Bomba Radosław - Ciało i cielesność w społeczeństwie Azteków.pdf - Bomba Radosław - ssonja

UNIWERSYTET

MARII CURIE – SKŁODOWSKIEJW

LUBLINIE

Wydział Humanistyczny

Zakład Kulturoznawstwa

Radosław Bomba

Ciało i cielesność w społeczeństwie Azteków

Praca licencjacka napisana

pod kierunkiem

dr Ewy GłaŜewskiej

LUBLIN 2003

Spis treści

Wstęp ................................................................................................... 7

1. Ciało i cielesność w religii, mitach i rytuałach azteckich .....9

1.1. Powstanie pierwszych ludzi..............................................................10

1.2. Ciało i makrokosmos........................................................................14

1.3. Ciało w rytuale..................................................................................17

1.4. Ciało wobec śmierci..........................................................................19

2. Podejście do ciała w poszczególnych warstwach

społeczeństwa azteckiego .........................................................................22

2.1. Rola ciała w społeczności wojowników...........................................23

2.2. Rola ciała w społeczności kapłanów.................................................26

2.3. Rola ciała w społeczności kupców....................................................27

3. Postrzeganie ciała przez Azteków. Ujęcie emiczne ...............29

3.1. Postrzeganie części ciała...................................................................30

3.2. Postrzeganie ciała Hiszpanów przez Azteków ................................38

4. Obraz ciała azteckiego w pierwszych kronikach

hiszpańskich ....................................................................................................43

4.1. Europejczycy i Nowy Świat..............................................................44

4.2. Wygląd zewnętrzny Azteków w ujęciu pierwszych

Europejczyków..........................................................................................47

4.3. Wpływ obyczajów i rytuałów na kategorie postrzegania cielesności

Azteków przez Hiszpanów.........................................................................50

4.4. WyobraŜenia i fantazmaty dotyczące cielesności Azteków.............54

5. Związki płci i cielesności w kulturze Azteków ........................57

5.1. Podział płci i wychowanie w społeczeństwie azteckim....................58

5.2. Rola ciała kobiety w społeczeństwie azteckim.................................64

5.3. Seks i płeć.........................................................................................67

Uwagi i wnioski końcowe ........................................................................71

Bibliografia .....................................................................................................74

Wstęp

Ciało i cielesność stanowią nieodłączny element kondycji ludzkiej. KaŜda

kultura posiada odpowiedni etos i własne kategorie w jakich postrzega ciało.

Dokładne ich przeanalizowanie pozwala nam na uchwycenie charakteru danej

kultury, panujących w niej obyczajów i norm moralnych, a takŜe licznych

znaczeń i konotacji, które manifestowane są w odpowiednim podejściu do ciała.

W ubiorze, ozdobach, bliznach i rytualnych ranach zapisane są podstawowe

prawdy oraz sposób postrzegania świata i ludzi przez daną kulturę.

Kultura Azteków reprezentuje tu dość specyficzne podejście do

poruszonych zagadnień. Temat ciała i cielesności zajmował w niej szczególne i

bardzo znaczące miejsce. Ofiary z ludzi, kanibalizm, samookaleczenia

występowały u Azteków częściej niŜ w innych kulturach i tworzyły niemalŜe

element dnia codziennego. WaŜną rolę pełnił równieŜ ubiór, ozdoby i uczesanie.

W elementach tych manifestowały się określone stosunki społeczne i

międzygrupowe. Dlatego teŜ postanowiłem przeanalizować dokładnie nastawienie

do ciała w tej kulturze traktując ją w pewien sposób jako kulturę reprezentatywną,

w której ujawniają się silnie pewne tendencje w podejściu do ciała

charakterystyczne dla wszystkich innych kultur.

Zagadnienia poruszane w tej pracy pozwolą na określenie znaczenia ciała

w poszczególnych sferach Ŝycia zarówno jednostki jak i całego społeczeństwa

azteckiego. UmoŜliwi to zaprezentowanie ciała jako nośnika informacji

dotyczących religii, mentalności i układów wewnątrzspołecznych

charakterystycznych dla kultury Azteków. WaŜny wydaje się tu równieŜ stopień

w jakim te poszczególne elementy realizowane były po przez ciało.

Ciało w kaŜdej kulturze, jest odbiciem charakteru społecznego i opatrzone

jest licznymi znaczeniami. Jak pisał Marcin Brocki: „Wielu badaczy społecznych

podkreśla obecnie, Ŝe ciało naleŜy do najwaŜniejszych symboli kulturowych, Ŝe

jest w stanie symbolizować wszystko, ale daje takŜe umysłowi gotową ramę

klasyfikacyjną w postaci swych części, dzięki czemu wszystko to, co poza ciałem,

daje się rozumieć w kategoriach cielesnych. Jest to przywilej najbardziej

agresywnych pojęć w kulturze, czyli pojęć dla niej najwaŜniejszych” 1 . Dlatego teŜ

celem mojej pracy jest przeanalizowanie ciała i jego funkcji kulturowych,

znaczeń, symboli i ról jakie pełniło ono w społeczeństwie azteckim.

Praca składa się z pięciu rozdziałów. Rozdział pierwszy zawiera analizę

ciała i cielesności w religii, micie i rytuale. UmoŜliwi to ukazanie pewnych

ogólnych, związanych z tą sferą konotacji, nakazów, norm postępowania i

obowiązków dotyczących ciała i cielesności Azteków. Analizuje w nim sposób

powstania i cielesność pierwszych mitycznych rodziców, związki ciała i

makrokosmosu, postępowanie z ciałem w rytuałach i sposoby obchodzenia się z

nim po śmierci. W drugim rozdziale zajmuje się ciałem i cielesnością w

poszczególnych warstwach społeczeństwa azteckiego, czyli jak funkcjonowało

ono i jakimi symbolami opatrzone było przez kapłanów, kupców i wojowników.

