Wiek przedszkolny

Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka od 3 do 7 lat. Jego tradycyjna nazwa wywodzi się stąd, że okres ten poprzedza podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego. Niektóre dzieci uczęszczają w tych latach życia do przedszkola, które stanowi w naszym systemie oświatowym pierwszy szczebel nauczania, jakkolwiek dotychczas sieć przedszkoli nie jest tak rozbudowana, aby z tej instytucji wychowawczej, służącej przede wszystkim pomocą matkom pracującym zawodowo, mogły korzystać wszystkie dzieci. Granice chronologiczne wieku przedszkolnego są względne, podobnie jak granice pozostałych okresów rozwojowych. Bywają trzylatki nie przystosowane do udziału

w grupie przedszkolnej oraz dzieci, które mogą być zapisane do szkoły przed ukończeniem 7 lat. Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy

3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych.

              Oprócz wspólnych dla całego okresu właściwości rozwojowych można wyodrębnić drobniejsze zmiany w obrębie kolejnych trzech podokresów albo faz wieku przedszkolnego. Zmiany te nie mają charakteru zasadniczych, istotnych przemian

w świadomości i osobowości dziecka, odzwierciedlają jednak zarówno dynamikę procesów poznawczych, jak też stopniowe przekształcenia w emocjonalnej i społecznej sferze rozwoju psychicznego dzieci w tym wieku. Są to następujące fazy:

ü                  Faza pierwsza (wczesna)              od 3 do 4 lat,

ü                  Faza druga (średnia)                            od 4 do 5 ½  lat,

ü                  Faza trzecia (późna)                            od 5 ½ do 7 lat.

Dzieci w wieku 3-4 lat – w tej fazie są na ogół jeszcze mało samodzielne, tj. nie radzą sobie dobrze same w różnych sytuacjach życiowych i wymagają pomocy dorosłych nawet przy prostych czynnościach samoobsługowych, jak mycie lub ubieranie się. Zasób doświadczeń tych dzieci jest jeszcze niewielki. Wprawdzie opanowały one już podstawy systemu gramatycznego języka ojczystego, a ich słownik czynny obejmuje ok. 1000 wyrazów, nie zawsze jednak łatwo porozumieć się z nimi, zwłaszcza w zespole przedszkolnym albo osobom obcym. Lepiej rozumieją polecenia kierowane do nich indywidualnie niż zbiorowe nakazy i zakazy, wydawane całej grupie. Dzieci 3-4 letnie znajdują się w stadium myślenia sensoryczno-motorycznego. Rozwiązują zadania przede wszystkim w płaszczyźnie manipulacyjnej i ruchowo-spostrzeżeniowej, wówczas gdy mają bezpośredni kontakt z przedmiotami i zabawkami, w działaniu lub przy współudziale dorosłych. Wyobraźnia dziecka w tym wieku jest już bardziej rozbudzona niż w wieku poniemowlęcym., co przejawia się np. w bazgrołach, którym nadaje ono określone znaczenie, czy też w podejmowaniu ról podczas zabawy tematycznej. Zabawy są nadal dość proste i krótkie, gdyż dziecko nie potrafi koncentrować uwagi przez dłuższy czas

i szybko zmienia przedmiot swych zainteresowań. Chwiejność uczuciowa oraz duża wrażliwość dziecka na zmiany w otoczeniu społecznym sprawiają, że 3latek może mieć trudności w przystosowaniu się do trybu życia w przedszkolu, do wymagań nowego środowiska, zwłaszcza jeśli poprzednio był wychowywany wyłącznie w domu rodzinnym.

Dzieci w wieku 4 – 5 ½ lat są już bardziej samodzielne i zaradne. Przystosowują się lepiej do życia w grupie przedszkolnej i nawiązują przyjazne, życzliwe kontakty z rówieśnikami. Nie brak jednak w tym okresie konfliktów miedzy dziećmi, gdyż 4- i 5-latki bywają impulsywne, niezrównoważone i agresywne. Lubią jednak towarzystwo innych dzieci, garną się do grupy, chętnie podejmują wspólne zabawy, mimo iż nie potrafią ich same dobrze zaplanować czy zorganizować. Dziecko w 5 roku życia wkracza w tzw. „Wiek pytań”. Staje się uporczywym badaczem nie znanego mu głębiej świata rzeczy, zjawisk i pojęć. Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi jeszcze samo znaleźć odpowiedzi. Próbuje je rozwiązać przy pomocy dorosłych, zasypując ich mnóstwem pytań o różne sprawy. Aktywność intelektualna dziecka współistnieje

z praktycznym, realnym działaniem na przedmiotach, z różnorodnymi zabawami ruchowymi, konstrukcyjnymi i tematycznymi. Dzieci poznają też zjawiska świata przyrody i techniki w procesie spostrzegania, przez obserwację, a w przedszkolu w toku zaplanowanych wycieczek czy zajęć przewidzianych w programie. Dziecko w tej fazie rozwoju jest żywe i ruchliwe, dociekliwe i wścibskie. Jego doświadczenia ruchowe, sensoryczne i umysłowe są coraz szersze, ale poznanie otaczającej rzeczywistości wciąż powierzchowne, bo dziecko nie chwyta jeszcze istoty faktów i zdarzeń, nie ujmuje wielu związków logicznych, jakie je łączą.

