Starym ludziom jest przykro, gdy ich uszczęśliwiają
według własnego uznania.
Starzy ludzie uciekają, bo nie chcą im wierzyć,
że można być szczęśliwym, tylko na własny sposób.
Starzy ludzie uśmiechają się, gdy ich nie rozumiemy,
bo wiedzą, że i nas spotka smutna miłość bez wolności.
Starzy, chorzy, zranieni
nie chcą mądrych lekarzy,
Ale czasu, ciszy i serca..
Ks. Alojzy Henel
Znamiennym symptomem współczesnych czasów jest starzenie się społeczeństwa. Gwałtowne przemiany naukowo – techniczne, społeczne, a także polityczne, które dokonują się na naszych oczach, powodują, że starzejący się człowiek jest wobec nich często bezradny, zagubiony, a przy tym czuje się zepchnięty na margines życia społecznego. Często można spotkać się z dużą niechęcią do aktywnego przeżywania starości przez nich samych.
Jednakże życie człowieka jest cennym darem, który należy kochać i którego należy bronić w każdej fazie. Przykazanie „ nie zabijaj” domaga się poszanowania go od początku, aż po naturalny kres. To przykazanie zobowiązuje także w obliczu choroby, niepełnosprawności fizycznej, intelektualnej oraz wówczas, kiedy spadek sił ogranicza zdolność człowieka do autonomii. Jeżeli choroba i spadek sił fizycznych zostają przyjęte z pogodą ducha i w świetle wiary, mogą stać się cenną okazją do lepszego zrozumienia tajemnicy krzyża, która nadaje sens ludzkiemu życiu[1].
Jan Paweł II w swoim Orędziu zwraca uwagę na poszanowanie życia i godności osób w podeszłym wieku. Jednakże można jego słowa odnieść do wszystkich będących w potrzebie, którzy z różnych powodów są pozbawieni pomocy i zainteresowania ze strony najbliższych. Obserwując współczesny świat zauważa się wzrost zapotrzebowania na pomoc instytucjonalną. Wynika to często z pogoni za dobrobytem czy karierą. Brakuje wówczas czasu i cierpliwości na opiekę nad będącą w podeszłym wieku matką. Często trudności życiowe i niezaradność osób będących w potrzebie zmuszają ludzi do podjęcia starań o zamieszkanie w placówce opiekuńczej np. w domu pomocy społecznej, których jest jeszcze zbyt mało, aby zaspokoić potrzeby społeczeństwa.
Celem domu pomocy społecznej jest realizacja potrzeb bytowych, zdrowotnych, społecznych oraz zapewnienie samorealizacji mieszkańców. Wszystkie podejmowane działania mają na celu jak najlepszą rehabilitację społeczną, psychiczną i fizyczną podopiecznych.
Dom pomocy społecznej stanowi nowe miejsce życia dla człowieka, które wiąże się z oderwaniem od naturalnego środowiska, od najbliższych. Taki dom to nie tylko zmiana miejsca zamieszkania, ale również warunków życia, wiec kadra takiej placówki powinna ułatwić przystosowanie do nowych warunków życia z zachowaniem indywidualnych upodobań i zainteresowań mieszkańców. Każda placówka ma swój specyficzny charakter, w zależności od tego, do kogo jest przeznaczona, jak również, kto ją prowadzi i gdzie jest usytuowana.
Niniejsza praca poświecona jest prezentacji jednej z takich placówek, a mianowicie Domowi Pomocy społecznej Św. Wincentego w Chorzowie.
Rozdział I przedstawia zadania i cele polityki społecznej oraz zagadnienia związane z Domami Pomocy Społecznej w świetle literatury oraz aktów prawnych.
W rozdziale II przedstawiono pomoc społeczną na rzecz osób starszych. Ukazano człowieka starszego w obszarze jego funkcjonowania biologicznego, psychologicznego i społecznego. Przestawiono jego potrzeby oraz możliwości pomocy, jakie oferuje im pomoc społeczna.
Rozdział III to założenia metodologiczne badań własnych, cel badań, metody techniki i narzędzia badawcze oraz teren i organizację badań.
Rozdział IV prezentuje Dom Pomocy Społecznej św. Wincentego w Chorzowie, przedstawia jego historię, zasady działania, charakterystykę mieszkanek i kadry oraz funkcje i zadania zgodne z przeznaczeniem tej placówki.
„ Nie zapominajcie o chorych i starych.
Nie opuszczajcie ich.
Nie usuwajcie ich na margines społeczeństwa,
Gdyż w tych osobach jest zawarta ważna prawda.
Ludzie chorzy, starzy, kalecy, niepełnosprawni, uczą nas,
Że słabość jest twórczym elementem ludzkiego życia....
Jeżeli zabrakłoby wśród was tych osób,
Moglibyście ulec pokusie i myśleć, ze zdrowie fizyczne,
Siła, władza, są jedynymi ważnymi dobrami, o które
Trzeba zabiegać w życiu.
Jednak Chrystusowa mądrość
i moc Chrystusa
ujawnia się w słabości...”
Jan Paweł II, Wielka Brytania, 28 maja 1982
W tym miejscu pragnę złożyć podziękowanie tym wszystkim, którzy umożliwili mi napisanie tej pracy w szczególności dziękuję P. dr Elżbiecie Turskiej za pomoc, życzliwość i cenne wskazówki, które pomogły mi w napisaniu tej pracy.
1.1. Zadania polityki społecznej
Wiele jest definicji wyjaśniających znaczenie polityki społecznej, które odzwierciedlają różne poglądy na jej przedmiot, zakres, cele, sposoby, funkcjonowanie, metody badawcze. Za S. Czajką możemy stwierdzić, że „ polityka społeczna jest to ukierunkowana na człowieka działalność państwa i innych podmiotów ( jednostek, grup społecznych, organizacji, instytucji) w dziedzinie kształtowania warunków życia społeczeństwa, stosunków społecznych i struktury społecznej w celu optymalnego zaspokojenia potrzeb, uwzględniającego społecznie akceptowany system wartości
i współzależności między postępem społecznym a wzrostem gospodarczym”[2].
Z terminem „polityka społeczna” spotykamy się niemal każdego dnia. Najczęściej gdy rozpoczynają się debaty o reformie ubezpieczeń społecznych, ochronie zdrowia, zasiłkach dla bezrobotnych itp. Wiąże się z nią pomoc społeczna jako reakcja na sytuację gospodarstw domowych, powodzenie lub niepowodzenie w życiu rodzinnym, ilość urodzeń i zgonów, liczebność zawieranych małżeństw. Politykę społeczną możemy też rozumieć jako sferę działania państwa, instytucji publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem życia ludności oraz stosunków międzyludzkich w środowisku zamieszkania i pracy.
Wszystkie cele polityki społecznej sprowadzają się do zaspakajania potrzeb szerokich kręgów ludności jak i poszczególnych jednostek. Przedmiot polityki społecznej jest odpowiednikiem katalogu potrzeb uważanych za ważne i wymagające zaspokojenia[3].
Na gruncie polityki społecznej potrzeby mogą być klasyfikowane w różnych płaszczyznach np.:
1. Potrzeby o znaczeniu ekonomicznym ( do zaspakajania potrzebują środków materialnych); potrzeby o znaczeniu pozaekonomicznym (psychospołeczne);
2. Potrzeby w ujęciu przedmiotowym (np. ochrona zdrowia) i w ujęciu podmiotowym (np. potrzeby osób w podeszłym wieku);
3. Potrzeby typowe dla polityki społecznej (zabezpieczenia społeczne) i wychodzące poza politykę społeczną (np. polityka ludnościowa);
4. Potrzeby związane z wiekiem człowieka (okres przed-, po- i produkcyjny),
z miejsca realizacji (w środowisku pracy, w miejscu zamieszkania), powiązane ze sposobem realizacji (zbiorowe, indywidualne)[4];
Powyższa klasyfikacja wskazuje na to, że nie można posługiwać się raz na zawsze ustaloną i potwierdzoną wiedzą o stanie ludzkich potrzeb. Za każdym razem, gdy polityka społeczna ma odpowiedzieć na typowe dla nauk praktycznych pytanie:
„Co robić, by przeprowadzić zmianę w jakiejś dziedzinie życia społecznego?” należy zwrócić uwagę na diagnozę stanu i sposobów zaspakajania potrzeb konkretnego społeczeństwa, w określonym momencie historycznym.
Polityka społeczna przyjmuje następujące założenia dotyczące potrzeb:
1. Społeczeństwo jest źródłem potrzeb w stopniu nie mniejszym niż jednostka.
2. Potrzeby można uporządkować hierarchicznie ze względu na kryterium bezwzględności ich zaspakajania dla istnienia i rozwoju człowieka.
