ZOFIA S�KOWSKA Rewalidacja dzieci niedowidz�cych w nauczaniu pocz�tkowym Wydanie pierwsze Warszawa 1985 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Projekt ok�adki: Maria Turbaczetaska-Mika v' Fotografie: Ryszard Kreyser j-j Redaktor: Joanna G�azek - Redaktor techniczny: Zofia Chy�a i Korektorzy: Jolanta �wiek, Janina Slominska ISBN 83-02-02657-3 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1985 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1985 Wydanie pierwsze. Nak�ad 1810+190 egz. Arkuszy wydawniczych 9,92; arkuszy drukarskich 9 Papier druk. sat. kl. V, 65 g 61 x 86 cm. Oddano do sk�adania w styczniu 1985 r. Podpisano do druku w lipcu 1985 r. Druk uko�czono w lipcu 1985 r. Zak�ady Graficzne im. M. Kasprzaka w Poznaniu Zam�wienie nr 70715/84. MO i W "18" Cena 100,- SPIS TRE�CI Wst�p ................................ 5 1. Uwarunkowania procesu rewalidacji uczni�w niedowidz�cych ....... 5 2. Nauczanie dzieci niedowidz�cych w szkolnictwie polskim ......... 10 Rozdzia� I .......v....................... POZIOM DYSFUNKCJI WZROKU W ASPEKCIE PEDAGOGICZNYM 16 1. Stopie� inwalidztwa wzroku a mo�liwo�ci rewalidacji pedagogicznej. . . 18 2. Formy kszta�cenia niedowidz�cych................... 27 Rozdzia� II � PEDAGOGICZNE PROBLEMY REWALIDACJI UCZNI�W NIEDOWIDZ�CYCH ........................ 32 1. Poziom og�lnej inteligencji dziecka a niepowodzenia w nauce ....... 33 2. Przystosowanie emocjonalno-spo�eczne a jego wp�yw na nauk� szkoln� ... 36 3. Trudno�ci w uczeniu si� dziecka niedowidz�cego ............ 38 Rozdzia� III SYSTEMY KSZTA�CENIA UCZNI�W NIEDOWIDZ�CYCH ..... 44 1. Kszta�cenie niedowidz�cych w Polsce ................. 44 2. Tendencje integracyjne w kszta�ceniu specjalnym niedowidz�cych ..... 46 Rozdzia� IV ANALIZA WYNIK�W I TRUDNO�CI W UCZENIU SI� DZIECI NIEDOWIDZ�CYCH Z KLAS II, III i IV ............... 52 1. Metody bada� w�asnych ....................... 52 2. Analiza wynik�w bada� pedagogicznych ................ 55 3. Wywiad z wychowawc� klasy ..................... 73 4. Analiza dokumentacji szkolnej badanych ................ 74 5. Analiza poziomu rozwoju umys�owego badanych. ............ 77 6. Analiza zaburze� funkcji analizatora wzrokowego ............ 78 7. Analiza niepowodze� w nauce a zaburzenie procesu lateralizacji ...... 82 8. Analiza poziomu dojrza�o�ci spo�ecznej badanej grupy ...... I. ... 83 Rozdzia� V REALIZACJA PROGRAMU PRZEDMIOTU "REWALIDACJA INDYWIDUALNA" W NAUCZANIU POCZ�TKOWYM DZIECI NIEDOWIDZ�CYCH ........................ 88 1. Metody realizacji programu przedmiotu "rewalidacja indywidualna" .... 89 2. Przyk�ady �wicze� stosowanych w czasie rewalidacji indywidualnej w klasach I, II i III ........................... 91 3. Podstawowe grupy �wicze� rewalidacyjnych. ......."....... 98 4. Przyk�ad zestawu �wicze� rewalidacyjnych ............... 107 Rozdzia� VI ANALIZA WYNIK�W REWALIDACJI INDYWIDUALNEJ UCZNI�W NIEDOWIDZ�CYCH (Gra�yna Walczak) ............... 124 1. Problematyka i hipotezy bada� .................... 124 2. Teren i metody bada� ........................ 126 3. Przebieg bada� ........................... 127 4. Wyniki bada� pocz�tkowych i ko�cowych zmiennych zale�nych ...... 130 5. Analiza wynik�w bada� pocz�tkowych i ko�cowych uzyskanych w grupie eksperymentalnej i kontrolnej ..................... 131 6. Wnioski z bada� .......................... 133 Zako�czenie ............................. 139 Bibliografia .............................. 142 Spis tabel .............................. 144 WST�P Przy orzekaniu niedowidzenia dla cel�w pedagogicznych przyjmuje si� nast�puj�ce kryteria: a) stopie� korzystania ze wzroku jako g��wnego kana�u uczenia si�, b) mo�liwo�� zastosowania w praktyce wynik�w specjalnego kszta�cenia, c) wskazania specjalist�w lekarzy, pedagog�w i psycholog�w dotycz�ce indywidualnych przypadk�w. Z punktu widzenia ochrony wzroku - kt�ra jest celem kszta�cenia specjalnego niedowidz�cych - mo�na wyodr�bni� dwie grupy uczni�w, a mianowicie: 1) tych, u kt�rych ostro�� wzroku zosta�a ustalona i stan nie ulega pogorszeniu; 2) (tych, u kt�rych wyst�puje pogarszanie si� stanu wzroku, co mo�e doprowadzi� do ca�kowitej jego utraty. Ka�da z tych grup wymaga specyficznego traktowania. Pieiwsza - profilaktycznego, druga - terapeutycznego i profilaktycznego. Istniej� r�wnie� specyficzne wskazania metodyczne, wynikaj�ce z 'mo�liwo�ci i ogranicze� oraz z zada� ochrony wzroku uczni�w. Zadania te i metody post�powania pedagogicznego r�ni� si� tak�e w zale�no�ci od rodzaju wady albo uszkodzenia czy choroby oczu uczni�w niedowidz�cych. 1. UWARUNKOWANIA PROCESU REWALIDACJI UCZNI�W NIEDOWIDZ�CYCH Czynnikiem, kt�ry w znacznym stopniu wp�ywa na wynjki kszta�cenia uczni�w niedowidz�cych, jest poziom ich percepcji wzrokowej. Nie jest to jednak czynnik decyduj�cy, gdy� r�wnorz�dne jemu s� uzdolnienia intelektualne, motywacja do nauki oraz warunki wychowawczo-�ro- dowiskowe. Je�eli dzieci niedowidz�ce s� normalne pod wzgl�dem poziomu rozwoju umys�owego, to przy zastosowaniu w�a�ciwych metod pedagogicznych i oprzyrz�dowania optycznego mog� realizowa� pe�ny program szkolny. Hipotez� t� potwierdzi�y wsp�czesne badania por�wnawcze uczni�w niedowidz�cych i widz�cych przeprowadzone m.in. w Anglii, Stanach Zjednoczonych, ZSRR i w Polsce. Na ich podstawie stwierdzono, �e dzieci niedowidz�ce nie wykazuj� statystycznie istotnych r�nic w por�wnaniu z dzie�mi widz�cymi w testach sprawno�ci werbalnej, pami�ci cyfr, rozumienia arytmetycznego oraz �e niedowidzenie nie wywiera istotnego wp�ywu na wyniki nauczania (J. A. Ku�agin, 1967; B. D. Bateman, 1973; Z. S�kowska, 1978). Nie trzeba specjalnie uzasadnia�, �e utrzymanie si� dziecka niedowidz�cego na poziomie r�wnym z widz�cymi r�wie�nikami wymaga specjalnych zabieg�w dydaktycz-no-wychowawczych oraz pomocy optycznych. Uszkodzenie funkcji wzroku powoduje bowiem wiele utrudnie� dla dziecka, zar�wno w procesie poznawczym, jak i w funkcjonowaniu psychospo�ecznym. Celem zapewnienia uczniom niedowidz�cym w�a�ciwych warunk�w rozwoju i uczenia si� utworzono dla nich w PRL cztery szko�y specjalne. Uczy si� w nich oko�o 800 uczni�w. Stanowi to tylko niewielk� cz�� m�odzie�y szkolnej obarczonej wadami wzroku. W wi�kszo�ci przypadk�w ucz�szcza ona do szk� masowych, zar�wno podstawowych, jak �rednich og�lnokszta�c�cych czy zawodowych. Je�eli uczniowie wykazuj� si� dobrym zdrowiem, wysok� norm� inteligencji og�lnej i sprawno�ci psychomotorycznej oraz maj� dobre warunki rodzinne, to osi�gaj� zadowalaj�ce wyniki w systemie integracyjnego