J. Bocheński Podrecznik madrosci tego swiata.pdf

J. M. Bocheński

PODRĘCZNIK MĄDROŚCI

TEGO ŚWIATA

Racja fizyka, Kaśka butów nie ma

PRZEDMOWA

Zestawiłem w tym podręczniku niektóre przykazania mą-

drości, których nauczyłem się w ciągu mojego długiego

życia od dawnych mędrców. Chodzi o wybór z bardzo

obszernej klasy takich przykazań. Uwzględniłem w nim

tylko nakazy ogólne, z pominięciem tych, które stosują się

do szczególnych okoliczności, na przykład do handlu, mi-

łości, polityki lub wojny. Na podkreślenie zasługuje także

nieuwzględnienie licznych przykazań obowiązujących lu-

dzi na kierujących stanowiskach.

Literatura pełna jest opracowań tego rodzaju, nie mówiąc

już o systemach moralności, które z reguły zawierają wiele

materiału mądrościowego, starczy przypomnieć zbiory

przysłów, fakt, że w samej Biblii znajdujemy kilka ksiąg

„mądrościowych", że piśmiennictwo ascetyczne wielkich

religii roi się od podobnych tekstów i wymienić choćby

Cycerona, Epikteta, Marka Aureliusza, La Fontaine'a i Ki-

plinga, aby zdać sobie sprawę ile wysiłku włożono w dzie-

jach naszej cywilizacji (a gdzie indziej bywało podobnie) w

opracowanie zasad mądrości. Dzisiaj ten wysiłek jest kon-

tynuowany przez co najmniej pół tuzina dyscyplin nauko-

wych i technologicznych.

Porywanie się na oryginalność byłoby w tych warunkach

zaiste dziwnym nieporozumieniem. Co tutaj podaję, to więc

nie moje odkrycia, ale myśli mędrców. Za przykładem

Wittgensteina nie cytuję tedy w zasadzie nikogo wyjąwszy

może tu i ówdzie poetę, któremu zawdzięczam szczególnie

piękny zwrot. Wypada jednak powiedzieć, że źródła z

których przede wszystkim czerpałem są starogreckie: Ary-

stoteles, Stoa, Epikur.

To wyznanie nasuwa problem: Czy mądrość tak jedno-

stronnie grecka może rościć sobie prawo do powszechności?

Wielu współczesnych, hołdujących popularnemu dziś plu-

ralizmowi, zaprzeczy temu. Ja bym jednak powiedział, że

jeśli „mądrością" nazwiemy także moralność religijną, czyli,

jak ja ją nazywam „bogobojnosć", to referowane tutaj stano-

wisko oczywiście nie jest jedyną mądrością. Jeśli natomiast

odróżnimy mądrość od bogobojności, to skłonny jestem

odrzucić wspomniany pluralizm jako fałsz. Wydaje mi się, że

człowiek jest, jeśli chodzi o zasadnicze cechy i potrzeby,

wszędzie taki sam, i że właśnie mędrcy greccy te cechy i

potrzeby najlepiej zrozumieli.

Można by też zapytać po co napisałem ten podręcznik i

dlaczego go ogłaszam. Otóż napisałem go najpierw dla

siebie. Chciałem wiedzieć czym jest mądrość, a znane mi

klasyczne wykłady mnie nie zadowalały. Są zwykle

niesystematyczne, co jest zrozumiałe, jako że są przeważnie

dziełem proroków lub literatów, nie naukowców. Nastę-

pnie, z niektórymi chwalebnymi wyjątkami (Epiktet!) są

rozwlekłe. Wreszcie znajduję w nich z reguły pomieszanie

mądrości z moralnością i etyką.

Ogłaszając rzecz o mądrości narażam się na zarzut, że uczę

bezecności i psuję młodzież. Mądrość, o której tu jest mowa,

wielce różni się, w rzeczy samej, od tradycyjnej moralności

i od chrześcijańskiej bogobojności. Odpowiem, że (pomija-

jąc fakt, iż wiele przykazań mądrości znajdujemy w moral-

ności tradycyjnej) chodzi tu o mądrość tego świata, filozo-

ficzną, o której święty Paweł powiedział (I Kor. 1, 20), że:

„Chrystus uczynił ją głupią", i że odwrotnie, nauka chrze-

ścijańska jest głupotą w oczach pogan (tamże w. 18). Jeśli o

mnie chodzi, jestem chrześcijaninem, więc przyznaję się do

ewangelicznej głupoty i bynajmniej nie zamierzam zalecać

mądrości tego świata.

Ale jeśli tak jest, to dlaczego ogłaszam tę książkę? Dlatego,

że z faktu, iż się jest wyznawcą jednej wiary, nie wynika, by

nie należało znać innych. Przeciwnie: kto odrzuca jakiś

pogląd, powinien wiedzieć co odrzuca, czym ten pogląd jest

i nie żywić złudzeń co do znaczenia wyboru jakiego doko-

nał. Otóż wydaje mi się, że zbyt wielu chrześcijan robi sobie

iluzje właśnie w tej sprawie i żyje według zasady: „i wilk

syty i owca cała". Chciałem sprowokować ich do myślenia.

Taka prowokacja należy do podstawowych zadań filozofa.

Książeczka, którą oto oddaję w ręce czytelnika jest książe-

czką prowokacyjną.

Skądinąd spotkam się może z zarzutem, że chcę uchodzić

za mędrca. Mnie ten zarzut zagraża tym bardziej, że paru

przyjaciół raczyło w swej dobroci nadać mi ten tytuł. Otóż

chciałbym łaskawego czytelnika zapewnić, że mędrcem nie

jestem i nie chcę za mędrca uchodzić. Nie jestem mędrcem.

U końca mojego życia widzę jaśniej niż dawniej, jak często

i ciężko grzeszyłem przeciw przykazaniom mądrości tego

świata, choćby przez to, że starałem się być wierny Ewan-

gelii. Nie pragnę też, aby mnie uważano za mędrca, nie

tylko dlatego, że byłby to błąd, ale także dlatego, że stosuję

pilnie przykazanie (10.3), a więc to, co inni o mnie myślą jest

mi najzupełniej obojętne.

Pojęcie mądrości jest tak mało znane, że wydało się wska-

zanym dodać do właściwego podręcznika (rozdziały A i B)

parę uwag o różnicy między moralnością, etyką, mądrością

i bogobojnością (rozdział C)

Tekst przedłożyłem przed oddaniem do druku kilkunastu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: