PSYCHOLOGIA I PSYCHIATRIA - Zaburzezenia życia uczuciowego.pdf - psychiatria i psychologia kliniczna - hazelleyes86

PSYCHOLOGIA I PSYCHIATRIA

Zaburzenia życia uczuciowego

Drażliwość

Drażliwość towarzyszy rozmaitym stanom jako objaw. Może ona być cechą

psychopatycznej osobowości, ale może być cechą charakterologiczną nabytą

przez wpływ czynników etiologicznych różnego pochodzenia. W neurastenii

pierwotnej lub wtórnej osobnik dotąd spokojny i opanowany popada w stan, w

którym nawet błahe bodźce doprowadzają go do rozdrażnienia, niepokoju i

wybuchów afektywnych. Zarówno w sprawach organicznych, jak i

czynnościowych może dojść do takiego niedowładu hamulców, że byle podnieta

wywołuje wybuch gniewu lub wściekłości. Zdarza się to w histerii,

schizofrenii, zespole maniakalnym, padaczce, w charakteropatiach

pourazowych i w niemal wszystkich sprawach organicznych mózgu.

Gniew w warunkach prawidłowych jest biologicznie zrozumiałym odczynem na

grożące niebezpieczeństwo. U człowieka odczyny te pozostają pod kontrolą

wyższych hamulców rozumowo-uczuciowych. W niedorozwoju umysłowym hamulce

rozumowe nie działają, toteż osobnik w zetknięciu z przeciwnościami,

których nie rozumie, reaguje na nie bezmyślną złością i wyładowaniem

popędów niszczycielskich.

W psychozach hamulce rozumowe bywają spaczone wskutek urojeń. Popędy

niszczycielskie mogą się zwracać w chorobliwych przypadkach niekoniecznie

przeciwko otoczeniu, ale i przeciw samemu sobie. Chorzy, niezależnie od

tego, czy rzucają się na otoczenie i czy niszczą przedmioty dookoła

siebie, mogą całą wściekłość skierować ku sobie, drapiąc się, bijąc

pięściami po głowie lub głową o ścianę, drąc na sobie odzież, zadając

sobie okaleczenia lub robiąc zamachy samobójcze. Szczególnie niebezpieczna

bywa drażliwość epileptyków. Także w stanach charakteropatii po przebytym

zapaleniu mózgu drażliwość bywa ogromna.

Zaznacza się tu zwłaszcza skłonność do czynów popędowych (impulsivitas),

posiadająca duże znaczenie sądowo-psychiatryczne. W ciężkich przypadkach

nieopanowanie afektów może być tak daleko posunięte, że mówimy o

nietrzymaniu afektów (incontinentia affectiva), używając tu porównania z

nietrzymaniem moczu lub stolca (incontinentia vesicae et alvi). Wszelkie

hamulce są tu zniesione.

Obniżenie i zanik życia uczuciowego

Zaburzenie to bywa różnego pochodzenia i różnie się może przejawiać.

Odwrotnością czynnościowego wzmożenia życia afektywnego i drażliwości

bywają stany hipopatii lub apatii. Jak w przypadku wzmożenia, tak i tutaj

chodzić może zawsze o dwojakie możliwości: albo o spotęgowaną produkcję,

względnie niedobór samego afektu, albo o zanik hamulców trzymających

afekty na uwięzi, względnie ich nadmierne działanie. Jak wynika z

codziennych spostrzeżeń klinicznych, tego rodzaju czynnościowa pierwotna

apatia w znaczeniu wygaśnięcia lub niedoczynności produkcji afektu zdaje

się należeć raczej do rzadkości. Nawet w najcięższych psychozach życie

afektywne nigdy nie gaśnie doszczętnie. Zawsze obecność pewnych uczuć,

choćby w spaczonej i szczątkowej postaci da się wykryć. W histerii skargi

na doszczętne wygaśnięcie uczuć bywają nieszczere.

W melancholii skargi na apatię wynikają stąd, że przygnębienie góruje nad

wszystkimi innymi uczuciami, przy czym chodzi tu przede wszystkim o

przewagę procesu hamowania wewnętrznego nad procesem pobudzenia. U

neurasteników w I stadium (Iwanow-Smoleński) widuje się wzmożoną

drażliwość wskutek niedowładu procesu hamowania, dopiero w II stadium, gdy

i proces pobudzenia słabnie, chorzy skarżą się na apatię.

Dopiero więc w tym ostatnim przypadku mielibyśmy prawo mówić o pierwotnej

apatii lub hipopatii. Chorzy tacy skarżą się na zobojętnienie uczuciowe,

zanik energii, uczucie, że przestało ich obchodzić to, co dawniej żywo ich

zaprzątało.

Pierwotny zanik życia uczuciowego w całości, tj. począwszy od uczuciowości

wyższej, a skończywszy na życiu popędowym, stwierdza się w procesach

organicznych mózgu. Mówimy w takich przypadkach o stępieniu uczuciowym

(dementia affectiva), afekt zaś taki nazywamy tępym. Jest to pojęcie

ilościowe, przy czym różne dziedziny życia uczuciowego mogą w różnym

stopniu ulegać zanikowi. Rozpoznanie stępienia afektywnego, gdy objaw ten

nie jest wybitnie wyrażony i gdy brak jest współtowarzyszących objawów

zespołu. psychoorganicznego, stanowi bardzo trudną umiejętność, zwłaszcza

gdy chodzi o różnicowanie. Szczególnie trudno jest różnicować między

stępieniem afektywnym a zmianami afektu schizofrenicznymi.

W tym ostatnim przypadku, obok podobnych zmian zanikowych, a więc

ilościowych, dochodzi do swoistych zmian jakościowych, polegających

głównie na utracie zdolności do modulowania afektu stosownie do siły i

jakości bodźców: W wyniku tych zmian swoistych afekt staje się sztywny i

niedostosowany (rigiditas et inadaequatio affectus). Jakiekolwiek bodźce

działają na chorego, przykre czy przyjemne, silne czy słabe, afekt nie

zmienia się lub zmienia się niedostatecznie w stosunku do bodźców. Zatraca

się równoległość między treścią myślenia i wyobrażeń z jednej strony a

przeżyciem afektywnym z drugiej strony (parathymia). Różnego rodzaju

afekty mogą doznać usztywnienia. W przypadkach gdy zesztywnieniu uległ

nastrój obojętny, stan taki, chociaż innego pochodzenia, może do złudzenia

przypominać tępy afekt organiczny. Przy różnicowaniu zwracamy uwagę na

sposób reagowania na bodźce zewnętrzne: organicy zachowują nawet w

ciężkich przypadkach bardzo dobry kontakt uczuciowy z 'otoczeniem, przy

upośledzonym kontakcie intelektualnym, podczas gdy schizofrenicy zatracają

w mniejszym lub większym stopniu łączność afektywną z otoczeniem, chociaż

łączność intelektualna, przynajmniej formalnie, bywa czasem nieźle

utrzymana.

W ostrych psychozach schizofrenicznych opisane zmiany afektu mogą być w

dużej mierze natury czynnościowej i z biegiem czasu lub w miarę poprawy

stanu psychicznego mogą ulegać poprawie, co w zespołach psychoorganicznych

możliwe jest tylko w bardzo ograniczonym zakresie lub w ogóle niemożliwe.

Do tych praktycznie bardzo ważnych zagadnień powrócimy jeszcze przy

omawianiu poszczególnych jednostek chorobowych. Określenia �apatia" używa

się czasem zbyt pochopnie, oznacza ono bowiem dosłownie zanik równomierny

i całkowity wszelkiego życia afektywnego.

Nawet w najcięższych przypadkach różnych cierpień psychicznych stwierdza

się jednak zazwyczaj górowanie przykrych afektów, które nie dopuszczają do

głosu prawidłowych poruszeń uczuciowych. Zupełnego zaniku życia

uczuciowego niewidzi się nawet w schizofrenii, gdzie wybitne zaburzenia

afektywne stanowią jeden z osiowych objawów tego cierpienia. Jeżeli w

chorobie tej dochodzi do stopniowego zaniku życia afektywnego, to dzieje

się to raczej w tym znaczeniu, że niektóre uczucia ulegają zanikowi,

podczas gdy inne mogą istnieć nadal, i to nawet w stopniu wybujałym.

