Karolina Morawska
Pedagogika opiekuńczo- wychowawcza
Psychodrama- Terapia grupowa z dziećmi
1. Pojęcie: psychodrama
2. Postać Jacoba Moreno
3. Wstęp do psychodramy
4. Struktura zajęć
5. Przykład zajęć
Psychodrama- (psyche-dusza, drama- czynność, akcja) metoda diagnostyczno- terapeutyczna, której celem jest poznanie i przezwyciężenie konfliktów przeżywanych przez pacjenta. Zastosowana został po raz pierwszy w 1938r przez Jacoba Moreno. W praktyce pedagogicznej przyjmuje się postać samorodnego teatru, w którym poszczególni członkowie grupy spontanicznie odgrywają przydzielone im role.
Jacob Moreno ur. 18 maja 1886 w Bukareszcie, zmarł 14 maja 1974 w Nowym Jorku. Moreno był austriackim psychiatrą, twórcą psychodramy- metody psychologicznej pomocnej w dostosowaniu się jednostki do nowych sytuacji w wydarzeń. Psychodrama jako terapia wykorzystywana jest w leczeniu schizofrenii. Doktor Moreno był również twórcą socjometrii, metody badań w socjologii, psychologii i pedagogice.
„ Trzeba wyzwolić się z konwencjonalnych scenariuszy życiowych, z powielania i myślenia stereotypowego egzystencji mechanicznej i zastąpić je nowymi wymiarami swej osobowości przez inny sposób korzystania z samego siebie”
Jacob Moreno
Centralnymi pojęciami psychodramy są spontaniczność i kreatywność.
Dla Moreno obie te zdolności są źródłem zdrowia psychicznego i rozwoju osobowości. Spontaniczność rozumie on jako umiejętności plastycznego dostosowania postawy do nowej sytuacji, a w sytuacjach już poznanych do plastycznego i pomysłowego reagowania.
Moreno interesuje się przełamywaniem utrwalonych wzorców zachowania i zastąpieniem ich przez nowy, kreatywny sposób reagowania. Sam twórca psychodramy (kontynuując ideę twórczą Sofoklesa) mówi:
„Zagraj siebie samego takim, jakim nigdy nie byłeś,
tak, byś zaczął być takim, jakim mógłbyś być.”
Psychodrama prowadzona jest w różnych formach i różnych celach. Osoby, które nie biorą udziału w epizodzie, mogą dzielić się uwagami z innymi uczestnikami terapii i wnieść do dyskusji ciekawe spostrzeżenia. Pacjent, którego problem jest odgrywany, może wziąć w nim udział lub patrzeć z boku. Każda forma dramy daje wiele możliwości rozwoju. Pozwala spojrzeć z dystansu na relację z najbliższymi osobami, przypatrzeć się z boku własnym zachowaniom (jeśli odgrywają je inne osoby), wcielić się w innego pacjenta bądź osobę z jego najbliższego otoczenia. Gra aktorska toczy się między bohaterami epizodu. Magia teatru polega na tym, że ludzie na scenie wcielając się w swoje postacie, autentycznie przeżywają swoje emocje, wypowiedzi, podejmowane decyzje. Obserwatorzy rozgrywającego się na scenie dramatu widzą odgrywanie jakiejś postaci. Aktor czuje, że się obnaża. Autentycznie przeżywa to, co odgrywa. I tak też jest w psychodramie. Psychodrama pozwala wyzwolić się z tłumionych konfliktów i urazów. Człowiek ma szansę wyrazić swoje głęboko skrywane uczucia, ponieważ nie rzuca ich w przestrzeń, ale kieruje je do konkretnej osoby. Co więcej, sam wczuwając się rolę obcej mu osoby, jest w stanie „wejść w skórę” kogoś innego, spojrzeć na świat z innej perspektywy.
Psychoterapia prowadzona tą metodą leczy ludzi z lęków, depresji, nieśmiałości. Pozwala odnaleźć im siebie i uczy nawiązywania zdrowych relacji międzyludzkich. W psychodramie stosuje się różne techniki, takie jak: granie samego siebie, monolog, sobowtór jako sumienie, zamiana ról czy zwierciadło. Jest to swego rodzaju katharsis, oczyszczenie się ze złych i negatywnych emocji które targają osobą z problemami.
Cztery uniwersalne zasady (uniwersum) psychodramy Jakuba Moreno to czas, przestrzeń, rzeczywistość i kosmos. Według niego człowiek żyje w trzech czasach: przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Psychodrama stwarza możliwość spotkania na scenie tych trzech wymiarów.
Czas
W psychodramie Moreno jest czasem subiektywnym i bardzo elastycznym. Możemy przenosić się daleko w przeszłość jak i w przyszłość. Czas w tym znaczeniu nie ma granic osadzonych w realności.
Przestrzeń posiada wymiar fizyczny, lecz rządzi się prawami wewnętrznymi człowieka. Nie jest jednak całkowicie odrealniona i pozbawiona struktury oraz odnośników do rzeczywistości fizycznej. „Przestrzeń składa się z relacji między rzeczami, z odległości. (…) Pamięć uczuć realizuje się w sposób subiektywny. Szczegóły mogą być zniekształcone, akcja zagęszczona. Ludzie zaczynają w przestrzeni przypominania przeżywać swoje życie psychodramatyczne." Przestrzeń można tworzyć dowolnie, zgodnie ze światem wewnętrznym protagonisty. Każda scena w psychodramie rozpoczyna się od budowania przestrzeni. W psychodramie czas i przestrzeń nie mają granic w tym znaczeniu, iż każda sytuacja w każdym czasie, jest na scenie możliwa.
RzeczywistośćMoreno wyróżnia trzy rzeczywistości: aktualną, zredukowaną i poszerzoną. „Codzienne przeżywanie naszego życia w takich sytuacjach jak życie codzienne, w miejscu pracy lub w zwyczajnych kontaktach z innymi ludźmi nosi u Moreno nazwę rzeczywistości aktualnej." Rzeczywistość zredukowana to ta, która odnosi się do określonych sytuacji społecznych, szczególnie do tych, w których gramy określone role, które to jednocześnie definiują nasze wzajemne relacje. Rolą psychodramy jest wyrwanie jednostki z tej rzeczywistości, gdyż według Moreno zniekształca i paraliżuje ona nasze uczucia, zdolności i relacje. Rzeczywistość poszerzona – „jest osobistym przeżyciem sytuacji przez jednostkę, przeżyciem prawdziwym."To właśnie ten rodzaj rzeczywistości staje się sposobem rozumienia jednostki i jej wewnętrznego świata. Dopiero w tej rzeczywistości jesteśmy w stanie stwierdzić, co przeżywa protagonista.
Idea kosmosuMoreno uważał, że tak jak czas, przestrzeń i rzeczywistość, tak i kosmos powinien być zintegrowany w proces terapeutyczny, jako jedna z podstawowych wartości w życiu człowieka. Jeśli proces terapeutyczny nie uwzględnia tego egzystencjalnego wymiaru, nie jest kompletny.
GRUPA ROZWOJU PSYCHODRAMAGrupy rozwoju osobistego - praca METODĄ PSYCHODRAMY wg Jakoba L. Moreno. Struktura grupy - maksymalnie 10 osób. Cykl 24 spotkań w czasie co najmniej 12 miesięcy. Grupa ma charakter zamknięty, uczestnicy pracują w niezmienionym składzie , aż do zakończenia programu.
Setting- układ (Walter Holl)
Praca z psychodramą w grupach dziecięcych możliwa jest gdy zostaną spełnione określone warunki.
Pierwszym kryterium jest pomieszczenie. Optymalna wielkość pokoju to 30m2, nie powinno być ono mniejsze, gdyż negatywnie wpływa na spontaniczność i wywołuje napięcia, natomiast większe skłania do niepożądanych rodzajów zabaw i zachowań i traci się tym samym ekspresyjny wyraz.
Ważne jest także umeblowanie, wyposażenie pomieszczenia, musi ono odpowiadać dzieciom i dorosłym. Miejscem do siedzenia często są pufy piankowe. Trzeba pamiętać, że koniecznie potrzebne są chustki, ubrania, kapelusze i duże chusty różnorodnych kolorów. Uzupełnieniem całości są pluszowe zwierzęta.
Spotkanie grupy trwa 60 min, jest to wystarczający i optymalny czas, dzieci nastawiają się na taki okres czasu, a pozwala to skumulować cały proces.
Istotną rolę odgrywa stała obecność wszystkich terapeutów. W przypadku kiedy zabraknie czasu na i zostanie przeprowadzona żadna zabawa dzieci stawiają opór, którego źródła trzeba odszukać, zrozumieć i zwalczyć.
Struktura zajęć
Każde spotkanie jest kreatywnym produktem wspólnej zabawy. Wszystkie spotkania są niepowtarzalne.
Przebieg zajęć podzielony jest na trzy fazy:
· Faza początkowa
· Faza pośrednia (zabawa)
· Faza końcowa
Faza początkowa. Każde zajęcia oparte na psychodramie rozpoczynają się rozgrzewką, która wyzwala spontaniczność, a także pozwala w większym stopniu otworzyć się na innych. Terapeuta ma za zadanie przygotować wszystkie dzieci do aktywnego uczestnictwa w zabawie, tak by były w stanie dostrzegać przeżycia oraz by wiedziały jaki temat wybrać by był wystarczająco interesujący dla innych i by wystawić go na scenie.
Na tę fazę składa się 3 kroki:
· Krok pierwszy: wprowadzenie do zajęć grupowych i poszukiwanie tematu
· Krok drugi: wybór ról
· Krok trzeci: urządzenie scenerii
Faza zabawy. Po zakończeniu fazy budowania( faza początkowa) można rozpocząć fazę zabawy. Dzieci mają pełną swobodę w kwestii improwizacji co do odgrywanej roli. Kiedy dziecko wciela się w odgrywaną, symboliczną postać przejmuje siłę i magie postaci, i w ten sposób wewnętrznie rośnie.
W skład tej fazy wchodzą różne zagadnienia związane z wewnętrznym oczyszczeniem, katharsis:
· Wprowadzenia w zabawę
· Przykłady prowadzących
· Nadawanie struktury
· Zamiana ról
· Rozmowa z samym sobą
· Lustra
· Dublowanie i sobowtóry
Faza końcowa. Fazę tę jest szczególnie trudno zakończyć, ponieważ w dzieciach zostały wzbudzone i wyzwolone silne emocje, które stopniowo muszą ucichnąć. Celem fazy końcowej jest zakończenie działania, zamknięcie zabawy i retrospekcja do wydarzeń, które miały miejsce.
Dzieci nieustannie sprzeciwiają się, nie chcą kończyć zabawy, najważniejsze dla terapeuty w takim momencie jest nie wdanie się w kłótnie, ponieważ próba sił w takim wydaniu nikomu nie służy. Dlatego ważne jest by takie dziecko wziąć za rękę i poprosić by usiadło przy terapeucie i porozmawiało. Faza rozmowy na zajęciach opartych na psychodramie, u dzieci jest znacznie krótsza niż u dorosłych. Refleksja w tej fazie rozmów wywodzi się przede wszystkim od terapeutów, natomiast dzieci opowiadają o tym jak się czuli w rolach które odgrywały.
Przykładowa sesja terapeutyczna oparta na psychodramie
► Początek sesji – pacjenci siedzą w kręgu i mają za zadanie podzielić się spostrzeżeniami na temat grupy. Z ich wypowiedzi wyłania się wspólny temat grupy, np. istnienie podgrup w grupie lub brak zaufania w postaci milczenia w grupie.
Wtedy aranżowana jest sytuacja dotycząca wszystkich członków grupy, np. „klasa szkolna” lub sytuacja – „zjazd rodzinny w celu podziału spadku” lub „organizujemy królestwo według naszych wyobrażeń”.
Psychodrama, którą odgrywa cała grupa pokazuje aktualną strukturę socjometryczną grupy.
► Analiza socjometryczna struktury grupy ukazuje pozycję jednostek w grupie. Ujawnia, którzy członkowie się „przyciągają”, a którzy się „odpychają”
Polega na badaniu interakcji, czyli kto, kogo lubi a kogo nie lubi; miedzy kim a kim są konflikty a miedzy kim a kim sympatia. Taka analiza ujawniania pozycje i role w grupie.
1. Analiza socjometryczna struktury grupy ma cel dotyczący całej grupy - pokazuje spójność grupy. Na przykład, jeśli ktoś pełni rolę kozła ofiarnego, oznacza to brak spójności.
Na podstawie oceny socjometrycznej struktury terapeuta główny planuje kolejną psychodramę i tak nią kieruje i kontroluje jej przebieg, aby zlikwidować np. rolę kozła ofiarnego i doprowadzić do spójności.
2. Analiza struktury grupy dostarcza informacji zwrotnych poszczególnym pacjentom. Pomaga im zrozumieć, z jakimi osobami popadają w konflikt, z jakimi się przyjaźnią, jakie ich zachowania prowadzą do zdobycia przyjaźni i szacunku, a jakie odpychają od nich ludzi.
Po odegraniu wspólnie psychodramy następuje dyskusja w grupie o doświadczeniach członków grupy – dzielenie się uczuciami i skojarzeniami , jakie wywołała odgrywana wspólnie scena.
Na podstawie tej dyskusji wyłania się indywidualny temat , któregoś z członków grupy. Ten temat jest odgrywany.
Indywidualni pacjenci ujawniają problemy emocjonalne Np. pacjent mówi o sytuacji, która wydarzyła się w kontakcie z innymi członkami grupy lub rodziną bądź pracodawcą.
W psychodramach grupowych pacjent osiąga stan gotowości do indywidualnej pracy. Czuje, że same słowa mu nie wystarczą do wyrażenia tego, co chce wyrazić. Wtedy sam proponuje, aby odegrać sytuację doświadczenia emocjonalnego z pomocą członków grupy lub z terapeutą pomocniczym.
Pacjent pod kierunkiem terapeuty głównego i z pomocą terapeuty pomocniczego odgrywa sytuacje w rodzinie lub w pracy, w których przejawia się problem lub swoje wyobrażenia i fantazje, doświadczenia i postawy.
►1. Pacjent wyraża doświadczenia emocjonalne w kontakcie z osobą znaczącą. Terapeuta pomocniczy odgrywa rolę osoby znaczącej.
Rolę osoby znaczącej do odegrania dla terapeuty pomocniczego planuje psychodramatysta główny, na podstawie znajomości problemu pacjenta.
Albo pacjent sam określa, jak terapeuta pomocniczy ma odegrać rolę osoby znaczącej, aby mógł wyrazić doświadczenie emocjonalne związane z tą osobą. Wtedy terapeuta pomocniczy wciela się w osobę, z którą pacjent chce wejść w relację; dostosowuje się do oczekiwań pacjenta, jak ma się zachować w tej roli.
Jeśli terapeuta pomocniczy dobrze odegra rolę, wtedy pacjent dobrze odegra swoją rolę, czyli dobrze pokaże własne doświadczenia w kontakcie z tą osobą.
Główny terapeuta wspomaga ten proces, włączając inne osoby do psychodramy lub sam się włączając.
►2. Gdy już pacjent wyrazi doświadczenie emocjonalne w kontakcie z osobą znaczącą, zadaniem terapeuty pomocniczego jest dostarczyć pacjentowi doświadczenia korektywnego. (które ma zmienić negatywne skutki doświadczenia w kontakcie z osobą znaczącą determinujące zachowanie).
Ko terapeuta pod kierunkiem terapeuty głównego odgrywa taką rolę, aby stworzyć sytuację, w której pacjent uzyska korektywne doświadczenie emocjonalne. W efekcie korektywnego doświadczenia emocjonalnego pacjent zmienia zachowanie w kontaktach społecznych; zachowuje się w nowy sposób.
Terapeuta główny i pomocniczy muszą poznać potrzeby i nieświadome dążenia pacjenta. Wtedy wiedzą, odgrywanie jakich zachowań stworzy sytuację, w której pacjent uzyska nowe, terapeutyczne doświadczenie.
Na przykład pacjent miał oschłą matkę, która nie zaspokajała jego potrzeb emocjonalnych. Stworzył halucynację matki zaspokajającej potrzeby. (W wyobraźni widział i słyszał matkę, która reagowała tak, jak tego pragnął).
Gra pomocniczego terapeuty miała na celu dostarczenie mu doświadczenia zaspokojenia potrzeb emocjonalnych. Wtedy pacjent mógł porzucić halucynacyjny substytut matki. Z doświadczenia zaspakajania potrzeb przez terapeutę pomocniczego wyprowadził wniosek, że „możliwe jest zaspokojenie moich potrzeb przez drugą osobę”.
Pacjent musi akceptować pomocniczego terapeutę, aby chcieć z nim współpracować. Moreno był zdania, że kontakt fizyczny, jak przytulenie lub żartobliwe szturchnięcie pomaga w nawiązaniu więzi.
Bibliografia
1. Alfons Aichinger, Walter Holl „ Psychodrama. Terapia grupowa z dziećmi”
2. Anna Bielańska “Teatr, który leczy”
3. Anna Bielańska, Jarosław Gliszczyński, artykuł w czasopiśmie „Psychoterapia” „Psychodrama. Teoria i praktyka”
mpwjs