kszta�cenia. Je�eli jednak nie s� oni otoczeni opiek� okulistyczn�, a ich nauczyciele nie posiadaj� kompetenq'i specjalistycznych, to ucz� si� w warunkach tzw. "pedagogiki ograniczenia", tzn. zani�ania wobec nich wymaga� dydaktycznych. Ich pobyt w szkole masowej stanowi r�wnie� stresor powoduj�cy stan zagro�enia i poczucie inno�ci. Problematyka pedagogiczna dotycz�ca dzieci niedowidz�cych posiada' tylko nieliczne opracowania. W naukowej literaturze polskiej, o dzieciach niedowidz�cych, czytamy w pracach M. Grzegorzew-skiej (1964), Z. Galewskiej (1958), O. Lipkowskiego (1974) i Z. S�-kowskiej (1978). W literaturze radzieckiej problemy niedowidz�cych poruszane s� w pracach A. J. Z�towa (1968), A. Ku�agina, G. Morozo-wa (1967). Niestety, wyniki tych bada� nie s� dostatecznie udost�pnione �polskim tyflopedagogom. Pogl�dy tyflolog�w z kraj�w zachodnich preferuj� kszta�cenie niedowidz�cych w integracji z uczniami widz�cymi (M. Haring, R. Schiefel-Busch, 1981). Kryteria niedowidzenia s� tam jednak rozumiane w znacznie szerszym zakresie, ani�eli np. w Polsce, i mog� by� kontrowersyjne. W aspekcie pedagogicznym niedowidzenie rozumiane jest jako stan, kt�ry ogranicza ilo�� i rodzaj informacji wzrokowej docieraj�cej do m�zgu. Chodzi tu g��wnie o upo�ledzenie widzenia centralnego, kt�re decyduje o mo�liwo�ci czytania, pisania i o precyzji spostrzegania. Zadaniem pedagogiki specjalnej jest wypracowanie sposob�w maksymalnego zwi�kszenia funkcji upo�ledzonego analizatora wzrokowego oraz usprawnienie dynamizm�w kompensacyjnych, kt�re bogac� procesy poznawcze niedowidz�cych. ��czy si� z tym doskonalenie metodyki nauczania poszczeg�lnych przedmiot�w, tak aby uczniowie niedowidz�cy mogli w pe�ni realizowa� program nauczania i wychowania. Mimo prawid�owego zastosowania �rodk�w optycznych, u�atwiaj�cych niedowidz�cym uczenie si�, oraz wyposa�enia szko�y w odpowiednie �rodki dydaktyczne i aparatur�, uczniowie niedowidz�cy maj� znacznie ograniczone mo�liwo�ci korzystania z ksi��ek i pos�ugiwania si� pismem. Dlatego w szkole dla niedowidz�cych warunkiem prawid�owej realizacji procesu nauczania jest w�a�ciwa jego organizacja. Polega ona na ograniczeniu liczebno�ci klas (6-12 uczni�w) oraz prowadzeniu indywidualnych zaj�� rewaliduj�cych, obejmuj�cych �wiczenia kompensacyjne, korekcyjne, orientacyjne, usprawniaj�ce i wyr�wnawcze. Wi�kszo�� dzieci niedowidz�cych uczy si� w szko�ach, przy kt�rych istniej� internaty. Prowadz� one wspornic prac� nad rewalidacj� dziecka niedowidz�cego. Warunek dobrych jej wynik�w, wymagaj�cy szczeg�lnego podkre�lenia, stanowi integralna jedno�� procesu nauczania i wychowania, zgodna i uzupe�niaj�ca si� wsp�praca pracownik�w szko�y i internatu. Rewalidacja dzieci z wadami wzroku by�aby nieosi�galna bez wysoko kwalifikowanych, pe�nych inwencji i tw�rczej pracowito�ci nauczycieli oraz wychowawc�w. Oni to uzupe�niaj� braki w pomocach naukowych, wykonuj�c na przyk�ad indywidualne kartoniki z tekstami, zadaniami matematycznymi, wzorami czy regu�ami fizycznymi b�d� chemicznymi, �wiczeniami gramatycznymi. Oni r�wnie� pobudzaj� aktywno�� uczni�w, rozwijaj� ich zainteresowania i uzdolnienia, udzielaj� pomocy, prowadz� terapi� wychowawcz� niezb�dn� w pracy zak�adu leczniczo-wychowaw-czego, ja...
malenagad