dyskryminacja.doc

Dyskryminacja

Leksykon Polityki Społecznej

względnie długotrwałe, systematyczne i niesprawiedliwe działania bezpośrednio lub pośrednio ograniczające możliwość zaspokajania potrzeb i osiągania cenionych w danej kulturze celów przez określone osoby, grupy czy zbiorowości ludzi.
    Grupy dyskryminowane posiadają zwykle cechy, które łatwo pozwalają odróżnić ich członków od innych. Typowym przykładem d. są praktyki ograniczające szanse życiowe osób o pewnych cechach biologicznych, np. barwa skóry (rasizm), płeć (seksizm) czy wiek. Ludzie są również dyskryminowani ze względu na wyznawane poglądy i preferencje, pozycję społeczną, miejsce zamieszkania, przynależność etniczną i narodową, niepełnosprawność czy styl życia, czyli cechy, które są także dość łatwo rozpoznawalne.
    Najbardziej jaskrawe i skrajne formy d. to segregacja rasowa, niewolnictwo i ludobójstwo. Inne jej przejawy są identyfikowane przy pomocy statystycznej analizy sytuacji społecznej, ekonomicznej i politycznej większych zbiorowości. Odnalezione w ten sposób międzygrupowe zróżnicowania mogą być przedstawiane jako nierówności i przejawy d., szczególnie wtedy, gdy znajdujemy liczną zbiorowość upośledzoną w porównaniu z innymi pod wieloma względami. Na przykład większe bezrobocie wśród kobiet niż wśród mężczyzn, niższe przeciętnie płace kobiet w porównaniu z płacami mężczyzn, a także niewielka liczba kobiet w porównaniu z mężczyznami na stanowiskach kierowniczych w gospodarce i w polityce, uznawane są za przejawy d. ze względu na płeć.
    D. towarzyszą zwykle głęboko zakorzenione w kulturze negatywne stereotypy i uprzedzenia, nietolerancja i niechęć wobec obcych oraz ideologie uzasadniające praktyki dyskryminacyjne i ich konsekwencje, co m.in. powoduje, że członkowie grup dyskryminowanych mogą akceptować swoją sytuację i odpowiednio do niej ograniczać swoje aspiracje (tzw. autodyskryminacja). W takich przypadkach ruchy antydyskryminacyjne podejmują próby rozbudzania świadomości pokrzywdzenia i bycia dyskryminowanym.
O podziale d. ze względu na cechy różniące ludzi wspomniano już wyżej. Poza tym wyróżnia się zwykle d.:

·         bezpośrednią - zamierzone i zorganizowane działania mające na celu ograniczenie lub zamknięcie dostępu do środków zaspokajania potrzeb i pozycji, które pozwalają je uzyskiwać;

·         pośrednią, gdy pewne działania mają dyskryminujące konsekwencje, chociaż nie było to ich intencją;

·         pozytywną, tj. nadawanie pewnym grupom nieuzasadnionych i niezasłużonych przywilejów (czyli wyjątkowych uprawnień), co krzywdzi wszystkich innych, którym tym samym odebrano możność korzystania z tych uprawnień;

·         prawną, czyli d. bezpośrednią lub pośrednią wynikającą z obowiązujących przepisów prawa;

·         faktyczną, która występuje mimo braku d. prawnej;

·         odwrotną - regulacje prawne dające przywileje grupom, które wcześniej były dyskryminowane.

Chociaż używa się tego ostatniego terminu (zamiennie z wyrażeniem d. pozytywna), to w świetle naszej definicji i powyższej typologii nie jest to praktyka dyskryminująca ani też nie jest to d. pozytywna. Praktyki tego typu służą raczej temu by zniwelować skutki d., która występowała w przeszłości. Dopiero wtedy można je uznać za d., jeśli przywileje dane grupie kiedyś dyskryminowanej są niewspółmierne do celu, jakim jest względna poprawa sytuacji tej grupy albo zakwestionuje się fakt, iż grupa ta była kiedyś dyskryminowana. W tym ostatnim przypadku nie będzie to już jednak d. odwrotna, ale d. pozytywna. W Polsce przykładem tego rodzaju posunięć były punkty za pochodzenie przy przyjmowaniu na studia, poprawiające szanse kandydatów pochodzących z rodzin robotniczych i chłopskich. 
    Terminem o znaczeniu przeciwstawnym do d. jest równouprawnienie tj. równość praw i obowiązków różnych grup w obrębie danego społeczeństwa, przynajmniej w tych sferach, gdzie sprawiedliwość lub inne względy (np. faktyczna równość szans w korzystaniu z równych praw) nie wymagają specjalnego traktowania przynoszącego korzyści słabszym społecznie, ekonomicznie i politycznie grupom czy zbiorowościom.
(R.Sz.)

© Instytut Polityki Społecznej i Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR