socjologia wychowania podstawowe pojęcia.rtf

1.Socjologia wychowania jako jeden z

najlepiej i najbardziej rozwiniętych działów socjologii ogólnej

2.

Zakres socjologii wychowania

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA, jedna z

dziedzin socjologii ściśle związana z pedagogiką

społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia

wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup

rówieśniczych, funkcjonowanie różnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i

treści wychowania społecznego.

Przedmiotem badań społeczna rzeczywistość wychowawcza,

którą tworzą:

Czynności

społeczne teorie

działania społecznego

Stosunki

społeczne teorie

stosunków społecznych

Indywidua

społeczne (osoby i grupy społeczne) teorie

osobowości

Przedmiot badań socjologii

wychowania:

- zbiorowości

społeczne, zjawiska i procesy wychowawcze;

- instytucje

wychowawcze;

- społeczno-kulturowy

przebieg procesu wychowania i zachowania;

- ich efektywność i

jakość

3. Związek socjologii z pedagogiką

PEDAGOGIKA, nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej

gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne

procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które

dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości,

ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu

społecznym.

Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się: rodzinę, przedszkole i szkołę. Obecnie

zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie

i samokształcenie

młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania

pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych,

placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania

religijnego itp.

Do najważniejszych teorii pedagogicznych zalicza się:

1)

NATURALIZM PEDAGOGICZNY - opartą na

przesłankach atawistycznych koncepcję swobodnego, naturalnego wychowania,

polegającą na dostosowaniu się wychowawcy do naturalnego, spontanicznego

rozwoju wychowanka. Najdalej idącym kierunkiem naturalistycznym jest pajdocentryzm

przyznający dziecku centralną pozycję w procesie wychowania ze względu na

doskonałość jego wrodzonych predyspozycji.

2) SOCJOLOGIZM

PEDAGOGICZNY - kierunek przeciwstawny teoriom naturalistycznym,

traktujący zjawiska pedagogiczne wyłącznie w relacjach oddziaływania środowiska

społecznego i uwzględniający także wrodzone zadatki jednostki.

SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY, kierunek

pedagogiczny ujmujący proces wychowawczy wyłącznie jako skutek oddziaływania społeczeństwa

na jednostki i grupy społeczne. Skrajny socjologizm pedagogiczny zalicza pedagogikę

do nauk socjologicznych, wychowanie zaś traktuje jako metodyczne uspołecznianie

dzieci i młodzieży. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku należą E.

Durkheim i F. Znaniecki.

DURKHEIM EMILE (1858-1917), socjolog i pedagog francuski. Od 1887 profesor

uniwersytetu w Bordeaux (pierwszej we Francji katedry socjologii). Od 1902

profesor pedagogiki i socjologii Sorbony

i innych uczelni.

Durkheim

był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej i przedstawicielem socjologizmu

pedagogicznego. Uważał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez

społeczeństwo na jednostki celem rozwinięcia takich cech, które są przez

społeczeństwo pożądane. Główne prace: De

la division du travail social (1893), Zasady

metody socjologicznej (1895, wydanie polskie 1970), Education et socjologie (1922).

ZNANIECKI FLORIAN WITOLD (1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych przedstawicieli

tzw, socjologii humanistycznej. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w 1903

został relegowany za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu

swobód akademickich. 1904-1909 przebywał poza krajem, w Szwajcarii, Francji,

Algerii. Studiował filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i Paryżu, stykając

się tam m.in. z H. Bergsonem i E.

Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ.

W

1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939

profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana.

1953-1954 przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Założyciel

Instytutu Socjologicznego w Poznaniu (1921) oraz czasopisma Przegląd Socjologiczny (1930). Swój pogląd na świat Znaniecki określał

mianem "kulturalizmu". Podkreślał, iż rzeczywistość składa się z

wielu porządków, nie tylko fizyczno-przyrodniczego, ale i psychicznego,

społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. współczynnika humanistycznego,

która głosiła, że zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot

czyichś

czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość

oczami jej uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia.

Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów

osobistych (gromadzenie danych o życiu społecznym zawartych w autobiografiach,

pamiętnikach, listach itp.). Interesował się przyczynami upadku cywilizacji

zachodniej.

Niektóre

prace: Zagadnienia wartości w filozofii (1910),

Chłop polski w Europie i Ameryce

(wspólnie z W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976), Rzeczywistość kulturowa (1919, wydanie

polskie 1991), Upadek cywilizacji

zachodniej. Szkice z pogranicza filozofii kultury i socjologii (1921), Wstęp do socjologii (1922), Socjologia wychowania (tom 1-2

1928-1930), Miasto w świadomości jego

obywateli (1931), Ludzie teraźniejsi

a cywilizacja przyszłości (1935), Społeczne

role uczonych (1940, wydanie polskie w wyborze 1984), Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój (1952, wydanie polskie 1971), Współczesne narody (1952, wydanie

polskie 1990).

3)

TEORIĘ KONWERGENCJI (DWÓCH CZYNNIKÓW),

zmierzającą do usunięcia krańcowości z poglądów naturalistycznych i

socjologicznych oraz opierającą działalność pedagogiczną zarówno na

oddziaływaniu środowiska społecznego, jak i wrodzonych zadatkach jednostki.

4)

PEDAGOGIKĘ KULTURY - kierunek, który

opiera proces wychowawczy na przeżywaniu i przyswajaniu przez jednostkę

wartości kulturowych stworzonych przez cywilizację.

Przy

formułowaniu dyrektyw wychowawczych pedagogika korzysta z dorobku wielu nauk,

m.in.: filozofii, psychologii, socjologii, etyki, biologii, antropologii,

informatyki, ekonomii. Pedagogika wyodrębniła szereg dyscyplin pedagogicznych:

pedagogikę ogólną, teorię wychowania, dydaktykę, pedagogikę specjalną,

pedagogikę społeczną, andragogikę, pedagogikę porównawczą (nauka o systemach

oświatowych), pedagogikę kształcenia zawodowego, pedeutologię (nauka dotycząca

nauczyciela), historię oświaty i wychowania.

Procesy

socjalizacyjne a działy pedagogiki:

Socjalizacja pierwotna - adolescencja - socjalizacja wtórna

Uspołecznienie dzieci Uspołecznienie dorosłych

PAJDOCENTRYZM, w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w

procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój

człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno

sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.

Pajdocentryzm

nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i

kulturalnej ani też dominującej roli wychowawcy.

ANDRAGOGIKA, teoria oświaty dorosłych, pedagogika dorosłych. Dział pedagogiki

zajmujący się zagadnieniami związanymi z procesem wychowywania ludzi dorosłych.

4. Społeczne aspekty wychowania

WYCHOWANIE, całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego

oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego

rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.

We

współczesnej pedagogice używa się terminu wychowanie w

węższym znaczeniu tego słowa - jako świadome, zamierzone i specyficzne

działania osób (wychowawców), których celem jest osiągnięcie względnie trwałych

zmian w osobowości jednostki (wychowanka). Zmiany te obejmują zarówno sferę

poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie

rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do

świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. W pedagogice używa się

pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach:

1)

jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w

osobowości człowieka,

2)

jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki

wychowania,

3)

jako wynik - suma następstw wyrażająca się w zmianie osobowości człowieka i w

stopniu przygotowania go do życia społecznego.

Rozróżnia

się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a także samowychowanie

Podstawowe dziedziny badań socjologii

edukacji:

1. wychowanie jako zjawisko społeczne;

2. wychowanie a społeczeństwo;

3. wychowanie a demografia;

4. struktura społeczna szkoły;

5. ekologia wychowania;

6. stratyfikacja społeczna a szkoła;

7. wychowanie a procesy społeczne ( rywalizacji, kooperacji,

konflikty, akomodacji);

8. uspołecznienie jako element socjalizacji;

9. zachowania dewiacyjne w szkole;

10. dynamika grup w

wychowaniu;

11. czynniki

determinujące programy nauczania;

12. społeczność

lokalna a szkoła;

13. wychowanie a

odpowiedzialność;

14. dylematy i

kontrowersje wychowania;

15. wychowanie

zdrowotne;

16. edukacja a

demokracja i polityka;

17. wychowania do i

dla przyszłości.

5.

Elementy procesu wychowania

Środowisko

i podmioty wychowania: wychowawcy i wychowankowie

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE, względnie

trwały układ jednostek, grup społecznych i innych zbiorowości ludzkich

oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka. Szczególne

znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki środowiska

społecznego, jak:

1)

rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i różnorodności

kontaktów międzyludzkich.

2)

poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.

3)

pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i

kulturalny poziom życia jednostki

SYSTEM OŚWIATOWY, ogół

powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i

pośredniego umożliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia ogólnego i

zawodowego oraz zapewniających im wszechstronny rozwój osobowości.

EDUKACJA, pojęcie szerokie - oznacza wychowanie

- jako kształcenie człowieka (przede wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości).

obejmuje aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny.

Celami

edukacji są: uczenie przystosowywania do życia w społeczeństwie, kształtowania

wolnego i osobistego sądu.

KSZTAŁCENIE, ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody,

społeczeństwa i kultury, osiąganie wszechstronnego rozwoju fizycznego i

umysłowego a także zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Proces

kształcenia jest organizowany przez określone instytucje i wówczas jego cele

wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie koncepcją

wykształcenia. Kształcenie może być podejmowane przez jednostkę samorzutnie,

zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę samokształcenia.

Rezultatem kształcenia jest wykształcenie

SAMOWYCHOWANIE, samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw, charakteru,

poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami osobowości

(np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróżniającymi

się w środowisku społecznym).

SAMOKSZTAŁCENIE, samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu wiedzy,

samodzielne kształtowanie cech osobowości.

Podstawowym warunkiem samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz

z rozwojem oraz pod wpływem oddziaływań wychowawczych.

GRUPY RÓWIEŚNICZE, pojawiają się w procesie rozwoju dziecka i wywierają istotny

wpływ na jego rozwój i wychowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym - od 3 roku

życia łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy a od 4-5 roku zdolne są już do

współżycia i współdziałania. W wieku 7-8 lat dzieci są zdolne uczestniczyć w

innej grupie niż rodzina, tworzą w tym okresie zespoły, które mają charakter

krótkotrwały.

Grupy

rówieśnicze zaczynają tworzyć dzieci w wieku ok. 10 lat, zwykle jednopłciowe, w

których stopień identyfikacji z innymi członkami grupy jest

stosunkowo wysoki w związku z czym ich oddziaływanie na członków jest duże i

grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji

a także zaspokaja potrzeby społeczne swoich członków.

Organizacja

małych grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie

równorzędności ich członków. Grupy rówieśnicze tracą na znaczeniu w wieku 13-14

lat.

SOCJALIZACJA, 1) uspołecznienie człowieka poprzez:

a)

celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze społeczeństwa, szczególnie rodziny

i instytucji wychowawczych.

b)

nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego.

2)

proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia

się i przestrzegania obowiązujących norm i zasad współżycia z innymi ludźmi.

ROLA SPOŁECZNA,

1)

system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w

której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł,

norm i wzorów postępowania.

2)

system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów

społecznych. W różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie

rola ojca, matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym czynnikiem regulującym

zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA, zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej

postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych

pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których

jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

Największe

znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego

organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.

W

tym procesie grupy wychowujące (rodzina, szkoła, grupy rówieśników) przekazują

człowiekowi wiele wartości i systemów wartości. Innym składnikiem socjogennym

są role społeczne wykonywane w różnych zbiorowościach oraz wyobrażenia o osobie

własnej wytworzone pod wpływem oddziaływania innych (jaźń subiektywna), a także

zespół wyobrażeń o sobie odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas (jaźń

odzwierciedlona).

ROZWÓJ SPOŁECZNY JEDNOSTKI, proces kształtowania się

zachowań, postaw i potrzeb człowieka w życiu społecznym. Jednostka uczy się

pełnienia różnych ról społecznych, podejmowania obowiązków,

współdziałania z innymi ludźmi. Na rozwój społeczny jednostki największy wpływ

wywierają grupy społeczne, do których jednostka przynależy - przede wszystkim

tzw. grupy odniesienia. Do innych czynników zalicza się: stawiane przed nią

cele, zadania, oczekiwania społeczne, system kar i nagród, a także poziom

aktywności własnej i stopień jej orientacji w środowisku.

KONWERGENCJA ROZWOJU, teoria współdziałania czynników wrodzonych i środowiskowych w

rozwoju i kształtowaniu się psychiki

dziecka.

PSYCHIKA, całokształt wrodzonych i nabytych dyspozycji i właściwości

intelektualnych, uczuciowych, wolicjonalnych obejmujących życie jednostki lub

grupy społecznej, zbiorowości.

Psychika społeczna - postawy, opinie, przekonania ludzi wspól...