Biblioteka w systemie prawnym
Prawo biblioteczne stanowi ogół norm postępowania dotyczących organizacji i funkcjonowania bibliotek ustanowionych przez organy władzy i administracji państwowej. Normy te powstają w procesie władczej i zarządzającej działalności państwa. Państwo nie tylko ustanawia te normy, ale gwarantuje ich przestrzeganie i stosowanie.
Akty:
ustawa,
dekret z mocą ustawy,
rozporządzenie,
uchwała rządu,
zarządzenie.
akty interpretacyjne.
Preambuła aktu prawnego – wstęp do aktu prawnego.
„Dziennik ustaw”, „Monitor Polski” – zawierają akty prawne.
Początki prawa bibliotecznego
początek XVI w.:
1537 r. – król Francji Franciszek I wydał akt prawny, który nakładał w drukarni obowiązek przekazania jednego egzemplarza każdej wytłoczonej książki do biblioteki królewskiej.
w XVIII w. w Polsce taki akt (uchwała o egzemplarzu obowiązkowym) na rzecz Biblioteki Załuskich uchwalił sejm (1780, 1793)
w XVIII w. pojawiają się pierwsze akty powołujące do życia biblioteki narodowe
1753 r. – biblioteka przy British Museum
1774 r. – powołanie biblioteki narodowej w Polsce (biblioteka Załuskich)
1792 r. – Francja (biblioteka królewska została biblioteką narodową)
w XIX w. akty prawne nakładając na obywateli podatek, przekazywały te pieniądze na tworzenie bibliotek ogólnodostępnych
po 1918 r. – pierwsze ustawy o bibliotekach, dotyczące całego systemu bibliotek
jako pierwsza – Czechosłowacja w 1919 r.
W Polsce o I aktach dotyczących bibliotek możemy mówić od XVIII w.
XVIII w. – akty o egzemplarzu obowiązkowym w Toruniu
14 października 1773 r. – powołanie Komisji Edukacji Narodowej. Pod jej dozór weszły wszystkie szkoły na terenie Królestwa I Wielkiego Księstwa Litewskiego. W ramach organizacji szkół KEN uwzględniała także biblioteki. Komisja wydawała dokumenty o organizacji i reorganizacji bibliotek. Wizytatorzy ze szkół głównych mogli wizytować szkoły niższe.
System edukacji:
szkoły główne
→ Akademia Krakowska
→ Akademia Wileńska
szkoły wojewódzkie
szkoły wydziałowe
szkoły elementarne
Komisja wydawała dokumenty o organizacji i reorganizacji bibliotek. Wizytatorzy ze szkół głównych mogli wizytować szkoły niższe.
Pisma dotyczące spisów dokumentów, nakaz tworzenia katalogów.
Biblioteki szkół wojewódzkich miały być dostępne ogólnie.
W 1774 r. Komisja przejęła nadzór nad Biblioteką Załuskich, która stała się wtedy „Biblioteką Rzeczpospolitej Załuskich zwaną”
1795 r. – III rozbiór
1806-1815 – Księstwo Warszawskie
Izba Edukacyjna
1812 r. – Izba Edukacyjna wydała odpowiednie przepisy dotyczące szkół „Wewnętrzne urządzenie szkół”
1820 r. – Królestwo Kongresowe – Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego „Wewnętrzne urządzenie szkół wojewódzkich”
1862 r. – ustawa o wychowaniu publicznym – Aleksander Wielkopolski; I próba stworzenia sieci bibliotecznej
Ustawa gimnazjów i progimnazjów – w zaborze pruskim – w szkole miała być biblioteka
1874 r. – Rada Szkolna Krajowa w Zaborze austriackim wydała przepisy o księgozbiorach przy szkołach ludowych
Zabór pruski
1825 r., 1849 r. – akty prawne dotyczące egzemplarza obowiązkowego
1914 r., 1918 r. – tymczasowe przepisy prasowe
20-lecie międzywojenne (1918-1939)
→ w bibliotekach można było zaobserwować element scalania (po rozbiciu pod zaborami).
Główną rolę pełniły biblioteki naukowe (przede wszystkim biblioteki szkół wyższych).
1919r.
Edward Kuntze „Potrzeby polskich bibliotek naukowych” (artykuł w „Nauce polskiej”) – program rozwoju bibliotek;
ukazało się kilka aktów prawnych;
przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) został powołany Wydział Bibliotek – miał on nadzorować biblioteki państwowe (kierownikiem był Stefan D. – [ktokolwiek widział, ktokolwiek wie…]);
powstał dekret o przedmiocie tymczasowych przepisów prasowych – przepisy dotyczyły egzemplarza obowiązkowego razem z egzemplarzem cenzuralnym (egzemplarzem przekazywanym do urzędów cenzury).
1921r.
I projekt ustawy o bibliotekach był częścią projektowanej ustawy o oświacie pozaszkolnej; korzystanie z bibliotek ustanowione płatnym.
1925r.
okólnik MWRiOP dotyczący bibliotek szkół powszechnych (podstawowych) wraz z instrukcją: organizacja bibliotek w szkołach podstawowych – powinny się one znajdować w każdej szkole, praca wychowawcza bibliotekarza; okólnik podnosił rangę biblioteki szkolnej, regulował zasady pracy bibliotekarza; selekcja zbiorów, wykaz zalecanych książek;
powstawały odrębne akty prawne dotyczących innych bibliotek, np. wojskowych;
ustawy dotyczące szkół wyższych (1920r., 1933r. – wzmianki o szkołach wyższych);
przepisy dotyczące zawodu bibliotekarza, rozporządzenie Rady Ministrów.
1927r.
kolejne projekty ustawy.
24.02.1928r.
Rozporządzenie prezydenta RP – powołanie Biblioteki Narodowej (1923r. – rewindykacja zbiorów biblioteki Załuskich).
11.04.1930r.
przepisy dotyczące zawodu bibliotekarza, szczególnie bibliotekarza bibliotek publicznych; kształcenie bibliotekarzy,
egzaminy na stanowiska I i II kategorii w państwowej służbie bibliotecznej.
1932r.
uchwalona została ustawa o egzemplarzu obowiązkowym (Ustawa z dnia 18 marca 1932r. o bezpłatnym dostarczaniu druków dla celów bibliotecznych i urzędowej rejestracji) wraz z przepisami wykonawczymi (np. wykaz bibliotek, do których ma być dostarczany) – obowiązywała do 1968r.
1934r.
„projekt papierowy” (nazwa od 200 artykułów w prasie na jego temat) – projekt rządowy – wzbudził ogromną dyskusję, zakładał: utrzymanie bibliotek przez państwo i samorządy, bezpłatność bibliotek; projekt ten był zmieniany i poprawiany w kolejnych latach.
1937r.
okólnik (akt interpretacyjny) w sprawie popierania akcji bibliotecznej, wydany został przez MSW: popieranie samorządów, które powoływałyby biblioteki powszechne.
1938r.
pierwszy statut Biblioteki Narodowej.
06.1939r.
projekt trafił do sejmu; nie udało się go jednak uchwalić jako ustawę, nie został zniszczony – powoływano się na niego w późniejszych latach.
[pytanie na egzamin: czy w okresie międzywojennym została uchwalona ustawa o bibliotekach? Odpowiedź: Nie.]
04.1946r. – I akt prawny (dekret z mocą ustawy) – przygotowania trwały już w czasie wojny, pod jej koniec; przygotowaniem nowego projektu ustawy zajął się Adam Łysakowski, w styczniu 1944 r. przyjechał Adam Łysakowski do Warszawy, łącznie z Józefem Gryczem (pełnił funkcję kierownika BN). Józef Grycz podjął prace w Ministerstwie Oświaty i tam przedstawił ich projekt. Rozpoczął pracę w wydziale bibliotek, przedstawił rządowi projekt ustawy.
31 stycznia 1946r. – dekret o bibliotekach, musiał być zatwierdzony przez Krajową Radę Narodową
17 kwietnia 1946r. – zatwierdzenie dekretu przez KRN, uchwalenie dekretu o bibliotekach
Dekret z dnia 17 kwietnia 1946r. o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi:
Dział I – przepisy ogólne:
§1 – biblioteki będące w posiadaniu obywateli uznaje się za dobro narodu ogólnodostępne,
zbiory biblioteczne – wszelkiego rodzaju druki rękopisy, mapy nuty i ryciny jako materiał czytelniczy, tworzą one księgozbiory
podział bibliotek: publiczne (utrzymywane przez państwo), społeczne (własność stowarzyszeń bądź instytucji społecznych), prywatne, domowe (dekret nie dotyczy bibliotek domowych z wyjątkami),
§2.1 tworzy się ogólnokrajową sieć bibliotek utrzymywaną przez państwo bądź inne instytucje państwowe, Minister Oświaty (pełni nadzór nad ogólnokrajową siecią biblioteczną) może dołączyć do sieci biblioteki prywatne i społeczne, ma prawo wydawania aktów wykonawczych (jedyny przypadek, gdy jedna osoba pełni władzę nad siecią biblioteczną).
§3 – naczelny nadzór sprawuje Minister Oświaty, musi współpracować z Ministrem Administracyjnym Jakimś (jeśli chodzi o biblioteki zakładowe), ma on określić kwalifikacje bibliotekarzy, powołuje Państwową Rade Biblioteczną – zadania: badanie potrzeb bibliotekarstwa i czytelnictwa w całym kraju, … Gminne Komitety Biblioteczne, duży nacisk na działanie instytucji społecznych, obowiązki prowadzącego biblioteki – każda pełnoletnia osoba fizyczna bądź prawna z małymi zastrzeżeniami.
Dział II – omówienie sieci bibliotek publicznych:
Ogólnokrajowa sieć bibliotek zawiera biblioteki szkolne (§7 – dostarczanie nauczycielom i uczniom lektur), powszechne (służą czytelnictwu, kształceniu, kulturalnej rozrywce) i naukowe.
(Publiczne) Powszechne: miejskie i wiejskie, powiatowe i wojewódzkie – centrale biblioteczne (szczególnie powiatowe, mają pomagać bibliotekom niższego szczebla)
Utrzymywanie bibliotek powszechnych – związki samorządowe, zlikwidować bibliotekę może jedynie za zgodą ministra oświaty w porozumieniu z ministrem administracyjnym
§11 – jeśli samorząd finansuje bibliotekę, to Skarb Państwa dofinansowuje go w 25%.
§12 – biblioteki naukowe – ogólne i specjalne – cele naukowo-badawcze, kształcenie wyższe, mogą być zakładami specjalnymi prowadzącymi prace bibliojakieśtam; powinność współpracy w zakresie gromadzenia zbiorów; mają być finansowane przez władze państwowe
Dział III – biblioteki nieobjęte siecią:
świadomość niewłączenia wszystkich bibliotek do sieci, działają one na własnych statutach bądź statutów instytucji, którym podlegają; mogą otrzymać dotacje lub subwencję, może być założone z góry pełnienie funkcji bibliotek publicznych.
Przepisy końcowe:
kara aresztu – zatajanie, podawanie fałszywych informacji (nierejestrowanie bibliotek).
Bez vacatio legis – dekret wchodzi w życie z dniem uchwalenia go.
Duże znaczenie dekretu:
I akt prawny,
jest punktem zwrotnym w traktowaniu bibliotek,
instytucjonalizacja bibliotek – są samodzielne, nie podlegają innym zakładom,
mają swój własny system prawny,
podstawa do uzawodowienia bibliotekarstwa (bibliotekarz stanie się zawodem),
zbudował ogólnokrajową sieć – co przetrwa przez kolejne dziesięciolecia.
luty 1946 r. – Katedra Bibliotekoznawstwa na UŁ, była pierwszą powołaną w Polsce na uczelni wyższej; działała w latach 1946-1951/1952; wznowiono działalność w latach 70.
12 marca 1946 r. – powołano Państwowy Instytut Książki w Łodzi z Adamem Łysakowskim na czele:
placówka naukowo-badawcza,
badania: czytelnictwo, książki, bibliotekarstwo,
1949 – prz...
Iwa.4