwaĀego,

czyli co najmniej 12 miesiĪcy bez pracy jest bardzo zrōnicowana, gdy porwnamy sytuacjĪ krajw

europejskich z sytuacjĥ Stanw Zjednoczonych i Japonii Łwiadczy to i o odmiennej dynamice

gospodarki, wyōszej ostatnio w krajach pozaeuropejskich, i o mniejszej dynamice poszukiwania

pracy przez samych bezrobotnych w krajach europejskich, z uwagi na bardziej rozbudowany tutaj

system osĀonowy.

„ Gazeta Wrocławska ” XI 2000 rok

WagĪ tej kwestii rozumiejĥ Łrodowiska i organizacje miĪdzynarodowe. ZnalazĀo to w

ostatnim czasie wyraz w tekŁcie âDeklaracji i Programie DziaĀaniaÒ Łwiatowego Szczytu Rozwoju

SpoĀecznego, ktry odbyĀ siĪ na zaproszenie Organizacji Narodw Zjednoczonych w Kopenhadze.

W czĪŁci I Deklaracji w zobowiĥzaniu 3 stwierdza siĪ:

âZobowiĥzujemy siĪ do popierania realizacji celu peĀnego zatrudnienia, czyniĥc z niego jeden

z podstawowych celw polityk gospodarczych i spoĀecznych oraz dania wszystkim, mĪōczyznom i

kobietom, moōliwoŁci zdobycia pewnych i trwaĀych Łrodkw do ōycia, dziĪki swobodnie

wybranemu zatrudnieniu i produktywnej pracy. W tym celu na szczeblu krajowym:

a) uczynimy tworzenie miejsc pracy, ograniczanie bezrobocia i rozszerzenie zatrudnienia,

wĀaŁciwie i wystarczajĥco wynagradzanego, podstawowymi elementami strategii i polityk

rzĥdowych, przy ŁcisĀym przestrzeganiu praw pracownikw ... zwracajĥc szczeglnĥ uwagĪ na

dĀugookresowe bezrobocie strukturalne i niezatrudnianie mĀodzieōy, kobiet, osb dotkniĪtych

niepeĀnosprawnoŁciĥ i wszystkich innych grup lub jednostek pokrzywdzonych.Ò

CzĪŁě II Deklaracji Zawierajĥca programy dziaĀania poŁwiĪca obszerny rozdziaĀ III

wzrostowi produktywnego zatrudnienia i ograniczenia bezrobocia postulujĥc:

- przyznanie zatrudnienia centralnego miejsca w procesie wypracowania polityk krajowych,

- wypracowania polityk edukacyjnych,

- podniesienia jakoŁci pracy i zatrudnienia,

- zwiĪkszenie moōliwoŁci zatrudnienia grup majĥcych szczeglne potrzeby,

- rozszerzenie pojĪcia oraz rozumienia pracy i zatrudnienia.

Przyczyny i charakterystyka bezrobocia w Polsce.

Zarwno sam fakt pojawienia siĪ nowego problemu spoĀecznego, jakim okazaĀo siĪ bezrobocie, jak

i jego rozmiary byĀy zaskoczeniem dla spoĀeczeĶstwa oraz wĀadz paĶstwowych. WymagaĀo to

zarwno przystosowania siĪ do nowej sytuacji, jak i nabywania nowych doŁwiadczeĶ, niemal

natychmiast, tj. w toku jej przezwyciĪōania.

Pierwsza ustawa dotyczĥca bezrobocia przygotowana jeszcze w grudniu 1989 r. przyznawaĀa

wszystkim, ktrzy zarejestrowali siĪ w biurach pracy, comiesiĪczny zasiĀek, bez wzglĪdu na to, czy

wczeŁniej pracowali, i to bez ograniczeĶ czasowych. Sytuacja ta wymagaĀa pŋniej reakcji wĀadz

paĶstwowych i zmian w kierunku ograniczenia prawa do pobierania zasiĀku dla bezrobotnych.

WedĀug ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziaĀaniu bezrobociu z dnia 14.XI.1994 r. wraz z

pŋniejszymi zmianami, osobĥ bezrobotnĥ jest osoba nie zatrudniona i nie wykonujĥca ōadnej

pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjĪcia zatrudnienia w peĀnym wymiarze czasu pracy

obowiĥzujĥcym w danym zawodzie lub sĀuōbie (a jeōeli jest osobĥ niepeĀnosprawnĥ Ï

przynajmniej w poĀowie wymiaru czasu pracy), nie uczĥca siĪ w szkole w systemie dziennym,

zarejestrowana we wĀaŁciwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzĪdzie pracy, jeōeli:

- ukoĶczyĀa 18 lat, z wyjĥtkiem mĀodocianych absolwentw,

- kobieta nie ukoĶczyĀa 60 lat, a mĪōczyzna 65 lat,

- nie nabyĀa prawa do emerytury, renty, zasiĀku lub Łwiadczenia przedemerytalnego, Łwiadczenia

rehabilitacyjnego lub wychowawczego,

- nie posiada nieruchomoŁci rolnej o powierzchni uōytkw rolnych powyōej 2 ha przeliczeniowych

lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytuĀu staĀej pracy jako domownik w

takim gospodarstwie,

- nie podlega pozarolniczej dziaĀalnoŁci gospodarczej,

- nie uzyskuje miesiĪcznych dochodw podlegajĥcych opodatkowaniu podatkiem dochodowym

od osb fizycznych, w wysokoŁci przekraczajĥcej poĀowĪ najniōszego wynagrodzenia,

- nie jest osobĥ tymczasowo aresztowanĥ lub nie odbywa kary pozbawienia wolnoŁci.

O ile Ustawa okreŁla dokĀadnie, kto moōe byě bezrobotnym, o tyle nie ma jednoznacznego

okreŁlenia definicji bezrobocia, ktra byĀaby akceptowana przez reprezentantw wszystkich

zainteresowanych dziedzin nauki; kaōda z nich wykorzystuje definicjĪ pozwalajĥcĥ realizowaě

odmienne cele poznawcze, choě niektre oglne sformuĀowania definicyjne mogĥ okazywaě siĪ

przydatne w rōnych naukach.

âEkonomista posĀuguje siĪ tzw. przedmiotowym rozumieniem bezrobocia, zgodnie z ktrym jest

ono kategoriĥ analitycznĥ rynku pracy, czyli oznacza âniepeĀne wykorzystanie jednego z

czynnikw wytwrczych (niezrealizowanĥ podaō siĀy roboczej ... stan nierwnowagi miĪdzy

podaōowĥ (zasoby pracy) a popytowĥ (miejsca pracy) stronĥ zatrudnienia. Definicja ta ujmuje

bezrobocie jako parametr rynku pracy, skupia uwagĪ na zmiennych w czasie, wyraōanych

liczbowo wzajemnych proporcjach popytu i podaōy âsiĀy roboczejÒ. Jest to definicja bardzo oglna,

w zwiĥzku z czym moōna jĥ wykorzystaě w innych dziedzinach nauki.

Socjolog, w odrōnieniu od ekonomisty, posĀuōy siĪ ujĪciu âpodmiotowymÒ bezrobocia, bĪdzie je

rozpatrywaĀ od strony osb dotkniĪtych brakiem pracy. Zgodnie z tym rozumieniem, bezrobocie

jest âstanem bezczynnoŁci zawodowej jednostek zdolnych do pracy i zgĀaszajĥcych gotowoŁě do jej

podjĪcia, z podkreŁleniem, ōe chodzi przede wszystkim o jednostki, dla ktrych podstawĥ

egzystencji sĥ dochody z pracyÒ. Definicja ta odsĀania inne aspekty zjawiska, do badania ktrych

socjologia jest lepiej przygotowana niō ekonomia; chodzi o spoĀeczne wymiary i konsekwencje

bezrobocia, takie jak spoĀeczne i demograficzne cechy zbiorowoŁci bezrobotnych, konsekwencje

bezrobocia dla osobowoŁci osb nim dotkniĪtych, dla rodziny, dla spoĀecznoŁci lokalnych, w

ktrych bezrobocie jest bardzo duōe. Podmiotowa definicja bezrobocia w przytaczanym brzmieniu

moōe w niektrych przypadkach okazaě siĪ za wĥska. Sugeruje ona bowiem, ōe âŁwiat bezrobociaÒ

to Łwiat samych tylko bezrobotnych, ich specyficznych problemw, trudnoŁci, jakie napotykajĥ oni

i ich rodzinyÒ. 3

Przyczyny bezrobocia w Polsce.

Zmiana ustroju spowodowaĀa nie tylko zmiany polityczne ale przede wszystkim gospodarcze

i to nie tylko w naszym kraju. TransformacjĪ ustrojowĥ podjĪĀy wszystkie kraje tzw. bloku

wschodniego w tym samym czasie. I wszystkie one przeōywajĥ podobne do naszych trudnoŁci. Ich

przyczyny teō sĥ podobne:

rozpadĀo siĪ RWPG Ï ōyjĥce jakby wĀasnym ōyciem, maĀo wciĥgniĪte w gospodarkĪ Łwiatowĥ i

rzĥdzĥce niĥ mechanizmy,

w handlu z krajami sĥsiednimi przeszliŁmy szybko na rozliczenie dolarowe. Rwnie szybko

okazaĀo siĪ, ōe dotychczasowi kontrahenci tych dolarw nie majĥ, co spowodowaĀo

minimalizacjĪ wymiany towarowej, a co za tym idzie Ï spadek produkcji wielu branō

przemysĀowych,

zaĀamaĀ siĪ przede wszystkim handel z najwiĪkszym odbiorcĥ wszelkiej produkcji Ï byĀym

ZSRR. Przy rozliczeniach dolarowych polska produkcja okazaĀa siĪ niekonkurencyjna cenowo i

jakoŁciowo wobec zachodniej,

upadek muru berliĶskiego staĀ siĪ jednoczeŁnie rozdarciem symbolicznej âōelaznej kurtynyÒ

oddzielajĥcej oba Łwiaty Ï wschodni i zachodni. JednoczeŁnie zmieniĀo siĪ znaczenie

wspĀistnienia tych Łwiatw, ktrego istotĥ byĀa zimna wojna i wyŁcig zbrojeĶ. Przemiany w

byĀym Zwiĥzku Radzieckim spowodowaĀy upadek przemysĀowej branōy militarnej.

liberalizacja handlu zagranicznego w poĀĥczeniu z niskĥ konkurencyjnoŁciĥ cenowĥ i

jakoŁciowĥ postawiĀa nasze produkty na straconej pozycji. Dopiero teraz zaczynamy to

odrabiaě promujĥc w rōny sposb polskie wyroby,

ze wzglĪdu na zĀy stan kapitaĀu staĀego, czyli przestarzaĀy majĥtek produkcyjny i

nienowoczesnĥ strukturĪ kwalifikacji pracowniczych oraz zadĀuōenie (staĀy odpĀyw kapitaĀu)

nie moōna byĀo szybko zmieniě tego stanu rzeczy,

Borkowski Tadeusz, Marcinkowski Aleksander „ Socjologia bezrobocia” BPS Warszawa 1996 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: