Bartkowicz Z. Czynniki pozaintelektualne w uczeniu się upośledzonych umysłowo.
Populacja osób N.I zwłaszcza w stopniu lekkim charakteryzuje się dużymi różnicami interindywidualnymi w tempie uczenia się oraz w zakresie barier w myśleniu abstrakcyjnym. E. Ziger (1967) uważa, że o wynikach nauczania bardziej decyduje wiek umysłowy niż iloraz jego inteligencji. R.G. Gibby uważa ze N.I. stoją niżej od normalnych dzieci pod względem uwagi, pamięci, różnicowania, transferu i pojęć abstrakcyjnych. Jednakże nie traktuje ich jako ostatecznych ponieważ można je wyrównać przez odpowiednią terapie. N.R. Ellis poprzez badania eksperymentalne wskazuje że defekt pamięci trwałej N.I. jest w istocie funkcjonalny i wynika z nieumiejętności strategii powtarzania, co uniemożliwia przenoszenie info z pamięci świeżej do pamięci długotrwałej. Czynniki decydujące o ich niskim funkcjonowaniu N.I:
· Lęk paraliżujący zdolność uczenia się materiału słownego i zachowań
· Uprzednie niepowodzenia w nauce, redukujące poziom aspiracji
· Oczekiwanie niepowodzeń motywujące do unikania trudności
· Niska ocena
· Hiperaktywność
Kompensacja tych barier może spowodować o przesunięciu barier w uczeniu się, o zmniejszeniu niepowodzeń szkolnych. W oparciu o iloraz inteligencji osiągnięć szkolnych możemy się spodziewać tylko o 25-50% populacji N.I. Znacznie większą wartość pod tym względem posiada pomiar środowiska, którego związek z osiągnięciami szkolnymi wynosi aż 0,80 podczas gdy iloraz 0.69.
1. Poziom lęku a osiągnięcia szkolne N.I.
Lęk jako reakcja emocjonalna antycypująca szkodliwe bodźce, niebezpieczeństwa i zagrożenia. Rozróżnia się:
· Stany lękowe- reakcje na stres.
· Lęk testowy- reakcja na stan związany z sytuacją testową.
· Lęk podstawowy- ogólny, inaczej cecha lękowa, rozumiany jako stała cecha jednostki, działająca jako stan ciągły.
Osoby z N.I. częściej przeżywają stany lękowe niż osoby zdrowe. I.G. Sarason(1959) uważa że trzeba bardzo uważać podczas badania lęku ukrytego u N.I. przy używaniu zwykle do tego narzędzi np. kwestionariusze, gdyż zawierają pytania wysoce abstrakcyjne.
Nadmiernie wysoki poziom lęku zaburza procesy poznawcze, osłabia efekty uczenia się, z zarazem wytwarza patologiczne, defensywne zachowania. Lęk zwłaszcza ekstremalny wpływa szkodliwie na rozwiązywanie problemów, zdolność porozumiewania się a także wyniki w testach inteligencji zwłaszcza w tych które mają ograniczony czas rozwiązania. W przypadku osób z N.I. lęk byłby sprawcą ukształtowania się pasywno-opozycyjnej orientacji względem świata zewnętrznego oraz specyficznego stylu życia i poznawania, w którym dominuje małe, zainteresowanie aktywnością poznawczą, intelektualną jak i interakcjami społecznymi zwłaszcza typu werbalnego. Ważna jest rola nauczyciela specjalnego który musi być taktowny i bardzo ostrożny, by nie zwiększyć poziomu lęku i nie dopuścić do dalszych niepowodzeń, które intensyfikują przeżywanie lęku.
Z niską inteligencją w parze idzie także zgeneralizowany niepokój. Przyczyną jego są deficyty poznawcze, niemożność adekwatnego stwierdzania przeżywanych niepowodzeń. Ciągłe oczekiwanie zagrożeń może dodatkowo zmniejszyć realistyczną ocenę własnego położenia. R.S. Snyder po przeprowadzonych badaniach stwierdził że wyższy poziom lęku u uczących się z N.I. jest wynikiem uprzednich niepowodzeń i niewystarczającej adaptacji do szkoły i również przyjmuje istnienie hamującego wpływu lęku na uczenie się. Ważne znaczenia ma to czy osoba z N.I. jest dobrze przystosowana społecznie i osobowościowo i czy ma pozytywne pojęcie o sobie. Nieprzywiązywanie przez nauczyciela większej wagi do rezultatów nauki swoich uczniów, może zmniejszyć lęk powstający na tle niepowodzeń.
Badania które zostały przeprowadzone na uczniach szkoły specjalnej, u których badano testami wiadomości szkolne z czterech przedmiotów: j. polskiego, matematyki, geografii i przyrody wykazały bardzo wysokie różnice pomiędzy grupami. Uczniowie z niskim poziomem lęku wykazali się co najmniej dwukrotnie lepszym opanowaniem wiedzy objętej programem nauczania. Wykazuje to ze wysoki poziom lęku występujący u ucznia szkoły specjalnej skazuje go na niepowodzenia w charakterze globalnym, niezależnie od tego czy przedmiot jest ścisły czy humanistyczny. Dziewczęta przejawiają wyższy poziom lęku niż chłopcy. Przypuszcza się że jest to związane z kulturowo zdeterminowanym wzorcem kobiety, są bardziej wrażliwe i bojaźliwe niż mężczyźni.
2. Hiperaktywność i impulsywność.
Hiperaktywność inaczej nadpobudliwość psychoruchowa, wg Z. Włodarskiego nadpobudliwość wyraża się w całokształcie zachowania. Dzieci nadpobudliwe są bardzo kontaktowne, towarzyskie, rozmowne a nawet gadatliwe. Ich zainteresowania jakkolwiek żywe są powierzchowne i niskie. Ruchliwe manipulują wszystkim co maja pod ręką, a w pracy są nierówne i niesystematyczne. Nadpobudliwość z pkt widzenia neurofizjologicznego należy uważać za rezultat osłabienia procesów hamowania, a zarazem przewagi procesów pobudzonych. Hiperaktywnośc przejawia się nie tylko w sferze ruchowej i nieregularności, ae także w nadmiernej reaktywności emocjonalnej, wyrażającej się w skłonności do impulsywnego działania, wybuchowości, kłótliwości, dokuczliwości i braku posłuszeństwa wobec dorosłych.
Przejawia się także w sferze poznawczej, brak koncentracji który ma duży wpływ na uczenie się i funkcjonowanie w pracy. Jest ujemnie skorelowana z poziomem inteligencji. N.A Carrier po przeprowadzeniu badań stwierdził, że N.I. w stopniu lekkim podczas rozwiązywania zadań przejawiają zdecydowanie większą ilość ruchów głową niż dzieci przeciętnie i wysoce inteligentne. Zauważa też zależność odwrotnie proporcjonalną między ilością ruchów głową a poprawnością wykonywania zadania. Zachowania takie jak rozbieranie czegoś z nadmierną energią, nadruchliwość, gadatliwość i przejawianie podwyższonego nastroju należy się spodziewać u jednostki tym bardziej, im mniej jest inteligentna.
Hiperaktywnośc wg F.J. Mmenolascino w charakterze globalnym ujmuje jako podstawową komponentę tzw. chronicznych syndromów mózgowych, które są wg niego najczęstszym zaburzeniem strefy emocjonalnej osób z N.I. JEDNAK NIE WSZYTSKIE DZIECI Z USZKODZENIAMI MÓZGU SĄ HIEPRAKTYWNE. U głębiej N.I. równie często spotyka się H jak i nadmiernie zahamowanych. Badania różnych uczniów szkół specjalnych (Janik 1981) wykazały że:
· Istnieje wyraźna zależność między płcią uczniów z N.I. a występowaniem H. wyraźnie bardziej H. są chłopcy
· Nasilenie H. w trzech badanych klasach starszych VI-VII jest podobne
· H. nieco częściej pochodzą z środowiska robotniczego
· H. występuję ponad w 50% w niekorzystnych warunkach wychowawczych
Dane te wskazują na zasadność tezy o środowiskowym pochodzeniu nadpobudliwości u uczniów szkół specjalnych.
Najniższe wyniki w nauce otrzymują osoby H. najwyższe o niewielkim nasileniu zachować H. B.K. Keogh (1971) sformułował hipotezy wyjaśniające związek między H. osób N.I. a trudnościami jakie mają w uczeniu się.
§ Hipoteza I: o charakterze medyczno-neurologicznym opiera się na tym że H. motoryczna, trudności w uczeniu się, rozpraszalność uwagi, trudności percepcyjne są wspólnym rezultatem deficytów neurologicznych. Farmakologiczna terapia przyczynia się do zmniejszenia aktywności motorycznej i popraw w zakresie uwagi, zaś wpływ leków na efekty uczenia się jest niejasny.
§ Hipoteza II: trudności w uczeniu się spowodowane są utrudnionym przejmowaniem informacji, wynikającym z nadmiernej aktywności motorycznej. Wyraź na poprawa efektywności uczenia się poprzez zmniejszenie ich motorycznej aktywności za pomocą leków stanowi poparcie dla I hipotezy.
§ Hipoteza III: trudności w uczeniu się są rezultatem zaburzenia i przyspieszenia u nich procesu podejmowania decyzji . H. podejmują decyzje zbyt szybko, bez uwzględnienia wszystkich niezbędnych info, co odbija się na popełnianiu błędów i gorszym rozwiązywania problemów.
Impulsywność jest właściwością stosunkowo stałą i przejawia się w rozwiązywaniu różnorodnych zadań. Do jej pomiaru Kagan stworzył TEST DOBIERANIA FIGUR PODOBNYCH. Od badanego wymaga się by przyjrzał się dokładnie zestawom różniących się rysunków i wybrał te które są identyczne ze wzorcami.
Impulsywni dokonują wyborów bardzo szybko, popełniają przy tym wiele pomyłek, mają wiele trudności w nauce czytania, są mało zdolni do regulowania i sterowania swoją motoryką, a ponadto mają obniżoną zdolność odraczania reakcji. Z badań J. Gozaliego(1969) wynika że osoby z N.I. refleksyjni mogą wynieść korzyści ze stosowania względem nich wzmocnień słownych(pochwała) to impulsywni są paraliżowani przez upomnienia czy żądania, by wykonywali zadanie lepiej czy gorzej.
Trudności w koncentracji uwagi są dla H. bardzo charakterystyczne. Za pomocą warunkowania instrumentalnego usprawnia się uwagę ucznia a to powoduje poprawę jego wyników w nauce.
Podsumowując omówione czynniki determinujące efekty uczenia się osób z N.I. dochodzimy do wniosku że:
· Niekorzystny jest wpływ podwyższonego lęku na wyniki nauki szkolnej u N.I. w stopniu lekkim. Wpływ ten jest najbardziej drastyczny w przypadku przedmiotów ścisłych.
· H. jest czynnikiem istotnie determinującym funkcjonowanie szkolne ucznia z N.I. lecz wyjaśnienie tego związku wymaga dalszych badań.
· Bardzo ważne jest diagnozowanie osobowości i zachowania uczniów szkół specjalnych w celu zorganizowania terapii wspomnianych zaburzeń a także odpowiedniego modyfikowania procesu dydaktycznego i wychowawczego. Może to chronić ucznia przed dalszymi niepowodzeniami szkolnymi oraz przyczynić się do lepszego wykorzystywania jego możliwości rozwojowych.
harpia88