Dzieci w wieku 5 ½ - 7 lat. Ostatnia już faza wieku przedszkolnego rozpoczyna się mniej więcej w połowie 6 roku życia, kończy natomiast z chwila podjęcia nauki w szkole.

W zachowaniu się dzieci w tymi wieku przejawiają się wszystkie charakterystyczne właściwości rozwojowe okresu przedszkolnego, jak również zalążki nowych cech, które rozwiną się i ukształtują w następnym stadium rozwoju – młodszym wieku szkolnym. Tak więc 6-latek przejawia nadal żywe zainteresowanie światem przyrody: roślin, zwierząt oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego, np. zawodami i pracą ludzką. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje

o bliższym i dalszym otoczeniu. Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy

i doświadczenia. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształtujące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze. Ulubioną formą spędzania czasu jest nadal zabawa. Zabawy 6-latków są bardzo urozmaicone, organizowane w zespole kilkorga dzieci, często z podziałem ról i funkcji, Rozwijają się wydatnie gry i zabawy dydaktyczne – umysłowe

i ruchowe z regułami, których dzieci coraz pilniej przestrzegają. Samodzielność dziecka

i wyższy stopień jego uspołecznienia sprzyja też powierzaniu mu prze dorosłych odpowiedzialnych zadań, np. opieki nad młodszym dzieckiem, czy też spełnienia drobnych posług (pomoc w zakupach, w sprzątaniu). Życie uczuciowe dziecka 6-letniego jest bardzo bogate. Opanowane i mniej impulsywne od młodszych dzieci, ma szanse w sprzyjającym środowisku wychowawczym rozwijać uczucia społeczne i estetyczne.[1]

Rozwoj fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym

W wieku od 3 do 7 lat nadal następuje rozrost organizmu dziecka, który polega na zwiększeniu się wymiarów i masy ciała. W porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi dziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze (średnio 2-3 kg rocznie) natomiast dość szybko rośnie (przyrost wysokości 5-7 cm rocznie).

W budowie ciała dzieci obserwuje się jeszcze wyraźne dysproporcje: krótkie nóżki i rączki w stosunku do dużej głowy i dość wydłużonego tułowia. Jednak wraz z wiekiem dziecko traci podskórną tkankę tłuszczową, a dość szybki rozwój kończyn dolnych sprawia, że jego sylwetka smukleje. Tułów uzyskuje stopniowo kształt bardziej trójkątny, przy czym podstawa tego trójkąta znajduje się u góry.

Wskaźniki rozwoju fizycznego dziewcząt i chłopców w wieku 3-7 lat[2]

Na początku okresu przedszkolnego kościec dziecka jest wrażliwy i giętki,

a krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze ustalone. Stawy cechuje duża ruchomość, wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe. Bardzo słaba jest także muskulatura: włókna mięśniowe zawierają dużo wody, są wiotkie i cienkie, niezdolne do silnych i długotrwałych skurczów, wskutek czego dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny, męczy je jednostajna pozycja oraz monotonny i dłużej trwający ruch, np. daleki spacer. W tej fazie łatwo może wytworzyć się wadliwa postawa ciała przy nierównomiernym rozkładzie ruchu

i spoczynku czy też mało higienicznej odzieży, obuwiu.

a) dobra postawa,

b) zła postawa.

W drugiej fazie wieku przedszkolnego proces kostnienia zaznacza się najwyraźniej

w kościach nadgarstka. Przyczynia się to do usprawnienia dłoni pięciolatków, które coraz lepiej rysują i manipulują drobnymi przedmiotami i narzędziami. W fazie II wzmacnia się wydatnie cały kościec i muskulatura oraz ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa i lędźwiowa. Ruchy mięśni dziecka 6-7 letniego są już całkiem swobodne, lecz proces różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony. Zaczynają się wyrzynać zęby stałe.

W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno i oddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca 3-latka wykonują przeciętnie ok. 30 oddechów na minutę, 6-latka ok. 23 oddechów. Serce w spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę, tętno jest nieregularne i dopiero ok. 7-8 roku życia staje się bardziej rytmiczne.

Około 5 roku życia wskutek rozrostu masy i siły dużych grup mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy. Niewielki jest natomiast nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej. Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają dość często na choroby układu dróg oddechowych. Przyczyną tych schorzeń bywa m.in. przerost układu limfatycznego. Z drugiej strony węzły limfatyczne odgrywają ważną rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie posiada jeszcze dostatecznej ilości ciał odpornościowych, które pozwalałyby zwalczać skutecznie choroby zakaźne, na jakie narażony jest organizm dziecka.

Przewód pokarmowy osiąga już w 2 roku życia pełną sprawność trawienną, jest on jednak w wieku przedszkolnym bardzo wrażliwy na działanie czynników uszkadzających, takich jak zarazki, niewłaściwa dieta, nieświeże pokarmy. Zapotrzebowanie ilościowe wynosi 60-80 kalorii na 1kg wagi. Ważne są przy tym składniki pokarmowe takie jak białko, sole mineralne, witaminy.

Układ nerwowy rozwija się w wieku przedszkolnym w wolniejszym tempie niż

w pierwszych 3 latach życia, niemniej stale doskonali się jego budowa i funkcje. Rozwój struktury kory mózgowej polega na komplikowaniu się budowy komórek nerwowych. Zewnętrznym przejawem zmian struktury jest wzrost wagi mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do 90% wagi mózgu dorosłego u 6-latka.

Z rozwojem strukturalnym układu nerwowego łączy się jego rozwój funkcjonalny. Ogóle kierunki rozwoju dynamiki wyższych procesów nerwowych u dzieci w wieku przedszkolnym są następujące:

1)                  Wzrasta wpływ kory mózgowej na niższe części układu nerwowego. Czynności dziecka stają się dzięki temu lepiej skoordynowane, mniej impulsywne.

2)                  Wzrasta ogólna zdolność do pracy komórek nerwowych, dlatego dziecko potrafi dłużej odbierać bodźce zewnętrzne. Układ nerwowy jest nadal podatny na zmęczenie, co sprawia, że dziecko zdobywa się z trudem na dłuższy jednostajny wysiłek, a woli zabawy i zajęcia bardziej urozmaicone.

3)                  Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń nerwowych w mózgu. Można w tym okresie wytwarzać odruchy warunkowe nie tylko klasyczną metodą, przez łączenie

4)                  w czasie bodźca warunkowego z bezwarunkowym, lecz także na śladach, w drodze naśladownictwa, i na podstawie odruchu orientacyjnego. Niektóre odruchy wytwarzają się bez wzmacniania, przez powtarzanie, od razu po jednym połączeniu.

5)                  Wzrasta wpływ drugiego układu sygnałowego na pierwszy. Nowe odruchy warunkowe można wytwarzać za pomocą instrukcji słownej, przez uogólnianie poprzednich doświadczeń dziecka, itp.

6)                  Procesy pobudzenia rozwijają się wydatniej niż procesy hamowania. Na ogół zwiększa się jednak siła, ruchliwość i równowaga procesów nerwowych.[3]

7)                   

Rozwoj motoryczny dziecka w wieku przedszkolnym

Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym jest mniej gwałtowny i szybki niż w poprzednich okresach i cechuje go względna harmonijność. Dziecko stopniowo doskonali zarówno swe ruchy postawno-lokomocyjne, jak też ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności na przedmiotach. Wraz z wiekiem następuje wzrost wszystkich badanych sprawności, przy czym największy przyrost przypada na 4 i 5 rok życia.

W okresie między 3 a 6 rokiem życia ruchy lokomocyjne dziecka ulegają dalszemu doskonaleniu. W ciągu tych kilku lat opanowuje ono swobodny chód i bieg. Dziecko

3-letnie biega na całych stopach, jego krok jest krótki. Z kolei dziecko 6-letnie biegnąc unosi wysoko kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe, ruchy harmonijne. Harmonia ruchów przejawia się już w 5 roku życia. Dziecko 7-letnie wstępujące do szkoły porusza się podobnie jak dorosły człowiek.

Większość zabaw ruchowych w tym okresie wiąże się z rozwojem takich sprawności fizycznych jak chodzenie, bieganie, rzuty, skoki, zapasy. Np. skoki są trudnym zadaniem dla 3-latków. Poszczególne fazy skoku: rozbieg, odbicie, lot i lądowanie są słabo zaznaczone. Skok przypomina raczej wydłużony krok niż przekroczenie przeszkody. Jeśli chodzi o 6-latków rozbieg jest dynamiczny, odbicie dość zdecydowane.

Dzieci w tym wieku są bardzo ruchliwe. Ich ruchy są ekonomiczne, podporządkowane kontroli wyższych czynności nerwowych.

Przejawem rozwoju ruchów postawnych jest wzrastająca umiejętność utrzymywania równowagi statycznej i dynamicznej. Wskaźnikiem równowagi statycznej może być np. stanie na jednej nodze, wskaźnikiem dynamicznej – rozmaite ćwiczenia na równoważni, podczas obrotu i skoków.

W okresie przedszkolnym następuje dalszy rozwój i doskonalenie się ruchów narzędziowych, tzw. prakcji. Dzieci 3-4-letnie ubierają się i rozbierają przy pewnej pomocy dorosłego, przy czym wcześniej i sprawniej czynią to dziewczynki niż chłopcy. Większość 5-latków potrafi się samodzielnie ubrać, problemy pojawiają się  przy zawiązywaniu butów, czy też zapinaniu guzików. Ruchy te staja się w pełni sprawne

u dzieci 6-7-letnich.[4]

Rozwoj dzialalnosci dziecka

Wiek dziecka od 3 do lat jest kontynuacją poprzedniego okresu życia. W całym tym okresie, tj. od pierwszego roku życia do momentu rozpoczęcia nauki w szkole – króluje

w życiu dziecka działalność zabawowa. Zabawa dziecka przybiera różnorakie i bogate formy. Staje się czynnością bardziej samodzielną i twórczą w stosunku do zabawy małego dziecka. Od zabaw indywidualnych i samotnych dzieci przechodzą do zabaw zespołowych, bawią się w grupie.

Zabawy ruchowe to te, których głównym celem jest ćwiczenie sprawności fizycznej dziecka. Nie jest ono bez znaczenia i dla rozwoju jego psychiki. Ćwiczenia

i zabawy ruchowe nie tylko wpływają na prężność ciała i zwinność ruchów, ale dzięki podnoszeniu sprawności ciała podnoszą też i sprawność umysłu, ale także wyrabiają wolę przy okazji uciążliwych często prób i wysiłków w zdobywaniu zamierzonego celu. Najłatwiejszą formą zabawy jest toczenie piłki po podłodze przez dzieci w pozycji siedzącej. Zwykle 3-latki chętnie już piłkę kopią, rzucają na podłogę, wrzucają do blisko stojącego kosza lub pudła. 5-latki już nie tylko rzucają ale i chwytają w locie piłkę. Sensowne kierowanie ruchem dziecka jest bardzo ważnym zagadnieniem, mogącym mieć wpływ na prawidłowe dalsze funkcjonowanie całego organizmu dziecka. [5]

Przez zabawy tematyczne rozumie się zabawy, w których dziecko odgrywa jakąś rolę. W młodszym wieku zabawy te mają charakter ściśle naśladowczy – dziecko naśladuje matkę podczas sprzątania, czy też ojca podczas golenia. Z czasem zabawy tez stają się coraz bardziej bogate, zarówno pod względem treści jak i formy. Dziecku nie wystarcza już rola ojca czy matki, wciela się w postać policjanta, lekarza, fryzjera, kierowcy samochodu, sprzedawczyni, itd. Bywa, że dzieci przyjmują też na siebie rolę zwierząt. Tematy do swych zabaw czerpią wprost z życia, albo z bajek. Zarówno jedne jak i drugie są bardzo cenne dla rozwoju dziecka, wzbogacają wyobraźnię użyteczną w przyszłym życiu. Odgrywanie ról wziętych z życia, czy też fantastycznych uaktywnia myśl dziecka

i podsyca jego działalność twórczą, bardzo ważną dla rozwoju osobowości. [6]

Zabawy konstrukcyjne można zaobserwować już u dzieci w 2 roku życia, jednak dopiero w wieku przedszkolnym wzrasta liczba tych zabaw. W przeciwieństwie do zabaw ruchowych – zabawy konstrukcyjne przebiegają w dużym skupieniu i spokoju ruchowym. Zabawy te polegają na budowaniu, lepieniu, majsterkowaniu przy użyciu piasku, klocków, patyków, kamieni, pudełek, papieru itp. Dzieci mogą wzorować się na cudzych pomysłach, bądź też próbować tworzyć nowe, których wykonanie daje ogromną radość i satysfakcję. Zabawa konstrukcyjna jest zabawą bardzo pożyteczną, pobudza bowiem przedszkolaka do samodzielnego myślenia i działania. Często budowle np. z klocków powstają przy pomocy dorosłych. Nie wolno nam jednak wszystkiego robić za dziecko. Wówczas rozleniwia się ono i zamiast czynnie uczestniczyć w budowie, staje się tylko jej świadkiem. Trzeba dbać

o różnorodność tworzywa do zabaw konstrukcyjnych. Nic w tym dziwnego, że dziecku nudzą się stale te same klocki.

Zabawy dydaktyczne wywierają przede wszystkim wpływ na rozwój jego czynności umysłowych. Zabawy te zasadniczo różnią się tym od poprzednich, że o ile inicjatorem i organizatorem jest dorosły. To my wymyślamy tematy do tego rodzaju zabaw na...