ściąga na egzamin.docx

Biblioteka cyfrowa – (elektroniczna, internetowa) zbiór elektronicznych źródeł i powiązanych możliwości technicznych umożliwiających tworzenie, wyszukiwanie, użytkowanie informacji. Elementy: zbiór dok. Cyfrowych, zbiór metadanych opisujący dany dok. Formalny, oprogramowanie do zarządzania dokumentami. Zalety: wygodny, powszechny, stały dostęp do informacji, szybka aktualizacja, niższe koszty utrzymania biblioteki. Wady: ograniczenia prawne (prawo autorskie), duży koszt początkowych inwestycji.
Biblioteka wirtualna – uporządkowany spis połączeń do zasobów Internetu. Jej celem jest stworzenie wygodnego dostępu do danych znajdujących się na różnych, oddalonych od siebie komputerach.
Cyfrowe repozytorium – elektroniczne serwery dystrybuujące naukowe publikacje dostarczane przez samych autorów, użytkownik sam tworzy treść, np. E-LIS.
Biblioteka hybrydowa to w ogólnym ujęciu połączenie tradycji i nowoczesności. Jest to biblioteka, która gromadzi, przechowuje i udostępnia piśmiennictwo w formie drukowanej oraz pełni funkcje ośrodka informacji naukowej, tworzonej i udostępnianej online.
Podział bibliotek:
- papierowe/analogowe
- zautomatyzowane/hybrydowe
- biblioteki cyfrowe
Podział bibliotek cyfrowych:
- pojedyncze (Świętokrzyska Biblioteka Cyfrowa)
- współpracujące (Federacja Bibliotek Cyfrowych)
- scalone (Europeana – gromadzi tylko opisy zbiorów)
Cechy bibliotek cyfrowych:
- służą określonej grupie użytkowników
- mogą się składać z wielu kolekcji
- ich podstawą jest logiczna struktura (UKD)
- szybki i wydajny dostęp, zazwyczaj bezpłatny
Metadane – wg Amerykańskiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy – ustrukturyzowane, kodowane dane, zawierające charakterystyki dokumentów będących nośnikami informacji, wykorzystywane do identyfikacji, wyszukiwania, oceny i zarządzania tymi dokumentami; streszczenie źródła, informacja o jego treści. Funkcje: streszczają treść, umożliwiają wyszukiwanie informacji, informują o sposobie użycia danych, ich historii i właścicielu, instruują jak interpretować dane, chronią pewnych użytkowników przed dostępem do danych, pokazują relacje z innymi źródłami, kontrolują zarządzanie danymi.
Rodzaje metadanych:
- opisowe – opisują i identyfikują źródło informacji, pozwalają na znalezienie źródła i odróżnienie go od podobnych źródeł
- strukturalne – definiują logiczne komponenty złożonych obiektów, opisują wewnętrzną organizację zasobów, ich strukturę
- administracyjne – służą do zarządzania danymi zasobami informacyjnymi
- techniczne – np. opisują obrazy cyfrowe
- dot. Ochrony zasobów – umożliwiają długotrwałe przechowywanie zasobów
- własności – zapewniają zarządzanie prawami do zasobu (ograniczenie wykorzystania, informacja o prawach autorskich)
Dublin Core Metadata Element Set (DC) – zasady opisu umożliwiające opisywanie wszystkich rodzajów elektronicznych dokumentów sieciowych. 15 elementów:
1. Tytuł
2. Autor
3. Temat źródła: słowa kluczowe, hasła przedmiotowe
4. Opis
5. Wydawca
6. Współtwórca
7. Data
8. Typ źródła (tekst, dźwięk, grafika)
9. Format (np. html, JPG, mp3)
10. Identyfikator (URL, ISBN)
11. Źródło (odesłanie do pierwotnego źródła)
12. Język dokumentu
13. Relacja
14. Miejsce i czas (lokalizacja przestrzenna i czasowa danego źródła)
15. Własność (inf. o prawach własności do źródła)
Digitalizacja - wprowadzenie do pamięci komputera tradycyjnych, drukowanych lub rękopiśmiennych materiałów bibliotecznych w postaci danych cyfrowych metodą skanowania. Digitalizacja, czyli konwersja dokumentów na ich cyfrowe surogaty.
Etapy digitalizacji:
- zainicjowanie projektów digitalizacji
- oszacowanie kosztów początkowych
- określenie sposobów finansowania
- opracowanie szczegółowego projektu wraz z kolejnymi etapami jego realizacji
- ocena i wybór materiałów do digitalizacji
- digitalizacja
- obróbka digitalizowanych materiałów
- udostępnianie zdigitalizowanych dokumentów
- wsparcie techniczne (przygotowanie do utrzymania, archiwizacji)
Greenstone – zbiór programów służących do tworzenia oraz publikowania bibliotek cyfrowych. Aplikacja na zasadzie Open Source, przeznaczona do tworzenia własnych kolekcji, współpraca z UNESCO. Obsługuje różne typy dokumentów za pośrednictwem wtyczek oraz różne formaty metadanych (Dublin Core, MARC, CDS/ISIS. Dwa moduły: czytelnika (dostępny z poziomu przeglądarki WWW) i bibliotekarza (oparty na Javie).
dLibra - pierwsze polskie  środowisko służące budowie bibliotek cyfrowych. Cechy:
- system bezpieczny, sprawdza czy dany podmiot ma prawo dostępu do zasobów; autentykacja – sprawcza, czy podmiot jest tym za kogo się podaje
- obsługa dokumentów w dowolnych formatach i różnych typów metadanych
- zaawansowane mechanizmy wyszukiwawcze
- indeksowany przez wyszukiwarki
- współpraca z systemami rozproszonymi, biblioteki oparte na dLibrze mogą wzajemnie pobierać od siebie Metadane
- obsługa wyszukiwania pełno tekstowego
- personalizacja ustawień, mechanizmy informacyjne (RSS)
Moduły:
- aplikacja czytelnika (biblioteka widoczna dla każdego, kto ją odwiedza)
- aplikacja redaktora (przeznaczony dla bibliotekarzy, gromadzenie i opracowywanie dokumentów cyfrowych)
- aplikacja administratora (zarządzanie biblioteką, metadanymi i kontami użytkowników)
- panel administracyjny (zarządzanie stroną WWW)
- konsola administracyjna (zarządzanie komponentami aplikacji serwera)
Formaty plików
Grafika:
- JPEG – stosunkowo niewielka objętość pliku, kompresja stratna (strata pewnych szczegółów), obsługa pełnej palety kolorów, obsługa trybu progresywnego (ilustracja wyświetlana stopniowo), rozszerzenia: JPG, JPEG.
- GIF – kompresja bezstratna, pozwala na tworzenie animowanych plików, dostępna jedynie paleta 256 kolorów.
- PNG – następca GIF, kompresja bezstratna, obsługuje 24-bitową głębie kolorów, tryb progresywny, nie może zapisywać animacji, nie jest obciążony rozszerzeniami patentowymi.
- TIFF – możliwość zapisu z kompresją i bez kompresji, zapisuje 24-bitowy kolor, możliwość zapisu dokumentów wielostronicowych, rozszerzenia: tif, tiff.
Tekst:
- TXT
- RTF
- HTML
Pliki dźwiękowe:
- MP3
- MIDI
- WMA
Wideo:
- AVI
- MPEG
- Quick Time
Formaty hybrydowe (tekst + grafika):
- DjVU – mniejsza objętość pliku, odrębna optymalizacja i kompresja każdej warstwy obrazu, dokumenty te mogą posiadać warstwę tekstową (możliwe przeszukiwanie tekstu), tryb progresywny, możliwość zapisu dokumentów wielostronicowych.
- PDF – przenośny format dokumentu, może zawierać elementy hipertekstowe, możliwość szyfrowania plików, plik w tym formacie wygląda identycznie na każdym komputerze.
Kompresja danych – zmiana sposobu zapisu informacji tak, aby zmniejszyć redundancję i tym samym objętość zbioru. Innymi słowy chodzi o wyrażenie tego samego zestawu informacji, lecz za pomocą mniejszej liczby bitów.
Konwersja danych - zmiana jednej formy danych komputerowych w inną formę – zamiana informacji zapisanych w jednym formacie  na inny.
Prawo autorskie – ustawa z 1994 r.
Art. 1
1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
2) plastyczne,
3) fotograficzne,
4)  muzyczne i słowno-muzyczne,
5) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
6) audiowizualne (w tym filmowe).
Art. 4
Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:
1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
4) proste informacje prasowe.
Art. 8
1. Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.
2. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
Art. 11
Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie - ich twórcom.
Art. 16
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu,
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Art. 17
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Art. 23
1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego.
Art. 28
Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:
1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych,
2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów,
3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.
Art. 36
Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,
2) w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość,
4) w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.
Ustawa o ochronie baz danych – 2001 r.
Art. 10
1. Czas trwania ochrony bazy danych liczy się od jej sporządzenia przez okres piętnastu lat następujących po roku, w którym baza danych została sporządzona.
2. Jeżeli w okresie, o którym mowa w ust. 1, baza danych została w jakikolwiek sposób udostępniona publicznie, okres jej ochrony wygasa z upływem piętnastu lat następujących po roku, w którym doszło do jej udostępnienia po raz pierwszy.
3. W przypadku jakiejkolwiek istotnej zmiany treści bazy danych, co do jakości lub ilości, w tym jej uzupełnienia, zmiany lub usunięcia jej części, mających znamiona nowego istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu, okres jej ochrony liczy się odrębnie.
Tryb Open Access – termin oznaczający wolny, powszechny, trwały i natychmiastowy dostęp dla każdego do cyfrowych form zapisu danych i treści naukowych oraz edukacyjnych; prawo do czytania, kopiowania i dystrybucji.
Creative Commons - organizacja typu non-profit, która postawiła sobie za zadanie uzyskanie kompromisu  pomiędzy pełną ochroną praw autorskich a niczym nieskrępowanym korzystaniem z twórczości innych osób. Głównym celem organizacji jest stworzenie umiarkowanych, elastycznych zasad w obliczu coraz bardziej restrykcyjnych domyślnych reguł prawa autorskiego, które stawiają coraz większe bariery wolnemu przepływowi informacji. Organizacja stara się zapewnić twórcom jak najlepszą ochronę ich praw przy jednoczesnym umożliwieniu jak najszerszego wykorzystania ich dzieł.