RENESANS
1. Jaki wizerunek Boga przedstawił Jan Kochanowski w swojej poezji?
- wiele miejsca w twórczości Kochanowskiego poświęcone jest rozważaniom na temat relacji Bóg - człowiek
- wizerunek Boga podlegał w twórczości K. wielu zmianom (zależało to od okresu życia K., doświadczeń)
- „Fraszki”
nawiązanie do koncepcji Platona człowieka - marionetki, kukiełki dostarczającej uciechy i rozrywki Bogom
- „O żywocie ludzkim” - porównał ludzi do marionetek. Bóg śmiejący się z wysoka z ludzkich poczynań. K. prosi boga o
miejsce godne Stwórcy : na widowni - „niech drudzy za łby chodzą, a ja się dziwuję”
- „Człowiek boże igrzysko” - ludziom się zdaje od wielu pokoleń, że do czegoś dążą, że są panami własnego losu, co
dostarcza Bogu radości. Człowiek jest tylko bożym igrzyskiem.
- „Pieśni”
- IX, ks.I - Bóg obserwujący ludzkie działania i śmiejący się w niebie, Bóg zrównany z kapryśną Fortuną
- IX, ks. II - obok zmiennej, szydzącej z nas Fortuny pojawia się Bóg, któremu można i należy zaufać, bo jest on w stanie
wyrównać człowiekowi krzywdy wyrządzone przez los.
- XII, ks.II - Bóg wynagradza wszystkie krzywdy, jakie zazdrość uczyniła człowiekowi cnotliwemu, ceni cnotę służby
ojczyźnie : „A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą ojczyźnie”
- XXV - „Czego chcesz od nas panie, za twe hojne dary” - Bóg jako dokonały twórca, konstruktor
- „Treny”
kryzys światopoglądowy
- X - zwątpienie w istnienie Boga! „gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest”
- XI - Bóg nazwany „nieznajomym wrogiem”, nie kierującym się wobec ludzi żadnymi jasnymi kryteriami
- XVII - Bóg jako ten, który może człowieka ciężko doświadczyć
- XVIII - przyznanie się do winy, Bóg surowy, karzący ale sprawiedliwy ojciec. K. stwierdza, że każde cierpienie ma swój
sens, bo wtedy ludzie zwracają się do Boga („ w szczęśliwe czasy rzadko cię wspominamy”
- „Psałterz Dawidów”
tłumaczenie 150 psalmów, częste parafrazy przekładów tekstu Biblijnego
- Bóg potężny, wszechmocny, surowy, ale sprawiedliwy i opiekuńczy, rozumie słabość natury ludzkiej i nie odwróci się od
ludzi oczekujących przebaczenia
- Podsumowanie : Bóg : silne oparcie, dzięki któremu człowiek może odnaleźć drogę w chaotycznym świecie
2. Wyjaśnij pojęcia: humanizm, reformacja, antropocentryzm
- humanizm
- prąd filozoficzny, kierujący uwagę myśli ludzkiej na osobę i sprawy człowieka
- człowiek w centrum, strój, pieniądze, sława, myśl o życiu doczesnym
- dlaczego: potrzeba nowej ideologii, która pozwoli korzystać z życia, myśl przenosi się z Boga na człowieka
- od końca XV w. zaczyna ogarniać całą Europę
- „Człowiekiem jestem, i nic co ludzkie nie jest mi obce” - Terencjusz (poeta rzymski)
- antropocentryzm
- poglądy stawiające w centrum zainteresowania człowieka, w pewnym sensie odwrotność średniowiecznego teocentryzmu
- reformacja
- wielki ruch religijny skierowany przeciw Kościołowi Katolickiemu
- osłabienie władzy kościoła, wzrost silnych państw, rozwój języków narodowych, wojny religijne
- wielcy reformatorzy : Marcin Luter, Kalwin, Jan Hus
- pierwszy reformator : Marcin Luter (wybrał się do Rzymu, by zobaczyć centrum chrześcijaństwa, zobaczył
rozpustę, znienawidził kościół -> powiesił na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez, m.in. odrzucenie kultu
świętych i Matki Boskiej, z sakramentów tylko chrzest i komunię świętą, msza w języku macierzystym )
- Luter: zbawia nas wiara, nie dobre uczynki, odpusty, udział w ceremoniach kościelnych
- Kalwin: uczynki człowieka nie decyduje o zbawieniu, o losie rozstrzyga tajemnicza łaska Boża (predestynacja)
- 1517 - pierwsze wystąpienie Lutra, 1520 - Luter pali papieską bullę, 1533 - Kalwin w Genewie - własny kościół
- w jej efekcie powstały nowe odłamy religijne, a także ruch kontrreformacji
3. Jakie wydarzenia historyczne i społeczne ukształtowały epokę renesansu?
- odkrycia geograficzne
- w 1492 r. Krzysztof Kolumb - Ameryka (można opowiedzieć, jak to było)
- kształtujące nową Europę, zmieniające sposób myślenia ludzi
- obalenie mitu przepaści-płaskości - Ziemia jest kulista!
- rozszerzenie horyzontów ludzkiego myślenia, napływ pieniądza do Europy
- mniej ascetyczny, a bardziej wystawny styl życia
- bogacenie się miast, możliwość inwestycji, rozwój architektury i sztuki
- powstawanie silnych państw
- koniec uniwersalizmu. konsekwencja odkryć geograficznych
- wykształcenie się języków narodowych, silnych dynastii postępujących w myśl interesów państw
- upadek Konstantynopola (1453) kończy średniowiecze, tak jak upadek cesarstwa Zachodniorzymskiego kończy Antyk
- wynalezienie druku
- w 1450 Gutenberg
- szybki przepływ informacji, wielki wpływ na literaturę, powszechność
- powstanie nowych nurtów wyznaniowych
- Jan Kalwin, Marcin Luter (1517 - wystąpienie)
4. Jakich znasz myślicieli europejskich, którzy inspirowali renesans? Omów ich poglądy.
- Erazm z Rotterdamu
- humanistyczny twórca, bardzo ważny w dziele kształtowania epoki
- „człowiek jest z natury dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy”
- propagował ideę irenizmu (pochwały pokoju, przeciwstawienia się waśniom, wojnom i kłótniom)
- znane dzieło - „Pochwała głupoty”
- Nicollo Machiavelli
- ciekawy i kontrowersyjny myśliciel, autor dzieła pt. „Książę”
- doktryna polityczna zalecająca fałsz, podstęp, przemoc, brak skrupułów, jeśli tylko potrzebne są interesom kraju
- dobro publiczne i państwo to ideały, które pozwalają by „cel uświęcał środki”
- władca musi być lwem i lisem (prócz siły i odwagi potrzebna mu chytrość i przebiegłość)
- od jego nazwiska pochodzi doktryna zwana „makiawelizmem”
- Tomasz Morus
- autor „Utopii”, opowiadającej o idealnym państwie, idealny ustrój na wyspie Utopia, gdzie panuje życie zgodne z naturą,
nie jest potrzebny pieniądz, istnieje równość między ludźmi
- od niego pochodzi termin : „utopijny” - nierealny, niemożliwy do spełnienia, istniejący tylko w wyobraźni
5. Jaki gatunek literacki ukształtował Boccaccio? O czym opowiada „Sokół” i co oznacza „teoria sokoła”?
- Giovanni Boccaccio (1313-1375), twórca klasycznej noweli
- jego dzieło - „Dekameron”
- zbiór 100 nowel (10 dni po 10 nowel )
- Akcja w roku "czarnej śmierci" (1348 epidemii dżumy )
- kroniką 10 dni spędzonych przez 10 młodych Florentczyków (7 kobiet, 3 mężczyzn) w podmiejskiej willi. Każdego
dnia każdy z nich opowiada jakąś historyjkę.
- Nowela
- (*) tutaj jeszcze o noweli
- tematy: miłość duchowa i zmysłowa, ekscesy duchownych, pieniądze, fortele, dzięki którym wygrywają sprytniejsi, o
ludzkich wadach (skąpstwie, fałszu, głupocie )
- opowieść „ramowa”
- Streszczenie noweli "sokół":
Federigo de Alberighi miłuje bez wzajemności. Po stracie całego mienia pozostaje mu jedynie sokół, którego, nic
innego nie mając, poświęca na potrawę dla umiłowanej białogłowy, gdy ta doń w gościnę przybywa. Uznawszy o tym
dama zmienia postępowanie, wychodzi za niego za mąż i bogatym człowiekiem go czyni.
- teoria sokoła
- przewodni motyw „Sokoła” (krótka, jednowątkowa opowieść) powtarzający się w różnych zakrętach akcji, występujący
w tytule i odgrywający kluczową rolę : tu akurat sokół
- ten typ noweli : obowiązujący wzór na wiele lat
- nowele : „Katarynka”, „Kamizelka” Prusa
6. Wskaż cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie „Makbeta”
- Szekspir - twórca nowożytnego teatru, wprowadził innowacje, odstępujące od zasad tragedii antycznej
- złamanie zasady trzech jedności (czasu, miejsca i akcji)
- akcja „Makbeta” rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, na polu bitwy
- czas trwania znacznie przekracza dopuszczalne 48 godzin
- wielowątkowość : walka dobra ze złem, polityka (walka o władzę), psychologia (przemiana psychiki postaci)
- wprowadzenie większej ilości aktorów
- pokazywanie scen batalistycznych, „tłumne ujęcia” - uczta na zamku („Makbet”)
- odstąpienie od zasady decorum ( odpowiednia forma w zależności od treści)
- dobór osób i stylu nie musiał odpowiadać gatunkowi sztuki
- np. Tragedia była gatunkiem wysokim, nie dopuszczała osób komediowych, pochodzących z ludu, czy farsowego stylu
- scena III (akt II) - z Odźwiernym - wykorzystywana przez reżyserów dla wprowadzenia komizmu
- zmienność charakteru postaci
- przykład : Makbet. Psychika na początku utworu, łagodność, uległość wobec Lady Makbet, narastające uczucia ambicji,
żądzy władzy, strachu. Lady Makbet : na początku silna, motor działań, później popada w obłąkanie
- w dramacie antycznym postacie raczej były niezłomne w swoich poglądach
7. Jaki wzorzec prezentuje Rej w „Żywocie człowieka poćciwego”?
- utwór parenetyczny (cecha średniowieczna) - propagujący typ osobowości będący wzorem cnót dla czytelników
współczesnych autorowi. W tym przypadku to „poczciwy ziemianin”
- poczciwy ziemianin
- szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny żywot na swoich włościach
- twórca tego portretu : Rej, dobry gospodarz, człowiek bogaty, obdarzony głową do interesów
- dzieło
- zamiłowanie do magii liczb (szczególnie 4). Cztery są płyny w człowieku i cztery typy ludzi:sangwinik (krew),
flegmatyk (flegma), choleryk (żółć) i melancholik (żółć czarna), cztery wiatry, strony świata, żywioły pory roku
- obserwując każdy z czterech etapów życia człowieka (dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały, starość) poucza, jak
wychowywać młodego człowieka - co robić, gdy nadchodzi wiosna, lato, jesień, zima. Szczególny nacisk kładzie na
wiek dojrzały
- wyjaśnia odbiorcom czym jest szlachectwo : nie tylko wyróżnienie i powód do dumy, ale obowiązek, powinność wobec
ojczyzny i szereg cnót, które należy spełniać
- pochwała wsi i życia wiejskiego
- antyprzykłady
- „scenki negatywne” - wyśmiewanie naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na
inne kraje
- proponowany styl życia dla szlachcica:
- spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z dóbr dawanych przez naturę w kolejnych porach roku, (zbiór
owoców, rybołówstwo, zimowe polowania, prace w ogrodzie
8. Dlaczego Kochanowskiego określa się mianem „poety doctusa” ?
- poeta doctus : uczony poeta, Kochanowski - najwybitniejszy twórca epoki renesansu
- rozległe zainteresowania i wykształcenie
- ogromnie dbał o kształt swojego stylu, formę uprawianych gatunków, artyzm języka a także o wszechstronną wiedzę
- studiował w Akademii Krakowskiej, w Królewcu, w Padwie, te studia zadecydowały o jego erudycji
- znał obce języki klasyczne : łacinę, grekę, hebrajski
- studiował także literaturę i filozofię epoki starożytnej,
- znał dzieła Erazma z Rotterdamu i współczesnych mu twórców polskich (np. Rej)
- nawiązania do antyku (pieśni, fraszki, dramat, elegie), propagowanie filozofii starożytnych, odwołanie do tw. Horacego
- motywy z mitologii i literatury greckiej (np. wojna trojańska - OPG - można opowiedzieć)
- nie tylko poeta i dramaturg, ale też tłumacz psalmów Starego Testamentu - „Psałterz Dawidów”
- świat uznaje za wielką harmonię, znajduje wielkie wartości natury i wsi, wielbi człowieka, głosi epikureizm i stoicyzm
- „furor poeticus” - szał boski, natchnienie, otrzymuje poeta od Boga
9. Przedstaw alegoryczność „Odprawy posłów greckich” Jana Kochanowskiego
- treść : OPG nawiązuje do mitu trojańskiego (Parys, królewicz trojański, porwał piękną Helenę - żonę Menelaosa, władcy
greckiego. Mit głosi, że miłość Heleny obiecała Parysowi Afrodyta). OPG to klasyczny dramat
- w dramacie Kochanowskiego : krótki fragment tych dziejów, - moment, gdy do Troi przybywają posłowie greccy, aby
wypertraktować oddanie Heleny mężowi i tym samym zapobiec wojnie. Król Troi (Priam) chce podjąć decyzję w oparciu o
werdykt Rady Królewskiej. Parys pragnie zatrzymać Helenę : jego argumenty to honor Troi, ustępstwo będzie słabością
państwa, stosuje przekupstwo. Popiera go Iketaon - symbol stronniczości, przekupstwa i demagogii. Ateneor : wzorowy
patriota nie daje się przekupić - należy zwrócić Helenę, nie narażając kraju na wojnę. Wygrywa stronnictwo Parysa.
- dzieło alegoryczne - „pod płaszczykiem” realiów starożytnych kryją się znaczenia współczesne autorowi.
- Troja - przenośnia Rzeczypospolitej doby J.K.
- przesłanie pouczające obywateli, że przekupstwo i prywata może doprowadzić tylko do upadku państwa, troska o los
ojczyzny w OPG to troska o Polskę
- skąd wiadomo?
- król Priam wykazuje pewne podobieństwa do króla Zygmunta Augusta - chwiejnego w swych decyzjach
- Rada Królewska w dworze obraduje na wzór polskiego sejmu: marszałkowie stukają laskami o ziemię, głosowanie przez
rozstąpienie
10. Jaką filozofię zawarł Kochanowski w swoich „Pieśniach”?
- a) filozofia epikurejska i stoicka - wyrastające z kultury antyku grecko-rzymskiego
Epikur : szczęście : doznawanie przyjemności, brak cierpień, życie ludzkie jest tylko epizodem - należy je cenić i żyć
chwilą. „Przyjemnością jest grono przyjaciół i kwiaty w ogrodzie”
Stoicy : szczęście : uniezależnienie swojego życia od okoliczności zewnętrznych. Sz. daje mądrość, wyrzeczenie się dążeń
i pogoni za bogactwem. Życie szczęśliwe - zgodne z naturą, cnotliwe, rozumne
- b) wiara w Boga oparta na gruntownej znajomości Biblii i kultury chrześcijańskiej
- harmonijne połączenie powyższych elementów
- życiem człowieka rządzą 2 potężne siły :
- Fortuna - kapryśna, zmienna („Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi, to da, to weźmie, jako się jej widzi”)
- Bóg - „wie rzeczy przyszłe, a śmieje się z nieba, kiedy się człowiek troszcze więcej niźli trzeba”
- człowiek stale wystawiany jest na kaprysy szczęścia, niepewność jutra. Jakie jest antidotum?
...
FreeSony