Z. Nałkowska: Romans Teresy Hennert. BN
- jako młoda dziewczyna wyróżniała się dojrzałością wśród rówieśniczek,
- buntowała się przeciw etosowi naukowej pracy i heroizmowi znoszenia opłakanych warunków materialnych,
- ojciec – ateista, antyklerykał, światopogląd naukowy – ewolucjonizm i autorytet nauk przyrodniczych,
- atak na Sienkiewicza (na reakcyjność kulturalną i społeczną, brak zrozumienia dla duchowej problematyki modernizmu, pochwałę szlachetczyzny),
- uczucia do pierwszego męża – Leona Rygiera (ślub – 11.02.1904) + fascynacja Stanisławem Mędrzeckim,
- nie była feministyczną działaczką,
- jej powieści o kobietach podważają stereotypy polskiego dziewczęcia, żony i matki z Sienkiewicza i „siłaczek” z Żeromskiego,
- dandys – reżyseruje i stylizuje estetycznie życie według dekadenckich zasad piękna,
- pierwsza „prawdziwa” powieść Nałkowskiej – Narcyza,
- 29.01.1911 – zmarł jej ojciec, Wacław,
- wojna i Polska stają się przedmiotem jej twórczości,
- w 1916 roku poznała drugiego męża – Jana Gorzechowskiego (ślub – 25.06.1922),
- s. XXIV odcinała pępowinę łączącą sztukę z feminizmem,
- twórczość międzywojenna – nie indywidualistyczny bunt, a próby przedstawienia charakterów,
- jest twórczynią polskiej nowoczesnej powieści psychologicznej,
- podejmuje proustowskie rozumienie miłości, której istotą jest cierpienie powodowane zazdrością,
- chce pogodzenia z przemijaniem – stąd tematy – 1) niedobrej miłości i 2) starzenia się,
- autocenzura ze strachu przed mężem (Gorzechowskim) w opowiadaniach więziennych Ściany świata z 1931 roku (Nałkowska pracowała jako kuratorka w Towarzystwie Opieki nad Więźniami),
- w latach okupacji prowadziła z siostrą sklep tytoniowy,
- zmarła w Warszawie 17.12.1954
Romans Teresy Hennert:
- akcja powieści – w stolicy, wiosną 1922 roku (prawdopodobnie),
- zaczęła Nałkowska ją pisać we wrześniu 1922,
- nie powieść polityczna, bo Nałkowską interesuje obyczajowo-psychologiczny aspekt politycznych przemian,
- 3 kwestie – 1) kształtowanie się nowych elit i sposobów robienia kariery, 2) rozgoryczenie piłsudczyków odsuwanych od władzy, 3) sytuacja mniejszości narodowych, podatnych na komunistyczną agitację (XLVI),
- zdarzenia składają się ze spotkań bohaterów,
- promotorzy akcji – 1) mąż Teresy – obrazuje sposób robienia kariery. Początek – dzięki wątpliwemu moralnie posagowi żony – odszkodowaniu za jej przedmałżeński romans z młodym paniczem. Spekulacje, inflacha, korumpowanie administracji wojskowej. 2) komunista Andrzej Laterna – wykorzystuje naiwność idealisty – Lina, czyni z niego informatora przekazującego tajemnice wojskowe,
- chcą pozyskać (i Hennert i Laterna) pułkownika Omskiego (entuzjasta militarnej organizacji, honorowy),
- kobiety – zasada kontrastu. Basia Olinowska – osierocona, pozbawiona domu, niezależna. Teresa – wyzwolona, ale pozycję społeczną zyskuje dzięki mężczyznom,
- rozwiązanie – Gondziłł – aresztowany za finansowe malwersacje, Lin próbuje popełnić samobójstwo, Laterna ucieka z kraju,
- retardacja, opóźnianie akcji – przyszli kochankowie spotykają się pierwszy raz w ósmym rozdziale J na zawodach hippicznych,
- romans kończy się zabójstwem kochanki i samobójstwem kochanka,
- w Omskim – kompleks Edypa (z nienawiści do sadystycznego ojca, który maltretował matkę i z miłości do matki i pretensji, że pozwalała sobą pomiatać). W Basi kochał socjalną wyższość i rodzinny egoizm. Teresę utożsamiał z matką, panującą nad mężczyzną. Po odkryciu, że jest mu uległa ze strachu – postanowił się zemścić (a raczej: kierowały nim nieświadome popędy),
- nieobecność głównej bohaterki (jej istnienie przedmiotowe), jest ona stroną bierną,
- żona Gondziłła – kocha go i nie upokorzy. Wanda Hennertówna – miłość rozsądna i opiekuńcza. Elżbieta Sasinówna – romansami zmierza ku karierze małżeńskiej. Andrzej Laterna kocha siostrę,
- powiązanie wątków publicznych i prywatnych – wiosna niepodległości – zaprzeczenie romantycznych ideałów, Teresa to zaprzeczenie ideału matki-Polki,
- ideologia i psychologia motywują i symbolizują się wzajemnie. Ludzie idei – Omski, Lin, Andrzej Laterna. Ludzie kariery: Teresa, Gondziłł, Sasinówna. Ludzie miłości ale nie idei: Hennertówna i Binia Gondziłłowa,
- rozwiązanie wątku publicznego – charakter otwarty, symbolizuje niepodległe życie. Rozwiązanie wątku prywatnego – zamknięte (koniec życia bohaterów i tekstu powieści),
- tragizm ludzkiego losu symbolizują u Nałkowskiej opisy cierpienia i śmierci zwierząt,
- antycypacje tragicznych wydarzeń,
- teoria plotki jako narzędzia poznania międzyludzkich stosunków (LIX) – stworzyła ją Nałkowska i wykorzystała w narracji,
- plotka – 1) wprowadza narrację personalną – postacie przekazują sobie wiedzę ułomną i wątpliwą à niedomówienia à fabuła niejednoznaczna. Ważne są interpretacje faktów, a nie fakty, 2) sposób opisu postaci – konstruuje wieloznaczność bohaterów,
- mało dialogów, mowa pozornie zależna,
- nazwiska bohaterów – dyskretnie znaczące (socjalne i geograficzne pochodzenie ujawniają),
- aluzyjność jest osiągana przez niedopowiedzenia i eufemizmy,
- tekst powieści – nasycony ironią,
- dyskusje bohaterów wprowadzają spory ideowe i światopogląd,
- profesor Laterna – rezoner, ma godzić sprzeczne stanowiska,
- powieść – dyskusja. Zakłada niejednoznaczność.
cfaniara