Zwrotnica. Notatka.docx

Zwrotnica: Między autonomią języka poetyckiego a esencjalizmem

1. Atranscendentność jako właściwość współczesnej sztuki, Nycz wiąże ją z modernistyczno-awangardowym kryzysem kategorii reprezentacji; antymimetyczny charakter sztuki XXleciaàniejednoznaczne w treści pozytywnej; sztuka odkrywa rzeczywistość (Ernst Cassirera);
2. Awangarda krakowska przykładem ograniczonej przystawalności do powyższego modelu, mimo iż deklarowała zerwanie z tradycją; w odniesieniu do Peipera, pisze Nycz, że naśladowanie, gdy podjęte jest pozytywnie, nie jest tylko odtwarzaniem, ale i odkrywaniem, jest przedstawieniem i interpretowaniem;
3. Tezy Peipera: literacka reprezentacja rzeczywistości, koncepcja ograniczonej formy, zasada reprezentatywności formy; artykuł „Miasto, masa, maszyna”: miasto ma dostarczać nowych środków formy, wskazywać nowe zadania; wyczulenie na formę wpłynęło na konstruktywistyczne ujmowanie ontologii utworu poetyckiego; dzieło sztuki miało być uorganizowane społecznie, masa miała wyrażać się w sztuce;
4. Wątpliwość budzi teza o reprezentatywności tematycznej formy; Peiper podkreślał drugorzędność tematu; najważniejsze problemy ludzkości miały ujawniać się za pomocą „uścisku z teraźniejszością”, przejawiającej się w samym „kroju poetyckim”; na końcu artykułu formułuje tezę, iż sztuka ma być tworem, który odpowiadałby potrzebom ówczesnej cywilizacji; sztuka niepozbawiona patosu;

Nadwyrażalność Peipera

1. Entuzjazm wobec cywilizacji technicznej wpłynął nie tylko na utylitarystyczną wymowę wierszy, ale i na pojmowania zadań języka poetyckiego; miał on być narzędziem, wymagać posłuszeństwa; poezja miała zdolność do pseudonimowania, a wynikało to, w mniemaniu Peipera, z chęci intensyfikacji kodu; według niego język poetycki potrafi nazywać i przekształcać, a nawet kreować rzeczywistośćànadwyrażalność; używając pojęć, np. „rzeczywistość” czy „przedmiot”, mógł nadawać im trzy różne znaczenia: <istnieje, zanim stanie się treścią umysłu; dokonuje się w procesach naszej świadomości; powstaje w wyobraźni jako następstwo słowa>;
2. Metafora zapewnia osiągnięcie nadwyrażalności: sposób metaforyzowania mówi o poecie i sposobie jego pisania; negował zarazem romantyczne „przelewanie uczuć na papier”; mowa metaforyczna polegała na odmienny sposobie wyrażania, jest bliższa procesom myślowym; metafora scala to, co mowa rozczłonkowuje; przez metaforę przemawia podświadomość, metaforyzacja jest aktem samozdrady;
3. Metafora mówi o postrzeganiu świata, mowa metaforyczna powstaje jak procesy psychiczne; poeta podejmuje operacje językowe, które jak w przypadku procesu psychicznego, ogarniają całość, a wszystkim tym kierują siły podświadomości;
4. Niekonsekwencje Peipera: bezpośredniość uczuć a akt samozdrady jako efekt wpływu właściwości psychiki twórcy na podejmowanie poetyckich decyzji; krytyka romantycznej koncepcji tworzenia a romantyczny rodowód ekspresji języka; świadome działania artystyczne a założenie wpływu podświadomości (konstruktywizm a mechanizm);
5. Nadwyrażalność: aprioryczność procesów psychicznych jako właściwy przedmiot wypowiedzi poetyckiej; wtórny i izomorficzny wobec nich charakter operacji poetyckich; zamierzony konstruktywistyczny dezautomatyzm; przesłanki te spowodowały sprzeczność między istnieniem przedmiotu niezależnego i „wcześniejszego” od samej wypowiedzi; sprzeczność w teorii Peipera określić można jako nieprzezwyciężalne pragnienie pogodzenie wymogu udanego oddania psychicznej empiriiàzałożenie determinacji, konieczności uwolnienia języka od dyktatu zewnętrznego; konfrontacja tekstów artykułów „Komizm, dowcip, metafora” i „Metafora teraźniejszości”: ekspresyjna przesłanka a podejście konstruktywistyczne;
6. Tę niejednoznaczność można uznać jako polemikę z futuryzmem: Peiper zajmował to samo, co futuryści stanowisko epistemologiczne, akt poznawczy utrwalony w słowie pojmując jako reprodukcje świata; różnice w ontologii: dla Peipera świat jako nieuporządkowany napływ;
7. Futuryści dążyli do stworzenia kodu, przylegającego bezpośrednio do rzeczy, brak tu miejsca dla „boskiej intuicji”; Peiper uważał intelekt, „wole twórczą” za podstawę; różnica leżała także w sposobie pojmowania relacji czasowej aktu twórczego; futuryści znieśli opozycje sztuka-życie, Peiper natomiast nie przyznawał im równoległości, bojąc się atomizacji życia w obrazie artystycznym; celem jego było ujęcie zdarzeń jako całości za pomocą składni; racjonalizm Peipera a myśl futurystyczna zrodziły przyjęcie esencjalistyczno-ekspresyjnego modelu języka;
8. Negatywny stosunek do pisania jako aktu odtwórczego, aktu spisywania; atak skierowany wobec futurystom i Marinettiego, opierający się na niezgodzie dotyczącej wykluczenia roli składni, gdyż jest ona językowym odbiciem związków między zjawiskami;
9. Opozycje Peiper-futuryści: poszczególne zjawiska-ich związki; słowo-składnia; katalogowanie zjawisk-odbijanie i tworzenie nowych związków; naiwny imitatyzm-troska o wewnętrzne potrzeby sztuki; dwa ostatnie założenia sprowadzić można do podstawowego napięcia między referencyjnością funkcji formułowanych za pomocą kodu poetyckiego wypowiedzi a intuicją, że mimesis nie wyczerpuje wszystkich dyspozycji; <nie ma rozpoznanie bez racjonalizacji obiektu, nie ma poznania bez syntaksy (Sławiński)>; Peiper nie miał intuicji, pisząc o tym, że forma także jest treścią, że czytanie związków sztuki jest także spożywaniem dzieła sztuki, zatem związki to także treść; wynika z tego, że wypowiedź poetycka jest immamentna, zachodzi dopiero podczas aktu wysławiania i za każdym razem jest nim uwarunkowana; zarzuca nieprzekładalność semantyczną wysłowienia na rzecz formalnej niepowtarzalności;
10. Peiper i jego twórczość to moment graniczny, który odmienia spojrzenia na język poetycki, ale mimo, iż nowy program poezji zrywał z przeszłości, Peiperowi nie udało się do końca tego uczynić; zagadnienia problematyki odbioru: przebieg odbioru duplikuje akt twórczy, co zdaniem poety, zachodzi także w umyśle czytelnika; utopia zaplanowanego odbioru, która nie dopuszcza niezaplanowanego sensu;
11. Nadzrozumiałość związana z tym, co decyduje o niejednoznaczności koncepcji języka poetyckiego Peipera;