Jak publikować w języku Esperanto?

Nieszczęsne daszki i łuczki języka Esperanto (12 specjalnych liter) były przedmiotem niezliczonych dyskusji, kłótni, krytyk i kpin w esperanckim światku i poza nim. Kiedyś zastanawiano się, jak uzyskać daszki na maszynach do pisania lub składopisach (redagując "Pola Esperantisto", sam stosowałem specjalnie przygotowane rozetki dla składopisu Brother), potem w komputerze, a wreszcie - w Internecie.

W latach 90. w światowej Sieci przyjął się standard ISO-8859-3, który zawiera wszystkie esperanckie litery - przez szereg lat był dość powszechnie stosowany przez esperantystów, jednak ostatecznie, na przełomie wieków, zaczęła wreszcie zwyciężać jedyna sensowna opcja, czyli Unicode. Unikodem posługują się praktycznie wszystkie ważniejsze esperanckie witryny internetowe.

Unikod

Od 1993 roku istnieje Unicode, pozwalający zapisywać znaki 16-bitowo, a więc dający możność zakodowania w jednej tabeli aż 65 tysięcy znaków, co z powodzeniem wystarczy dla większości języków świata. Jest to bez wątpienia rozwiązanie przyszłościowe, gdyż w jednym dokumencie możemy stosować rozmaite języki, choćby właśnie polski i Esperanto. Nowsze przeglądarki dla Windows wyświetlają poprawnie dokumenty zapisane z deklaracją UTF-8 - zarówno Internet Explorer, jak i zyskujące stopniowo popularność Firefox i Opera.

W środowisku Windows 9.x nie ma klawiatur unikodowych i możliwości bezpośredniego (systemowego) zapisywania znaków w tym standardzie - miejmy nadzieję, że zmieni się to w niedalekiej przyszłości, gdyż Unikod jest, używając zgrabnego określenia, które znalazłem w Sieci, Esperantem systemów kodowania.

Znaki polskie i esperanckie mają naturalnie odpowiednią numerację, zapisywaną w postaci &#xxx:

Esperanto

&#264 - wielkie c z daszkiem

&#265 - małe c z daszkiem

&#284 - wielkie g z daszkiem

&#285 - małe g z daszkiem

&#292 - wielkie h z daszkiem

&#293 - małe h z daszkiem

&#308 - wielkie j z daszkiem

&#309 - małe j z daszkiem

&#348 - wielkie s z daszkiem

&#349 - małe s z daszkiem

&#364 - wielkie u z łuczkiem

&#365 - małe u z łuczkiem

Polskie litery

&#260 - Ą

&#261 - ą

&#262 - Ć

&#263 - ć

&#280 - Ę

&#281 - ę

&#321 - Ł

&#322 - ł

&#323 - Ń

&#324 - ń

&#211 - Ó

&#243 - ó

&#346 - Ś

&#347 - ś

&#377 - Ź

&#378 - ź

&#379 - Ź

&#380 - ż

Wygodnym i powszechnie stosowanym narzędziem jest darmowy program Ek, który zapisuje znaki esperanckie w postaci unikodowej.

Ek - Esperanta klavaro

Bardzo wygodnym narzędziem jest darmowa klawiatura Ek, która pozwala redagować esperanckie tekstu w Unikodzie, a także wpisywać je wszystkich programach uwrażliwionych na Unikod, jak Word, FrontPage, Outlook Express, Mozilla, Notatnik w Windows XP.

W Windows 9.x/Me program zastępuje jedną z istniejących już stron kodowych, natomiast w Windows NT/2000/XP w panelu Instalo wybieramy opcję "neniu" - żadna istniejąca strona kodowa nie jest "podmieniana" przez Ek.

Ten niewielki program (plik ek32inst.exe) można skopiować ze strony:

http://www.esperanto.mv.ru/Ek/index.html

Uwaga: instalacja odbywa się w języku Esperanto, ale dla esperantysty to chyba nic trudnego :-)

Po wybraniu strony przechodzimy do panelu Agordo, gdzie ustalamy sposób działania programu.