3. Potrzeby jednostki zmieniają się w cyklu życia.
4. Każda celowa działalność, a taką jest polityka społeczna, wymaga określenia, co będzie uważane za osiągnięcie jej oczekiwanego efektu. W przypadku zaspokojenia potrzeb oznacza to konieczność określenia norm za pomocą których dokonuje się oceny osiągniętego poziomu zaspokojenia danej potrzeby. Ustala się w tym celu minimalny i optymalny poziom zaspokojenia potrzeby porównując z nim faktycznie uzyskane wartości.
5. W związku z wielką różnorodnością potrzeb i zróżnicowanym poziomem aspiracji nie jest możliwe pełne usatysfakcjonowanie wszystkich członków społeczeństwa.
6. Potrzeby można badać empirycznie, tzn. obserwując, rejestrując i analizując fakty społeczne [5].
Polityka społeczna to dziedzina w sposób szczególny związana z człowiekiem; można więc stwierdzić, że występuje on jednocześnie jako cel, przedmiot i podmiot polityki społecznej.
1.2. Podmioty polityki społecznej
Omówienie podmiotów polityki społecznej państwa rozpocznę od Konstytucji RP
z dnia 2 kwietnia 1997 roku, w której to znajdują się zapisy o prawach socjalnych obywateli. Konstytucja RP zawiera w sobie zapisy korespondujące z doktryną socjalną Kościoła Katolickiego, w szczególności zaś zapisy o obowiązku solidarności z innymi; zasady dobra wspólnego, pomocniczości i zapis o niezbywalnej wolności człowieka[6].
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Zasadę sprawiedliwości urzeczywistnia przestrzeganie praw przez każdy organ władzy publicznej[7].
Jednym z najważniejszych podmiotów państwowej polityki społecznej jak
i organem wykonawczym Ministra jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
W resorcie tym koncentrują się problemy pracy i bezrobocia, prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, ludzi niepełnosprawnych, pomocy społecznej, spraw wynagrodzeń oraz od niedawna negocjacji.
Państwo nie jest w stanie skutecznie rozwiązywać problemów socjalnych na szczeblu lokalnym, dlatego też wiele uprawnień państwowych jest w kompetencje samorządów terytorialnych (np. Ustawa o pomocy społecznej). Samorząd terytorialny ma szeroki zakres działania. Do jego zadań należą wszystkie sprawy publiczne
o znaczeniu lokalnym, a w szczególności zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Na szczeblu lokalnym łatwiej jest zdiagnozować potrzeby mieszkańców oraz znaleźć środki zaradcze w celu ich zaspokojenia.
Obowiązek wykonania zadań z zakresu pomocy społecznej spoczywa na organach jednostek samorządu terytorialnego oraz na administracji rządowej w zakresie ustalonym ustawami. Gmina i powiat zobowiązane są zgodnie z przepisami Ustawy
o pomocy społecznej, do wykonywania zadań z tego zakresu. Nie mogą one odmówić pomocy osobie potrzebującej, pomimo istniejącego obowiązku osób fizycznych lub osób prawnych do zaspokajania jej niezbędnych potrzeb życiowych[8].
Zadania powiatu z zakresu pomocy społecznej wykonywane są przez powiatowe centra pomocy rodzinie wchodzące w skład powiatowej administracji zespolonej. Starosta przy pomocy powiatowego centrum pomocy rodzinie sprawuje nadzór nad działalnością, a w szczególności w zakresie spraw finansowych i administracyjnych, rodzinnej opieki zastępczej ośrodków adopcyjno – opiekuńczych, jednostek specjalistycznego poradnictwa w tym rodzinnego oraz ośrodków wsparcia, domów pomocy społecznej i placówek opiekuńczo – wychowawczych[9].
Zadaniami realizowanymi przez powiaty są:
1. Zapewnienie, organizowanie i prowadzenie usług o określonym standardzie DPS.
2. Opracowanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych.
3. Udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach.
4. Organizowanie i prowadzenie specjalistycznego poradnictwa (także rodzinnego) dla rodzin naturalnych i zastępczych oraz dla terapii zajęciowej.
5. Prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej.
6. Zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców oraz dzieciom niedostosowanym społecznie,
w szczególności przez prowadzenie ośrodków adopcyjno opiekuńczych, placówek opiekuńczo – wychowawczych, w tym ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych o zasięgu ponadgminnym dla dzieci
i młodzieży oraz tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie.
7. Zapewnienie szkolenia i doskonalenia kadr pomocy społecznej z terenu powiatu.
8. Doradztwo metodyczne dla ośrodków pomocy społecznej i pracowników socjalnych.
9. Finansowanie powiatowych ośrodków wsparcia.
10. Pomoc w integracji ze środowiskiem osób opuszczających zakłady karne oraz niektóre rodzaje placówek opiekuńczo – wychowawczych, resocjalizacyjnych, zakłady dla nieletnich i rodziny zastępcze.
a) Przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz pokrywanie wydatków związanych z kontynuowaniem nauki osobom opuszczającym placówki opiekuńczo – wychowawcze, schroniska zakłady poprawcze, DPS, rodziny zastępcze;
b) Organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych
w nich dzieci;
11. Podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb.
12. Realizacje zadań przewidzianych w odrębnych ustawach.
1.3. Pomoc społeczna jako instytucja
Każda powołana instytucja zawiera kilka niezbędnych elementów. Są to: zasada naczelna, w której zawarty jest cel instytucji, a która umożliwia organizację działań ludzkich, role społeczne ludzi wykonujących te czynności oraz warunki i cechy konieczne do wykonywania tych ról. Instytucje te dysponują niezbędnymi środkami potrzebnymi do wykonywania swych zadań, jak również sankcji, zarówno do wykonujących czynności jak i do osób, które są przedmiotem tych działań swych[10]. Wszystkie powyższe założenia i elementy związane z funkcjonowaniem instytucji
w ogóle muszą być uwzględnione w warunkach pracy konkretnych placówek zajmujących się opieką, wychowaniem, leczeniem. Polskie prawo ze względu na charakter podejmowanych zadań, wymienia następujące ich rodzaje:
§ zakłady opieki całkowitej (domy dziecka, rodzinne domy dziecka, zakład opieki społecznej, zakłady opiekuńczo- lecznicze);
§ zakłady wychowania pozaszkolnego (pałace młodzieży, świetlice, itp.);
§ zakłady szkolne;
§ zakłady działalności doraźnej[11];
Natomiast A. Kelm kierując się kryterium zakresu opieki, wyróżnia instytucje:
· opieki całkowitej
· opieki niezupełnie całkowitej dzielonej z rodziną
· opieki częściowo dzielonej z rodziną[12].
W literaturze przedmiotu spotykamy jeszcze inne podziały, a mianowicie:
· Instytucje diagnozujące potrzeby dzieci pozbawionych opieki lub wymagających pomocy;
· Instytucje wspierające, dopełniające działania opiekuńczo – wychowawcze rodziny i szkoły;[13]
Natomiast podział instytucji zajmujących się osobami niepełnosprawnymi, upośledzonymi, przewlekle chorymi według polskiego prawa jest następujący;
· Instytucje sektora państwowego posiadające na ogół centralnie zarządzaną strukturę, w której instytucją centralnym podporządkowane są hierarchicznie szczeble wojewódzkie i lokalne;
· Organizacje społeczne ( pozarządowe) działające lokalnie, jak i w skali kraju, ich stopień ustrukturalizowania jest bardzo różny.
Działalność instytucji państwowych w sferze działań na rzecz osób niepełnosprawnych, upośledzonych, przewlekle chorych koordynowania jest przez trzy resorty: Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Ministerstwo Pracy
i Polityki Socjalnej, Ministerstwo Edukacji[14].
W koncepcji instytucjonalnej instytucja pomocy społecznej stanowi nieodłączny element życia społecznego, będąc jednocześnie jedną ze społecznie akceptowanych funkcji nowoczesnego państwa. Oznacza to możliwość korzystania z jej zasobów przez każdego, definiującego własną sytuację życiową jako trudną czy problemową. Celem instytucji pomocy społecznej jest promowanie
i podtrzymywanie bezpieczeństwa socjalnego jednostek, rodzin i grup społecznych
i uczynienie ich zdolnymi do pełnienia specyficznych dla nich funkcji. Cele te związane są ściśle z dobrobytem czyli standardem życia i jego jakością. Tym samym cele te dotyczą zarówno poziomu posiadanych przez jednostki zasobów, niezbędnych dla zaspokojenia potrzeb, jak i jakości społecznych interakcji w jakie jednostka wchodzi oraz jej możliwość samorealizacji. Każdy człowiek powinien mieć prawo do wykorzystywania własnych potencjałów zgodnie z własnymi potrzebami na równi z innymi członkami zbiorowości w której żyje. Pomoc społeczna zatem powinna być wsparciem dla samopomocy. Wszelkie cele pomocy społecznej ogniskują się wokół jednostki i jej związków ze środowiskiem w którym żyje[15].
1.4. Domy pomocy społecznej ich cele i zadania
1.4.1 Akty prawne dotyczące działalności Domów Pomocy Społecznej
...
lunia1988