Trzeci rozdział to emiczne ujęcie kwestii ciała przez Azteków. To jak sami

Aztekowie postrzegali swoją cielesność pokaŜe nam jak ciało funkcjonowało w

ich Ŝyciu społecznym i jakie pełniło w nim role. W rozdziale tym badam

znaczenia poszczególnych części ciała w mentalności całego społeczeństwa, oraz

Marcin Brocki, W cieniu ciała , „Charaktery”, nr 5 (75) 2003, s. 61.

kategorie cielesne w jakich Aztekowie postrzegali Hiszpanów w początkowej

fazie konkwisty. Opieram się tu głównie na relacjach kronikarzy pochodzenia

azteckiego i na poezji azteckiej. W rozdziale czwartym przedstawiam ujęcie ciała

Azteków w pierwszych kronikach hiszpańskich. Pozwoli to na prześledzenie

róŜnic kulturowych w podejściu do sfery ciała i cielesności, jakie występowały

między kulturą europejską i aztecką. UmoŜliwi to równieŜ poszerzenie badanego

zagadnienia ukazując je z innego niŜ aztecki punktu widzenia. Kładę tu nacisk na

wyobraŜenia Europejczyków o Nowym Świecie jeszcze przed jego odkryciem.

Badam równieŜ postrzeganie wyglądu Azteków przez Hiszpanów, wpływ

rytuałów, ofiar na podejście konkwistadorów do Indian, a takŜe fałszywe

wyobraŜenia i fantazmaty dotyczące cielesności Azteków, jakie wytworzyli

Hiszpanie. Dopełnieniem podjętych badań jest rozdział piąty poświęcony

związkom płci i cielesności w kulturze Azteków. Zajmuje się w nim podziałem

płci, wychowaniem, rolą ciała kobiety oraz znaczeniem seksu w tym

społeczeństwie.

Omawianą problematykę starałem się przedstawić w sposób jak

najbardziej holistyczny, analizując podjęte w pracy zagadnienia w miarę

całościowo, przedstawiając je w jak najszerszym kontekście. Sam temat o którym

pisze jest dość słabo zbadany i posiada stosunkowo małą bibliografię w języku

polskim. Stąd teŜ w niektórych rozdziałach z powodu braku róŜnorodnych źródeł

opierać się musiałem na pojedynczych pozycjach dotyczących omawianych

zagadnień.

1. Ciało i cielesność w religii, mitach i rytuałach azteckich

Religia i rytuał odgrywały istotną rolę w społeczeństwie Azteków. Rytm pór

roku i kalendarza wyznaczał święta, dni ofiar, zabawy, wojny i lęku. Cały świat

pojmowany był jako byt przepełniony boską mocą, a ludzie istnieli w nim niczym

marionetki w rękach potęŜnych i kapryśnych bogów. Religia stanowiła element,

który wypełniał kaŜdą dziedzinę Ŝycia Azteków. Rządziła ona handlem,

podbojami, polityką, ale równieŜ indywidualnym bytem jednostki 2 . W państwie

Azteków wszystko było podporządkowane celom religijnym. Azteckie imperium

stanowiło organizację polityczną, którą najlepiej określa miano teokracji

wojskowej. Przy czym cele wojskowe podporządkowane były nadrzędnym wobec

nich celom religijnym, a sam król był równieŜ najwyŜszym kapłanem 3 . Dlatego

teŜ, aby mówić o ciele i cielesności Azteków naleŜy odnieść się właśnie do religii

i mitów, których zewnętrznymi przejawami były rytuały. Pozwoli to na określenie

kategorii cielesnych, jakie wypływały bezpośrednio z przyjętych w religii zasad

oraz sposobu ich realizacji w kulturze Azteków. UmoŜliwi to takŜe prześledzenie

wyobraŜeń, magicznych funkcji i zdolności, jakimi w przeświadczeniu Azteków

dysponowało ciało ludzkie.

W mitach zawarte są przekonania i konotacje dotyczące poszczególnych

części ciała nierzadko nadające im szczególne znaczenie i funkcje magiczne.

Dokładne przeanalizowanie tych treści pozwoli na uściślenie związków człowieka

z otaczającą go rzeczywistością, czyli relacji mikro i makro kosmosu. W

społeczności Azteków związek ten w szczególny sposób wyraŜa się w podejściu

do ciała, czego przejawem były liczne ofiary z ludzi, kanibalizm i

samookaleczenia, które miały przebłagać surowych bogów i zapewnić dobrobyt.

Przy czym sam rytuał nie pełnił jedynie funkcji religijnych, ale równieŜ

polityczne, a przede wszystkim ludyczne. KaŜde święto nie ograniczało się tylko

do składania ofiar, ale stawało się wielkim festynem, któremu towarzyszyły liczne

barwne korowody tancerzy z pomalowaną skórą, przebranych w pióra i maski.

Całość widowiska była silnie udramatyzowana i tworzyła wraŜenie

przeraŜającego teatru, którego punkt kulminacyjny stanowiło złoŜenie ofiar na

kamiennym ołtarzu. Mitologia ukazuje równieŜ ewolucję wyobraŜeń podejścia do

ciała, a takŜe wierzenia dotyczące cielesności pierwszych ludzi. W mitach tych

2 Alfonso Caso, Naród słońca, Kraków 1974, s. 79.

Ibidem.

Bomba Radosław - Ciało i cielesność w społeczeństwie Azteków.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: