Szlachta - stan społeczny istniejący w Królestwie Polskim, Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz na polskich, litewskich i ukraińskich ziemiach w czasie rozbiorów. To określenie, wywodzące się od niem. geschlecht (ród), a zarazem od starodolnoniemieckiego slahta, co oznacza "rąbać". Do Polski słowo to przyszło z Czech, wraz z innymi słowami dotyczącymi kwestii administracyjnych państwa. Szlachta posiadała szereg przywilejów oraz obowiązków. Większość przywilejów szlacheckich zostało zabranych przez zaborców, a sam stan stracił swój status prawny w II Rzeczpospolitej. Przetrwała bogata kultura, tradycje, zabytki i oczywiście rodziny szlacheckie.
.Szlachectwo przysługiwało "szlachetnie urodzonym", czyli wywodzącym się od rodziców o takim samym pochodzeniu (od 1505 r. przynajmniej ojciec musiał być szlachcicem), lub nobilitowanym (uszlachconym) w uznaniu jakichś szczególnych zasług, w odróżnieniu od "pospólstwa". Formalnie i prawnie nie istniało w Polsce rozróżnienie na szlachtę wyższą i niższą, różnice leżały jedynie w zamożności. Z czasem, a także z napływem szlachty zagranicznej, zaczęło się pojawiać coraz głębsze zróżnicowanie ekonomiczne, pojawiły się rody arystokratyczne, średnia szlachta i drobna szlachta o różnym statusie społecznym, czasem różniąca się od chłopstwa jedynie kultywowaniem rodowej tradycji. Drobną szlachtę nazywano szlachtą:
· szaraczkową (nazwa pochodzi od noszonych przez nią żupanów z szarej, niefarbowanej wełny),
· zagrodową (ponieważ dysponowała niewielkimi gospodarstwami, zagrodą),
· zagonową (od zagonu czyli niewielkiej ilości posiadanego pola),
· cząstkową (od małej części posiadanej wsi),
· zaściankową (od zaścianka oznaczającego wieś zamieszkiwaną przez szlachtę),
· okoliczną (od okolicy czyli kolejnego określenia szlacheckiej wsi),
· drążkową (nie starczało dla niej krzeseł i ław a zasiadała na wąskich niewygodnych ławkach, drążkach ),
· gołotą (jeżeli nie posiadała ziemi w ogóle),
a pogardliwie:
· pankami (popularne zwłaszcza wśród szlachty kaszubskiej).
· szlachtą brukową (od bruku miejskiego, szlachta, która mieszkała w mieście).
Rody najstarsze, o genealogii sięgającej "niepamiętnych czasów" zwano "karmazynami" lub szlachtą karmazynową (określenie to mylnie kojarzy się z rodami zamożnymi).Polski stan szlachecki nie miał właściwie swoich odpowiedników w innych krajach. Odmiennie niż w Polsce szlachetnie urodzeni dzielili się na warstwy mające odrębne prawa.
· W Niemczech do szlachty zaliczyć trzeba zarówno książąt i hrabiów (szlachta wyższa) oraz baronów i rycerzy (szlachta niższa).
· W Hiszpanii grandowie i kawalerowie (książęta, markizowie, hrabiowie, wicehrabiowie, baronowie) mieli całkiem inną pozycję prawną niż hidalgoos.
· Rosyjscy bojarzy uważani potocznie za odpowiednik polskiej szlachty, to w rzeczywistości wraz z kniaziami odrębny stan wyższy, do którego przedostanie się ze stanu dworiaństwa (szlachta niższa, służebna) było trudniejsze, niż nobilitacja chłopa w Rzeczpospolitej.
· Francuska wyższa szlachta (książęta, markizowie, hrabiowie i wicehrabiowie), odmiennie niż baronowie i zwykli kawalerowie, wywodziła się z seniorów feudalnych.
· Podział na nobility i gentry, oraz inne ich uprawnienia, zachował się w Anglii do dzisiaj.
Ustrój stanowy w Polsce został zniesiony przez Konstytucję Marcową 1921 roku. W artykule 96. zapisano: Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych. Obywatelowi Rzeczypospolitej nie wolno przyjmować bez zezwolenia Prezydenta Rzeczypospolitej tytułów ani orderów cudzoziemskich.
panna.nikt