KSIĄŻKI i BIBLIOTEKI
w REPUBLICE i CESARSTWIE RZYMSKIM wiek VII - III p.n.e. - V n.e.
Proces internalizacji pisma w Rzymie trwał kilka stuleci.
Rzymianie przekraczali kolejne progi przyswajania piśmienności wraz z:
= wewnętrznym rozwojem państwa
= i zewnętrzną ekspansją Republiki
Rozszerzał się
= ZAKRES używania pisma (tj. wykorzystywano je do coraz to nowych celów)
= ZASIĘG społecznego oddziaływania pisma
RAMY POLITYCZNE ROZWOJU KULTURY RZYMSKIEJ Pierwsze 2 stulecia internalizacji pisma (VII-VI w. p.n.e.)
RZYM = pod władzą królów etruskich
= pod wpływem rozwiniętej kultury etruskiej (wojennej, materialnej, inżynierskiej, duchowej)
Etruskowie = posługują się pismem przejętym od Greków
= dostosowanym do potrzeb własnego języka (nieindoeuropejskiego)
Rzymianie tworzą własny alfabet = wykorzystując elementy alfabetu etruskiego
Rzymianie używają pisma do zapisów urzędowych:
Spisy urzędników / Listy poborowych / Formuły modlitw
Kolejne 2 stulecia internalizacji pisma (V-IV w. p.n.e.)
REPUBLIKA RZYMSKA (507 p.n.e. à à)– wojny z sąsiadami w Italii i na Sycylii– konsolidacja społeczeństwa rzymskiego– reformy ustrojowo-prawne
Świat śródziemnomorski poł. IV w. p.n.e. (przed podbojami Aleksandra)
Kartagina Etruskowie Republika Macedonia Persja
rzymska Grecja
TRZY NAJSTARSZE PUBLIKACJE RZYMSKIE (zrealizowane w ciągu ok. 200 lat)
PIERWSZA (poł. V w. p.n.e.)
1. Prawo dwunastu tablic / Leges duodecim tabularum (451/449 r. p.n.e.)
Pierwsza kodyfikacja zwyczajowego prawa karnego
dokonana przez komisję, która zbadała instytucje prawne Grecji
Opublikowana w formie 12 spiżowych tablic wystawionych na FORUM ROMANUM
Najstarszy tekst prozy łacińskiej
Podstawowa lektura w szkołach Republiki Rzymskiej (jeszcze w I w. p.n.e.)
DWIE NASTĘPNE (koniec IV w. p.n.e.)
INICJATOR – Appiusz Klaudiusz (cenzor, konsul, budowniczy dróg i akweduktów, PIERWSZY znany z imienia
AUTOR RZYMSKI)
WYDAWCA – Gnejusz Flawiusz (sekretarz Appiusza)
2. Ius Civile Flavianus
Zbiór formuł prawa cywilnego
3. Kalendarz Rzymski (pierwsza książka łacińska / tekst opublikowany w celu upowszechnienia)
CEL edycji – literacki
– polityczny: ujawnienie i upowszechnienie „zawodowej tajemnicy” kapłanów
Wg historyków kultury:= rzymskie zapisy tekstów oficjalnych (tj. kodyfikacji prawa karnego i cywilnego, kalendarzy)
oraz publikacja tych tekstów w V-IV w. p.n.e.
były następstwem: stopniowej internalizacji pisma przez Rzymian
(o tym powyżej)
= natomiast zapisy utworów literackich (z pierwotnych przekazów oralnych) i rozwój świadomie tworzonej literatury łacińskiej
były następstwem: bliższego kontaktu Rzymian z kulturą, literaturą, książką grecką
Z Ojkumene, czyli ze świata mówiącego po grecku (podbitego niegdyś, tj. w 2 poł. IV w. p.n.e.
przez Aleksandra Macedońskiego)
Rzymianie czerpali wzory dla swoich BIBLIOTEK
= najpierw (za republiki) – prywatnych
= później (za cesarstwa) – publicznych
(o tym poniżej)
Rozwój kultury książki w Republice Rzymskiej (od ok. poł. III w. p.n.e.)
(REPUBLIKA RZYMSKA 507-27 p.n.e.)
Rzymianie dopiero w III w. p.n.e. [tj. po około 500 latach od legendarnej daty założenia Rzymu (753 p.n.e.)]
bliżej zetknęli się z KULTURĄ KSIĄŻKI ukształtowaną przez Greków (w V-IV w. p.n.e.)
A zetknięcie to nie było bezkonfliktowe.
Było to bowiem spotkanie Rzymian (którzy już od kilku stuleci znali pismo, lecz używali go głównie do zapisów o charakterze utylitarnym) z wielką literacką tradycją grecką.
Było to zarazem spotkanie Rzymian – hołdujących surowym obyczajom republikańskim
– rozpoczynających zdobywanie świata śródziemnomorskiego
z rozwiniętą kulturą hellenistyczną (cechującą się głęboko – choć niezbyt szeroko – zinternalizowaną piśmiennością)
– w pełni książkową – i nieco już dekadencką
UWARUNKOWANIA POLITYCZNE i KULTUROWE STYKU CYWILIZACJI RZYMSKIEJ i HELLENISTYCZNEJ (w III – II – I w. p.n.e.)
– opanowanie całej Italii przez Rzymian (1 poł. III w. p.n.e.)
Świat śródziemnomorski koniec III w. p.n.e.
Kartagina Republika Macedonia Państwo Seleukidów
Syrakuzy (do 212) Egipt Ptolemeuszy
Ekspansja Rzymu poza Italię i walka wewnętrzna o władzę
– 3 wojny punickie (264-146 – Kartagina )
– 4 wojny macedońskie (212-168-147)
– pokonanie państw greckich (275-146)
– Pergamon (państwo hellenistyczne na zachodzie Azji Mniejszej) – ostatni król dynastii Attalidów w testamencie
przekazuje swój kraj Rzymowi (133)
Świat śródziemnomorski w poł. II w. p.n.e. (po w/w wojnach)
Republika rzymska Państwo Seleukidów
Egipt Ptolemeuszy
– pokonanie państwa Seleukidów (63)
– 3 powstania niewolników (II-I w.)
– 2 wojny domowe (I w.) // 44 – śmierć CEZARA
– pokonanie Egiptu Ptolomeuszy (31 – bitwa pod Akcjum; 30 – śmierć Marka Antoniusza i Kleopatry)
– 27 r. p.n.e. – koniec Republiki à Oktawian August cesarzem
Rzym pod koniec I w. p.n.e. (schyłek republiki / początek cesarstwa)
(44 r. p.n.e. – śmierć Juliusza Cezara; 27 r. p.n.e. – władzę obejmuje Oktawian August)
Pierwszy etap przyswajania przez Rzym kultury greckiej (III w. p.n.e. )
Pierwszy bezpośredni kontakt z KULTURĄ GRECKĄ – gł. w greckich koloniach w płd. Italii, po opanowaniu w 1 poł. III w. p.n.e. całej Italii przez Republikę Rzymską
Dwa oblicza początków styku kultur
1. Tytus Liwiusz Andronikus (grecki jeniec po zdobyciu Tarentu przez Rzymian w r. 275 p.n.e.)
– tłumaczy Odyseję Homera (240 p.n.e.)
= pierwszy przekład dzieła Homera w dziejach
= pomyślany jako pomoc w nauczaniu j. łacińskiego
– zakłada w Rzymie pierwszą szkołę typu greckiego
= początek łacińskich szkół rzymskich
= z tradycyjną nauką języka greckiego i literatury greckiej
2. Syrakuzy na Sycylii zdobyte przez Klaudiusza Marcellusa (212 r. p.n.e.)
– żołnierze (mimo zakazu wodza) zabili ARCHIMEDESA oraz zniszczyli jego pracownię i bibliotekę
– nieznane pozostają losy hellenistycznej biblioteki władców Syrakuz
Dalsza adaptacja kultury greckiej przez Rzym (II–I w. p.n.e.)
Zmiana stosunku Rzymian do wojennych łupów kulturalnych
Księgozbiory greckie (a także kartagińskie i żydowskie) – państwowe i prywatne
= nie są już niszczone
= wodzowie rzymscy (z reguły dobrze już wykształceni i znający kulturę grecką) przywożą je do Rzymu
= w Rzymie zbiory te służą – nauczaniu młodzieży
...
Iwa.4