Domyślnie program proponuje generowanie esperanckich liter przez automatyczną zamianę powszechnie używanych zestawien - litera-x lub litera-h. Osoba przyzwyczajona do takich zastępników będzie dalej pisać w taki sam sposób, zaś program będzie po prostu automatycznie zastępować te kombinacje przez normalne znaki esperanckie. Zaznaczenie Automata aŭ/eŭ spowoduje, że program automatycznie zamieni au i eu na esperanckie znaki.

Varma klavo (domyślnie Ctrl-spacja) aktywizuje i dezaktywuje klawiaturę, dzięki czemu możliwe jest pisanie tekstu polskiego, zaś np. wyraz "polnych" nie będzie zamieniany na "polnyĉ".

Możliwe jest też wykorzystywanie w roli zastępników rozmaitych prefiksów, a także przypisanie znaków esperanckich do konkretnych klawiszy na klawiaturze.

A teraz przykład: eĥoŝanĝo ĉiuĵaŭde.

W Internecie dostępny jest również program Keyman, który pozwala zapisywać znaki w standardzie unikodowym.

Unikodowa klawiatura esperancka

Firma Tavultesoft przygotowałą program Keyman (bezpłatny dla indywidualnych użytkowników), który obsługuje rozmaite nietypowe klawiatury, generując znaki w standardzie Unicode. Węgierski programista Gyula Zsigri przygotował dla tego programu klawiaturę esperancką, która pozwala uzyskiwać znaki w rozmaitych programach.

Program i klawiaturę można skopiować ze strony:

http://www.tavultesoft.com/keyman/downloads/

http://www.tavultesoft.com/keyman/downloads/keyboards/

Zainstaluj program i wywołaj Keyman Configuration.

Naciśnij Install keyboard i znajdź w katalogu pobrany plik klawiatury esperuni.kmx. Następnie zdefiniuj skrót dla klawiatury, np. Ctrl-Shift-e, który pozwoli szybko włączać klawiaturę esperancką. Potem naciśnij Install.

Następnie zdefiniuj skrót klawiszowy, który umożliwi wyłączanie klawiatury, aby nie kolidowała z pisaniem tekstu w innym języku, np. polskim.

Dzięki temu można będzie się łatwo przełączać między językami.

Gdy program jest aktywny, w szufladce systemowej pojawia się ikonka - tutaj widać włączoną klawiaturę esperancką Eo.

Esperanckie litery są uzyskiwane za pomocą sekwencji cx, gx, ux itd. Program w locie zamienia je na właściwe litery esperanckie - a oto przykład dokumentu w WordPadzie:

Pod prawym klawiszem myszki dostępne są dodatkowe polecenia:

Powstaje istotne pytanie, w jakich programach można stosować tę klawiaturę. Najlepiej spisuje się pod tym względem Windows XP, gdzie klawiatura współpracuje bez problemu z takimi programami, jak FrontPage 2002, Notatnik, Word 2002 czy WordPad. W Windows 2000 jest tak samo.

W przypadku Windows 95/98/Me konieczne jest zainstalowanie specjalnego pliku Wordlink (dostępnego na stronie producenta), który obsłuży pisanie w Wordzie 95/97 (szablon keyman_unicode.dot i dodatek Wordlink.wll). Autorzy nie przystosowywali go do Worda 2000 (i 2002) i faktycznie, w tej wersji edytora działa dość chimerycznie (wymaga za każdym razem inicjowania szablonu i dodatku, a przy opuszczaniu edytora generuje błąd). We wspomnianych wersjach Windows z klawiaturą Keyman nie współpracuje również FrontPage. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest pisanie w WordPadzie, który od dawna był przystosowany do Unikodu. Napisany tekst (plik RTF) można otworzyć w Wordzie czy FrontPage'u i zapisać jako plik HTML. Niestety, Keyman nie współpracuje z edytorami tekstowymi, jak Pajączek czy Homesite.

Program firmy Tavultesoft jest niewątpliwie ciekawym narzędziem, które warto wypróbować, tym bardziej, że ma bardziej uniwersalny charakter, zaś Esperanto jest tylko jednym z wielu jego beneficjentów. Praktyka pokaże, na ile jest przydatne w konkretnych sytuacjach.