lyotard-ponowoczesnosc.pdf

Jean-Fran~ois Lyotard

Postmodernizm

dla dzieci

Korespondencja 1982-1985

. Przełożył Jacek Migasiński

Warszawa

1998

SPIS TREŚCi

Słowo od wydawcy francuskiego

1. Odpowiedź na pytanie:

Co to jest ponowoczesność?

2. Dopisek

w sprawie narracji

3. List o historii powszechnej

4. Nota o uprawomocnieniu

5. Depesza

w sprawie pomieszania

racji

6. Postscriptum

w sprawie

terroru

i wzniosłości

7. Nota o sensach przedrostka

"post-"

101

8. Bilet do nowej dekoracji

109

9. Komentarz

na temat oporu

115

1 O. Pismo w sprawie nauczania filozofii

131

Nota

edytorska

145

•

Postmodernizm

dla dzieci

mogła, w przypadku ich publikacji, w niczym

przyczynić się do podniesienia teoretycznego

poziomu bardzo już pogmatwanego sporu. I dodawał,

że brak mu zbyt wiele do jasnego

rozeznania

się

w tym problemie,

by ważyć

się na pokładanie

ufności w mglistej intuicji.

My natomiast sądzimy - i to ten argument

zmusił go do ustąpienia - że nie jest czymś złym,

kiedy nawet niewyraźne poczucie (bo przecież nie

musi ono dostarczać w charakterze dowodu czegoś

innego, jak tylko historycznych sygnałów), prze-

czucie, że coś zmienia się w funkcjonowaniu naszej

wrażliwości, pojawia się bez przygotowania i w swo-

jej nieokreśloności. To niedokończeni e, ta dziecin-

ność, nie będąc wcale czymś przeciwnym rozumowi

ani nieuczciwym, na swój sposób z szacunkiem

odnosi się do przedmiotu swojej idei, do historii

współczesnej, na której sens myślenie nasze może

się otworzyć tylko wtedy, kiedy zachowuje dziecinny

charakter.

Usunęliśmy z tej korespondencji

ODPOWIEDŹ NA PYTA JE:

CO TO JEST PONOWOCZESNOŚĆ?

Do Thomasa E. Carrolla

Mediolan,

15 maja 1982

fragmenty nie

Postulaty

odnoszące

się do jej

zasadniczego

przedmiotu.

Zostawiliśmy

powtórzenia

pojawiające

się w kolej-

Znajdujemy się w momencie rozprzężenia

_ mówię o barwie czasu. Zewsząd ponagla się nas,

byśmy w sztuce i w innych dziedzinach skończyli

z eksperymentowaniem. Czytałem pewnego historyka

sztuki, który głosi realizm i walczy o nastanie jakiejś

nowej podmiotowości.

nych

listach.

Kompozycja

całości

jest

naszym

dziełem.

Paryż, 25 grudnia 1985 roku

Wydawcy

Czytałem pewnego krytyka

sztuki,

który

rozpowszechnia

i sprzedaje

ideę

Odpowiedź

na pytanie:

Co to jest

ponowoczesnosć?

Postmodernirm

dla dzieci

i który myśli, że należy obecnie odtworzyć solidne

zakotwiczenie języka w desygnacie. Czytałem

pewnego utalentowanego teatrologa, wedle którego

postmodernizm ze swymi grami i swoimi fantazjami

nie znaczy zbyt wiele dla władzy, zwłaszcza kiedy

zaniepokojona opinia publiczna zachęcają do polityki

totalitarnej

"transawangardy" na rynku malarskim. Czytałem, że

pod hasłem postmodernizmu architekci oswobadzają

się od projektu Bauhausu, wylewając dziecko, które

jest ciągle jeszcze eksperymentowaniem, wraz

z funkcjonalistyczną kąpielą. Czytałem, że pewien

nowy filozof odkrywa to, co nazywa dziwacznie

judeochrześcijaństwem, i dzięki temu chce położyć

kres niegodziwości, której rządy jakoby mielibyśmy

zaprowadzić. Czytałem w pewnym francuskim

tygodniku, że Mille plateaux' nie zachwycają,

ponieważ chciałoby się, zwłaszcza czytając książkę

filozoficzną, uzyskać w nagrodę chociaż trochę sensu.

Czytałem, a wyszło to spod pióra pewnego poważ-

nego historyka, że pisarze i myśliciele awangardowi

lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych zaprowadzili

terror w posługiwaniu się językiem i że należy

odtworzyć warunki płodnej dyskusji, narzucające

intelektualistom pewien wspólny rodzaj wypowiada-

nia się, mianowicie ten, który jest właściwy

historykom. Czytałem pewnego młodego belgijskiego

filozofa języka, który narzeka, że myśl kontynentalna

wobec wyzwania, jakie jej stawiają mówiące

automaty, zostawiła im - jak sądzi - troskę

o rzeczywistość, że zastąpiła paradygmat referencyj-

ności paradygmatem wewnątrzlingwistycznym (mówi

się o słowach, pisze się o tekstach, intertekstualność),

czujności

w obliczu

groźby

wojny

nuklearnej.

Czytałem pewnego szanowanego myśliciela,

biorącego w obronę nowoczesność przeciwko tym,

których nazywa on neokonserwatystami. Sądzi on,

że chcą oni pod sztandarem postmodernizmu uwolnić

się od nie ukończonego projektu nowoczesności,

mianowicie od projektu oświecenia. Nawet ostatni

zwolennicy Aufklarung, tacy jak Popper czy Adorno,

mogli, jak wolno sądzić, bronić tego projektu jedynie

w pewnych szczególnych obszarach życia, takich jak

polityka dla autora The Open Society, sztuka dla

autora Aesthetische Theorie. Jurgen Habermas

(zapoznałeś się już z nim) sądzi, że jeśli nowoczes-

ność poniosła porażkę, to stało się tak dlatego, że

pozwoliła totalności życia rozpaść się na niezależne

specjalności, oddane wąskim kompetencjom

eksper-

tów, podczas

gdy konkretna

jednostka

przeżywa

"pozbawiony

wzniosłości

sens" i "uwolnioną

ustrukturowania

formę" nie jako wyzwolenie, ale na

sposób

owego

przygniatającego

niepokoju,

który

przed ponad wiekiem opisywał Baudelaire.

Filozof, idąc tu za wskazówką Albrechta

Wellmera, uważa, że remedium na ową parcelację

I Gilles Deleuze, Felix Guattari, Mille plateaux, Paris

1980 (jest to część druga Capitalisme

schizophrćnie

tychże autorów) (przyp. tłum.).

Postmodernirm

dla dzieci

Odpowiedź

na pytanie:

Co to jest

ponowoczesnosć?

kultury i na jej oddzielenie od życia może przyjść

tylko od strony "zmiany statusu doświadczenia

estetycznego, kiedy nie wyraża się już ono przede

wszystkim w sądach smaku", lecz kiedy "jest

wykorzystywane do eksploracji historycznej sytuacji

życia", to znaczy kiedy "wprowadza się je w relację

z problemami egzystencji". Wtedy bowiem doświad-

czenie to "wkracza w grę językową, nie będącą już

grą krytyki estetycznej", interweniuje "w procesach

poznawczych i w normatywnych oczekiwaniach"

i "zmienia sposób, w jaki te różne momenty odsyłają

nawząjem do siebie". W sumie Habermas żąda od

sztuki i od doświadczenia, jakiego ona dostarcza,

przerzucenia mostu ponad przepaścią, która dzieli

dyskurs poznawczy od dyskursu etyki i od dyskursu

polityki,

jącego doświadczenia; hipoteza druga bliższa jest

duchowi Krytyki władzy sądzenia, ale musi ona, tak

jak i ta Krytyka, zostać poddana surowemu egzamino-

wi, jaki ponowoczesność stosuje wobec myśli

oświecenia, wobec idei jedynego celu historii i wobec

idei podmiotu. Krytykę taką rozpoczęli nie tylko

Wittgenstein i Adomo, ale kilku myślicieli francuskich

bądź innych, którzy nie mieli zaszczytu być czytanymi

przez profesora Habermasa, co przynajmniej pozwoli-

ło im uniknąć złej oceny za ich neokonserwatyzm.

Realizm

Z postulatów, które przytoczyłem na wstępie,

nie wszystkie są równoważne. Mogą sobie nawet

przeczyć. Jedne pojawiły się w imieniu postmoder-

nizmu, inne w celu walki z nim. Nie jest koniecznie

jednym i tym samym domagać się, żeby wskazano

desygnat (obiektywną rzeczywistość) albo sens

(godną wiary transcendencję), albo adresata komuni-

katów (jakąś publiczność), albo nadawcę (pod-

miotową ekspresyjność), albo komunikacyjny

konsens (ogólny kod wymiany, na przykład rodzaj

dyskursu historycznego). Występuje jednak w tych

wielorakich zachętach do zaprzestania artystycznego

eksperymentowania to samo odwołanie się do

porządku, pragnienie jedności, tożsamości, bez-

pieczeństwa, popularności (w sensie Oeffentlichkeit,

"znaleźć swoją publiczność").

i tym samym

utorowania

przejścia

jedności doświadczenia.

Moje pytanie dotyczy tego, o jakim rodzaju

jedności marzy Habermas. Czy cel, ku któremu

zmierza projekt nowoczesności, jest ukonstytuowa-

niem pewnej jedności socjokulturowej, w łonie której

wszystkie elementy życia codziennego i myślenia

miałyby znaleźć swe miejsce jak w jakiejś organicznej

całości? Czy może przejście, które należy przebić

pomiędzy heterogenicznymi grami językowymi, gra-

mi poznawczymi, etycznymi i politycznymi, samo jest

z innego porządku niż one? A jeśli tak, to jak byłoby

ono zdolne urzeczywistnić ich efektywną syntezę?

Hipoteza pierwsza, o inspiracji Heglowskiej, nie

poddaje pod rozwagę pojęcia dialektycznie

totalizu-

Należy spowodować

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: