Taką mieszaninę, w której możemy odróżnić poszczególne
składniki za pomocą wzroku lub prostych
przyrządów (np. lupy), nazywamy mieszaniną
niejednorodną.
W skład mieszaniny muszą wchodzić przynajmniej
dwa składniki. W przypadku mieszaniny niejednorodnej
może to być: piasek i kamyczki, mąka i cukier, mieszanka
ziół itp. Mak i popiół, które musiał od siebie oddzielić
Kopciuszek w baśni braci Grimm*, także były
mieszaniną tego typu.
A teraz przekonaj się, w jaki sposób można oddzielić
od siebie składniki niektórych mieszanin
niejednorodnych.
Doświadczenie 2
Przygotuj niewielką ilość mieszaniny piasku (lub innej
substancji sypkiej) z opiłkami żelaza (ryc. 5.1a). Przybliż
do niej magnes (ryc. 5.1b). Co zaobserwowałeś?
W tym doświadczeniu do rozdzielenia składników
mieszaniny wykorzystałeś właściwość jednego
z nich. Opiłki żelaza zostały przyciągnięte przez magnes,
dzięki czemu oddzieliły się od piasku.
W życiu codziennym bardzo często mamy do
czynienia z mieszaninami niejednorodnymi tworzonymi
przez substancje w stanie ciekłym i stałym.
W jaki sposób można je rozdzielić, pokazuje doświadczenie
3.
Doświadczenie 3
Przygotuj mieszaninę wody i piasku (lub gleby, którą
używałeś w doświadczeniu 1.). Rozlej ją do dwóch zlewek.
Jedną z nich odstaw na bok. Zajrzysz do niej
po około 30 minutach. Zawartość drugiej zlewki przelej
przez sączek z bibuły, tak jak jest to pokazane
na rycinie 5.2.
a
b
24 PRZYRODA 5
A
Przelej przez sączki z bibuły wodne roztwory soli, cukru
i nadmanganianu potasu. Zbadaj ponownie smak
dwóch pierwszych roztworów. Czy trzeci roztwór
zmienił barwę?
Okazuje się, że po przesączeniu roztwory zachowały
swój smak i barwę. Nie nastąpiło więc rozdzielenie
ich składników. To doświadczenie potwierdziło nasze
wcześniejsze przypuszczenia. Zastosujmy więc teraz
inną, jeszcze nieznaną nam metodę.
Doświadczenie 4
Nalej do parowniczki (lub małego żaroodpornego
naczynia) niewielką ilość sporządzonego wcześniej
roztworu soli w wodzie i ogrzewaj go do momentu,
aż woda wyparuje. Czy coś zostało w parowniczce?
Co to może być? Po ostudzeniu parowniczki spróbuj,
jaki smak ma jej zawartość.
Po wyparowaniu wody w parowniczce pozostała
biała, słona substancja – sól (ryc. 6.2). Wynika
stąd, że substancje tworzące roztwór można rozdzielić
przez odparowanie rozpuszczalnika.
Ten sposób stosuje się na skalę przemysłową przy
pozyskiwaniu soli z solanek naturalnych lub otrzymywanych
przez rozpuszczenie złóż soli kamiennej,
znajdujących się w głębi Ziemi.
Zbadajmy teraz jeszcze dokładniej zjawisko rozpuszczalności
ciał.
Doświadczenie 5
Do dwóch probówek: z wodą i naftą (lub benzyną)
wrzucamy po kawałeczku parafi ny, np. ze świeczki
(ryc. 6.3a).
Do następnych dwóch – z tymi samymi cieczami
– wkładamy nieco tłuszczu, np. smalcu.
Co zaobserwowaliśmy?
Ryc. 6.3
Badanie rozpuszczalności różnych ciał
Ryc. 6.2
Po odparowaniu wody na dnie naczynia
pozostała sól
przed doświadczeniem
po doświadczeniu
agostek