Ø Wydawca – osoba lub instytucja zwana wydawnictwem, która finansuje i odpowiada za przygotowanie, opracowanie, a następnie drukowanie książki, czasopisma, ewentualnie komercyjnego portalu internetowego. Wydawca realizuje politykę wydawniczą, działa na określonym segmencie rynku wydawniczego, realizuje wybraną skalę przedsięwzięć i określoną tematykę publikacji. Praca wydawnicza wyodrębniła się historycznie z działań drukarsko – księgarskich w XVIII w. i uznaje się, że jest to praca związana z opracowaniem redaktorskim tekstów i przygotowaniem ich do druku, choć może ograniczać się do spraw finansowo – prawnych.
Wydawnictwa mają określoną strukturę, która jest regulowana przez 2 podstawowe czynniki:
q rodzaj produkcji wydawniczej,
q jej wielkość i charakter społeczny.
Tradycyjnie dzielimy wydawnictwa na:
q książkowe
q prasowe.
W każdym wydawnictwie powinny istnieć 3 piony wydawnicze:
1) redakcyjny
2) techniczno – produkcyjny
3) administracyjno – finansowy.
Zadania wydawnictwa:
v sporządzanie planów wydawniczych
v pozyskiwanie autorów tekstów
v ocena tych tekstów
v obrót prawami wydawniczymi
v zawieranie umów z drukarzami i opracowaniami harmonogramów produkcji
v nadzór finansowy nad całością przedsięwzięcia
v nadzór nad pracą drukarni
v odbiór nakładów i przekazanie jej do dystrybucji
v redakcja merytoryczna u techniczna tekstów i ilustracji.
Szeregiem tych czynności wydawca nie musi zajmować się osobiście. Może je zlecić podwykonawcom. Najczęściej zleca się tzw. firmom zewnętrznym:
v rozpoznanie rynku
v nadzór redaktorski, merytoryczny, techniczny nad powstawaniem publikacji
v reklama i promocja własnych produktów (w tym reklama samych autorów)
Termin wydawnictwo jest rozumiane jako publikacje wydane przez wydawnictwo lub nakładem własnym autora, a także wydawnictwo samoistne lub tytuł.
Typy publikacji:
v wydawnictwa zwarte – publikacje o przewidzianym zakończeniu,
v wydawnictwa ciągłe – wydawnictwa periodyczne,
v wydawnictwa seryjne – seria wydawnicza o zindywidualizowanej tematyce i tytułach, mających wspólną np. szatę graficzną (BN),
v wydawnictwa muzyczne,
v wydawnictwa w odniesieniu do publikacji piśmienniczych,
v wydawnictwa bibliofilskie – wysoki poziom edytorski,
v wydawnictwa wysokonakładowe,
v wydawnictwa debetowe.
Ø Oficyna – termin od XV w., tradycyjna nazwa przedsiębiorstwa zajmującego się przygotowaniem tekstu do drukarni, np. oficyna nakładowa, księgarska, wydawniczo – drukarska.
Ø Wydanie, edycja – przekaz tekstu lub zespołu tekstów, zrealizowanych w określonym miejscu, czasie, formie.
W zależności od przygotowania tekstu do wydania, dobór jego zawartości, wydania dzielimy na:
v krytyczne
v naukowe
v naukowo – dydaktyczne
v popularne
Rejestracją tych wydań zajmuje się taka dziedzina jak bibliografia.
Ø Księgarnia – przedsiębiorstwo handlowe, zajmujące się detaliczną lub hurtową sprzedażą książek. Wyróżniamy:
v księgarnie asortymentowe – bieżąca produkcja wydawnicza
v księgarnie specjalistyczne – określony rodzaj lub tematyka.
Księgarnie dzielimy ze względu na:
v rodzaj asortymentu – np. muzyczne, naukowe, antykwariaty
v tematykę asortymentu – np. medyczne, techniczne, prawno – ekonomiczne
v formy sprzedaży – np. wysyłkowe, kolporterskie, internetowe.
Ø Księgarstwo – (działalność) rozpowszechnianie książek dzięki sieci księgarń; termin ten oznacza czynności mające na celu gromadzenie określonego asortymentu dokumentów (mapy, nuty, książki itp.) i oferowanie go klientom. Ich praca jest oparta o rachunek ekonomiczny, ale wkracza w sferę działalności kulturalnej.
v księgarnie nakładowe – księgarnie zajmujące się wprowadzaniem na rynek książek wydanych własnym nakładem
v księgarnie asortymentowe – sprzedaż dokumentów wielu wydawców
Współcześnie prawie każda księgarnia jest asortymentowa.
Formy pracy:
v komis
v księgarstwo antykwaryczne
v kolportaż – sprzedaż bezpośrednia
v księgarnie „taniej książki”
v bookiniści – antykwariusze uliczni (w Polsce od lat 80’ i 90’)
Pojęcia związane ze sprzedażą książki:
v antykwariat – firma zajmująca się handlem starymi przedmiotami, które mają wartość historyczną lub estetyczną bądź materialną (obrazy, książki)
v „Biały kruk”
v cymeria – druki, rękopisy szczególnie cenne
v bibliologia – nauka, której przedmiotem jest książka jako nośnik materialny, społeczne narzędzie kultury; zajmuje się zarówno książką dawną jak i współczesną oraz instytucjami związanymi z książką (wydawnictwa, drukarnie, księgarnie, biblioteki)
v morfologia książki – jeden z działów wiedzy o książce, zajmuje się m.in. klasyfikacją rodzajów wydawniczych, budowy książki, budowy zawartości książki.
v sztuka książki – określenie dziedzin sztuki i rzemiosła artystycznego, związanych z tworzeniem zewnętrznego kształtu książki. Sztuka książki może łączyć zagadnienia z:
q grafiki (liternictwo, grafika)
q introligatorstwa artystycznego
q typografii
q papiernictwa
q malarstwa
v druk – wielokrotne odbicie obrazu z formy drukowej na podłoże drukowe (najczęściej papier). Potocznie drukiem nazywamy każdą kopię. Wyróżniamy kilka rodzajów druku:
q druk wklęsły – rotograwiura
q druk płaski – offset, światłodruk
q druk wypukły – typografie
q sitodruk
q druk cyfrowy
v poligrafia – dziedzina przemysłu związana z opracowaniem tzw. form drukowych na potrzeby masowego odbiorcy. Poligrafię dzielimy ze względu na używane technologie, ale też na cechy wyrobów i ich powiązanie z innymi dziedzinami gospodarki.
v DTP – Desk Top Publishing; oznacza ogół czynności związanych z przygotowaniem na komputerze materiałów, które następnie powiela się metodami poligraficznymi. Obejmuje tzw. fazę projektową, czyli przygotowanie publikacji przy użyciu odpowiedniego programu (In desine, Quark, Page maker).
DTP to także komputerowe sterowanie urządzeniami wykonawczymi w tym procesie, a także zarządzanie pracą grupową, związaną z komputerowym przygotowaniem do druku.
DTP odnosi się również do publikacji w postaci elektronicznej.
Techniki druku cyfrowego to rewolucja w poligrafii. Umożliwiają one bowiem drukowanie tzw. ruchomej strony, tzn. każda strona wydrukowanego tekstu może być inna.
20
PRAWA AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE
Ø Prawo autorskie – zajmuje się zagadnieniami związanymi z utworami i ich ochroną, uprawnieniami przysługującymi twórcy oraz zasadami udzielania licencji. Z powstaniem praw autorskich wiążą się przywileje drukarskie. Pierwsze akty, chroniące prawa autorskie w dzisiejszym rozumieniu, pojawiły się na końcu XVIII w., a tzw. ochrona praw osobistych – pod koniec XIX w.
Przedmiotem ochrony prawa autorskiego są dobra niematerialne, czyli przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od ich wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Z punktu widzenia praw autorskich nie ma znaczenia wartość utworu, jego poziom artystyczny lub naukowy, przeznaczenie.
Żeby mówić o powstaniu praw autorskich muszą zaistnieć:
q przejaw działalności twórczej (mającej charakter indywidualny, osobisty, oryginalny; temat utworu nie jest przedmiotem ochrony praw autorskich, ale jego skonkretyzowanie – tak; ochrona obejmuje także dzieła istniejące w postaci nieukończonej)
q ustalenie utworu w jakiejkolwiek postaci (zapoznanie z utworem choć jednego odbiorcy poza twórcą) – konieczne jest jego uzewnętrznienie, także w postaci nieutrwalonej (np. muzyka) – nie jest konieczne zapisanie utworu na materialnym nośniku i nie wymaga spełnienia formalności.
Przedmiotem prawa autorskiego są:
q utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (teksty literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe)
q utwory plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno – urbanistyczne, urbanistyczne, muzyczne, słowno – muzyczne, choreograficzne, pantomimiczne, audio – wizualne
q opracowania cudzego utworu - tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, streszczenie, aranżacja, inscenizacja, antologia, edycja krytyczna
Prawu autorskiemu nie powinny podlegać:
q akty normatywne lub urzędowe projekty
q urzędowe dokumenty, materiały, znaki, symbole
q opublikowane opisy patentowe
q proste informacje prasowe
q odkrycia, idee, pomysły, procedury, metody działalności, koncepcje matematyczne
Za opracowanie cudzego utworu nie uznaje się opracowania redakcyjnego, ale jest nim dokończenie cudzego, nieskończonego utworu (nie jest potrzebna zgoda twórcy oryginału).
Aby korzystać z ochrony praw autorskich nie ma znaczenia:
q wiek
q poczytalność autora
q zamiar stworzenia utworu
q przeznaczenie, sposób wyrażania utworu
q estetyczna lub użytkowa wartość utworu
q sprawowanie pełnej kontroli nad procesem powstania utworu
...
Iwa.4