Zachodzi tu nawet pewna kolejność zaniku uczuć: najwrażliwsze na

uszkodzenie okazują się uczucia wyższe, natomiast najtrwalsze są przejawy

życia popędowego. W wielu innych dziedzinach biologii można zaobserwować

to samo prawo: najstarsze filogenetycznie dynamizmy wykazują znacznie

większą wytrzymałość w zetknięciu ze szkodliwościami niż dynamizmy

filogenetycznie świeższe, jak np. uczuciowość wyższa. W prawidłowych

warunkach uczuciowość wyższa dostarcza najpotężniejszych hamulców

korowych, które trzymają w ryzach przejawy życia popędowego i uczucia

niższe. Gdy hamulce te ulegną osłabieniu, nawet stosunkowo bardzo słabe

popędy mogą wychodzić na jaw. Zjawisko to określamy nazwą incontinentia

affectiva. Stan taki może w praktyce naśladować wzmożenie życia

popędowego. Tak np. przedmiotem orzecznictwa sądowo-psychiatrycznego

bywają wybryki płciowe u starców cierpiących na niemoc płciową znacznego

stopnia. W przypadkach takich niekiedy niesłusznie mówi się o chorobliwym

wzmożeniu popędu płciowego, a przynajmniej libido, gdyż sam popęd płciowy

jest tu nikły, lecz przy osłabieniu hamulców korowych ten słaby popęd

ujawnia się.

Obniżenie lub zanik uczuciowości wyższej

Zaburzenie to posiada też szczególne znaczenie kliniczne i

sądowo-psychiatryczne. Objaw ten wchodzi w zakres wielu zespołów. Przede

wszystkim te zespoły organiczne, które pojawiają się wśród górującego w

obrazie klinicznym zaniku płatów czołowych, znamionują się czasem wcześnie

obniżeniem lub zanikiem uczuciowości wyższej. To samo stwierdza się w

schizofrenii, gdzie czasem jednym z pierwszych i najistotniejszych objawów

w przewlekle rozwijającym się procesie (schizophrenia simplex) są właśnie

zaburzenia tego typu.

Ludzie dotychczas uczciwi, wrażliwi na piękno, pełni ambicji i

przejawiający uczucia rodzinne, społeczne, ogólnoludzkie, stają się w

miarę rozwoju psychozy nieuczciwi, bezwstydni, brudni, zaniedbani,

nieczuli na podniety estetyczne, obojętni wobec swoich obowiązków

rodzinnych, społecznych, patriotycznych. Przemiana osobowości dotyczy w

tych przypadkach przede wszystkim owych naprawdę człowieczych uczuć i

dążeń. W życiorysie tych chorych można zauważyć wyraźne załamanie się ich

linii życiowych.

Przychodzi do degradacji życiowej i do zdeklasowania społecznego. Takie

same zjawiska stwierdzono w następstwie niektórych zabiegów

psychochirurgicznych, np. leukotomii przedczołowej. Obniżenie lub zanik

uczuciowości wyższej oznacza nieuchronnie wypadnięcie hamulców

uczuciowych, wskutek czego afekty niższe i popędy zwykle dochodzą do głosu

w sposób niepohamowany.

Porażenie uczuciowości wyższej, nawet przy zachowanych czynnościach

intelektualnych, prowadzi z konieczności do ciężkich zaburzeń w sferze

woli, dążeń i działania. Wskutek tego dochodzi do rozprzężenia całej

struktury życia psychicznego.

Zmiany czasu trwania afektów

Zaburzenia te bywają dwojakiego rodzaju. Może chodzić o przedłużenie czasu

trwania (tenacitas protracta), gdy jakiś afekt zalega zbyt długo, nie

przemijając tak łatwo i szybko jak w warunkach prawidłowych. Dzieje się to

z zasady w padaczce, gdzie gniew, nienawiść, pragnienie zemsty, ale także

i uczucia dodatnie trwają zbyt długo, jak gdyby chory nie mógł się od nich

odlepić. Stąd właściwość tę nazwano 1epkością afektywną (viscositas).

Nadaje ona szczególne piętno zachowaniu się, wypowiedziom i działaniom

epileptyków. Owładniętego jakimś afektem epileptyka niezwykle trudno, a

nawet w ogóle nie można uspokoić przez odciągnięcie jego uwagi w innym

kierunku, przez przekonywanie go lub schodzenie mu z drogi. Podobnie długo

mogą się utrzymywać afekty u niedorozwiniętych umysłowo typu

podnieceniowego (eretycznego). Jakaś drobna przykrość może ich wprawić na

wiele dni w stan rozdrażnienia i pobudzać do mściwości. Do tej grupy

zaburzeń należałoby zaliczyć również nadmiernie długie trwanie afektów

przewlekłych u psychopatów z fanatycznymi rysami charakteru.

Odwrotnością tych zaburzeń jest wspomniana już powyżej chwiejność

afektywna (labilitas), gdzie trwanie afektu jest uderzająco krótkie i

gdzie może on z niezwykłą szybkością, pod wpływem czy to odwrócenia uwagi,

czy perswazji, przejść w odwrotny, np. smutek w wesołość, gniew w nastrój

płaczliwy itd. Chwiejność afektywną - zjawisko fizjologiczne u małych

dzieci - można zauważyć również w stanie maniakalnym. Badamy chwiejność

afektywną w ten sposób, iż staramy się rozrzewnić chorego lub zasmucić

jakąś przykrą wiadomością. Gdy doprowadzimy go do nastroju płaczliwego,

nagie zaczynamy opowiadać mu coś wesołego. Stwierdzamy, że chóry szybko

zapomina o smutku i wpada w rozweselenie. Z kolei staramy się go

rozgniewać odpowiednio przykrymi podnietami.

Gdy się nam to uda, rozczulamy go znowu inną wiadomością itd.

Współistnienie sprzecznych uczuć

Zaburzenie to posiada swój prawidłowy pierwowzór w przypadkach, gdy

przeżywamy równocześnie np. przykrość swędzenia z przyjemną ulgą w czasie

drapania.

Wyższego rzędu ambiwalencja zachodzi, gdy jednocześnie odczuwamy miłość

lub bojaźń i nienawiść, albo gdy czegoś pragniemy i zarazem tego samego

nie chcemy.

Wielu przykładów ambiwalencji dostarcza życie płciowe, gdzie obrzydzenie i

pożądanie mogą iść w parze. W psychozach zjawiska te urastają do rozmiarów

patologicznych objawów. Zwłaszcza w schizofrenii dochodzi do przedziwnych

przejawów ambiwalencji, np. chory zadaje sobie najwymyślniejsze

okaleczenia, a ból ten sprawia mu rozkosz. W dziedzinie uczuć wyższych

ambiwalencja może przybierać wprost niezrozumiałą postać, tak iż miłość i

nienawiść, radość i rozpacz, gniew i wesołość, smutek i zadowolenie

zatracają swoją przeciwstawność. Sprzeczności tych chory jakby nie

odczuwał. Jest to wyrazem rozpadu osobowości. Jeżeli dwoistość ta dotyczy

sfery dążeń, mówimy o ambitendencji, a jeśli dotyczy treści sądów, mówimy

o ambisentencji. U podstaw wymienionych zaburzeń leży oczywiście zawsze

ambiwalencja uczuciowa. Zjawiska ambiwalencji mogą zachodzić w obrębie

tego samego piętra rozwojowego, albo też pomiędzy różnymi piętrami.

To ostatnie zjawisko jest dla normalnych ludzi o tyle zrozumialsze, że

leży ono na dnie ludzkich postanowień, np. gdy popędy poskramiamy

przeciwstawiając im uczucia wyższe. Mniej zrozumiała jest natomiast

ambiwalencja tam, gdzie chodzi o uczucia tego samego poziomu, np.

obrzydzenie i pożądanie, ból i rozkosz, miłość a nienawiść. Zjawiska te

już nawet w psychonerwicach bywają źródłem niepokoju dla chorego. W

psychozach zaś ambiwalencja może przybierać takie rozmiary a taką

różnorakość, że wprost brak jest analogii z prawidłowymi czynnościami

psychicznymi.

PSYCHOLOGIA I PSYCHIATRIA - Zaburzezenia życia uczuciowego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: