[040429] Dorota Formela - Obserwacja dzieci w wieku.doc

Obserwacja dzieci w wieku przedszkolnym

Słownik wyrazów obcych definiuje obserwację jako – uważne przyglądanie się czemuś, skupienie na czymś uwagi, dokonywanie systematycznych spostrzeżeń, obserwowanie. Obserwować możemy przedmioty, zjawiska, ale także człowieka. Istotną cechą tej metody jest nieingerowanie w przebieg badanych zjawisk, ale rejestrowanie ich naturalnego przebiegu. Dziecko zawsze obserwujemy w warunkach naturalnych, w miejscu, gdzie na co dzień przebywa: bawi się, je, myje. Dyskrecja obserwatora jest jednym z warunków uzyskania rzetelnych danych w trakcie prowadzonych obserwacji. Zachowujemy się tak, aby dziecko się nie domyślało. Obserwujemy wszystko, co usłyszymy, zobaczymy na interesujący nas temat. Interpretacji danych dokonujemy po zakończeniu obserwacji.

Wyróżniamy kilka rodzajów obserwacji:

Obserwacja fotograficzna – ciągłe nieprzerwane obserwowanie zachowania dziecka w jakimś określonym czasie. Rejestruje się wszystkie zachowania dziecka w tym czasie. Nauczyciel zapisuje swoje spostrzeżenia językiem potocznym lub za pomocą symboli.

Obserwacja próbek czasowych – rejestrowanie zachowań dziecka w określonych odcinkach czasu, według opracowanych kategorii lub językiem potocznym.

Obserwacja próbek zdarzeń – czas obserwacji wyznacza sytuacja. Obserwator oczekuje na pojawienie się zachowań wynikających z sytuacji i rejestruje je językiem potocznym.

Obserwacja sytuacyjna – obserwator rejestruje zachowania dziecka wywołane sytuacją. Nową sytuację tworzy za pomocą przedmiotów i urządzeń dostępnych dziecku w środowisku, w jakim ono obecnie przebywa. Proponuje mu przedmioty znane, występujące w miejscu zabawy, ale w nowych układach i zestawieniach. Do aranżowania nowej sytuacji możemy również wykorzystać przedmioty nie występujące w danym miejscu, ale znane dziecku. Nauczyciel obserwuje reakcję dziecka na nowy przedmiot. Obserwacja sytuacyjna jest jedną z najbardziej ekonomicznych czasowo metod poznania dziecka. Ponadto pozwala zbadać interesujące nas zjawiska. Przystępując do tej obserwacji należy sformułować pytanie – problem, dobrać wskaźniki, określić czas oraz rodzaje sytuacji, które mogą sprowokować dane zachowanie dziecka. Jej oszczędność czasowa wynika z ograniczenia się i obserwowania tylko zachowań wywołanych sytuacją, ale w warunkach naturalnych. Przedmiotem obserwacji nauczyciela jest zachowanie dziecka, a nie jego rozwój. O rozwoju możemy jedynie wnioskować na podstawie „wskaźników czynności dziecka, czyli elementów jego zachowań”.

Zdaniem psychologów człowiek tak myśli, czuje, mówi, jak się zachowuje, jak działa, czyli jego czynności fizyczne są odzwierciedleniem czynności psychicznych. Jest to pewne uproszczenie, gdyż nie zawsze w pełni wyrażamy to, co czujemy i tu może tkwić pewne niebezpieczeństwo formułowania pochopnych wniosków i ocen. W rozwiązaniu tego problemu pomocna będzie nauczycielowi wiedza psychologiczna i doświadczenie społeczne, np. jeśli interesuje nas myślenie małego dziecka i chcemy je obserwować, musimy wiedzieć, jakie czynności fizyczne są jego odzwierciedleniem. Te czynności to właśnie wyżej wspomniane wcześniej
„wskaźniki”. Wybór wskaźników zależy od naszych potrzeb, tzn. czego chcemy dowiedzieć się o dziecku.

Obserwujemy dziecko, aby je poznać i lepiej z nim współdziałać w jego rozwoju, a nie po to, by je ocenić i zakwalifikować do jakiejś grupy. Diagnozę zachowania dziecka może postawić jedynie psycholog dysponujący pogłębioną wiedzę psychologiczną oraz odpowiednimi narzędziami badawczymi. Wielu nauczycieli współpracuje z psychologami bezpośrednio zatrudnionymi w placówkach lub poradniach psychologiczno – pedagogicznych. Pomoc psychologa będzie dla nich szczególnie cenna w momencie interpretacji danych uzyskanych z obserwacji i opracowania wniosków służących przyszłym działaniom wychowawczym. Nauczyciel obserwuje celowe zachowania dziecka występujące w sytuacjach stwarzanych przez niego, ale także przez samo dziecko. Zachowanie dziecka wynika z tych sytuacji. Jak każde celowe działanie, również postępowanie nauczyciela powinno być przedmiotem refleksji i analizy. Warto uświadomić sobie, jak się zachowuje i jak moje zachowanie wpływa na zachowanie dziecka.

Obserwując zachowanie dziecka, w danym momencie otrzymujemy informację zwrotną, która pozwala nam ocenić, czy nasze zachowanie było prawidłowe, czy błędne. Czy przyczyniło się do modyfikacji zachowania wychowanka, czy wręcz przeciwnie, wzmocniło je. My, dorośli, nauczyciele mamy naturalną skłonność do usprawiedliwiania swojego zachowania, np. normami społecznymi. Często czynimy to w sposób nieuświadomiony. Niezmiernie trudno jest powiedzieć sobie: tak, popełniam błąd, łatwiej natomiast stwierdzić – to dziecko jest złe.

Następnym etapem w procesie autoobserwacji może być projektowanie, odpowiednio do sytuacji, różnych sposobów zachowań, a następnie zbadanie ich skuteczności poprzez zastosowanie. W ten sposób samoobserwacja może przerodzić się w proces modyfikacji własnych zachowań nauczyciela. Obserwacja zachowania dziecka jest niewątpliwie trudnym, wymagającym wiedzy i umiejętności. Prowadzenie obserwacji jest statutowym zadaniem nauczyciela przedszkola, ale nie powinno stać się dla niego uciążliwym obowiązkiem podejmowanym jedynie w wyniku nakazu. Tylko wówczas, gdy zostanie podjęta świadomie jako potrzeba nauczyciela, będziemy obserwować jej pozytywne skutki.

1