Różne... historie.doc

Starożytność

periodyzacja [gr. períodos ‘obejście wkoło’,‘okres’,‘cykl’], podział dziejów na okresy (epoki) związany z próbami uporządkowania wydarzeń.

Cywilizacja - poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego, nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którymi jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze jednostki np.: narody, wspólnoty pierwotne czy inne zbiorowości.

Rewolucja neolityczna – termin określający przechodzenie skupisk ludzkich od wędrownego trybu życia związanego ze zbieractwem, myślistwem i łowieniem ryb do trybu osiadłego, w którym źródłem utrzymania stało się rolnictwo i hodowla. Rewolucja neolityczna rozpoczęła się około 10 000 lat temu (około 7 000 lat przed naszą erą) wśród ludów Bliskiego Wschodu zamieszkujących obszary Mezopotamii, Syrii i Egiptu. Jednocześnie rozpoczęła się epoka kamienia gładzonego – neolit. Do około 4 000 r. p.n.e. proces osiedlania się objął już większość Europy, w tym Polskę. W czasie rewolucji neolitycznej powstawały osady, a następnie miasta niekiedy otaczane murami. Wynaleziono także sposób wykonywania naczyń z gliny, innym wynalazkiem było tkactwo

Pierwsze rolnicze wspólnoty powstały w Anatolii, Syrii i Palestynie. Do najstarszych zaliczają się: Çatal Höyük (czyt. czatal hijik), Jerycho i Mujerbat.

Obok nich wiodły życie grupy pasterzy, które czasowo zmieniały miejsca zamieszkania, wędrując w poszukiwaniu odpowiednich pastwisk dla udomowionego bydła i innych gatunków zwierząt.

Na podstawie ostatnich badań, powoli odchodzi się od używania tego terminu, przyjmując nastanie neolitu jako procesu bardziej złożonego i dłuższego w czasie.

Skutki rewolucji neolitycznej:

·         osiadły tryb życia (z gęstą zabudową)

·         uprawa roli i hodowla

·         wytwarzanie tzw. produktów wtórnych hodowli

·         wytwarzanie narzędzi

·         handel i usługi

·         podział zadań – zawody, specjalizacje

·         naczynia z gliny i tkactwo

·         początki metalurgii

·         wzrost liczby ludności

·         stworzenie społecznej hierarchii

·         wytworzenie instytucji władzy i organizacji państwowej

·         eksploatacja zasobów Ziemi na niespotykaną wcześniej skalę

·         wyniszczenie lasów na skutek pozyskiwania drewna na budulec i opał oraz terenu pod uprawę i pastwiska

Władca skupia w swoim ręku władzę ustawodawczą, sądowniczą oraz wykonawczą. W celu utrzymania władzy monarcha stosuje często narzędzia siłowe do zastraszania społeczeństwa oraz eliminacji ewentualnych konkurentów. Typowym przykładem może być Egipt i panowanie faraonów. Ustrój państwa, w którym władca sprawuje nieograniczoną władzę i nie podlega stanowionym przez siebie prawom, nazywamy monarchią despotyczną.

·         dziedziczność władzy;

·         przekonanie, że władza pochodzi od Boga/Bogów;

·         władca najwyższym kapłanem;

·         zhierarchizowane społeczeństwo: zamknięte grupy społeczne: np. kapłani, magowie, urzędnicy, chłopi, rolnicy;

·         licząca się politycznie grupa kapłanów;

·         dostęp do edukacji monopolizowany przez wyższe klasy (władca, kapłani, urzędnicy, magowie);

·         typowe państwo teokratyczne;

·         scentralizowany model rządzenia.

1. CYWILIZACJE STAROŻYTNEGO WSCHODU

Monarchia despotyczna — ustrój, w którym niepodzielna i niczym nie ograniczona władza, spoczywa w rękach monarchy — przykładem Egipt, miasta-państwa w Mezopotamii, Chiny, Indie,

— boskie pochodzenie władcy sankcjonuje jego rządy,

— władca łącznikiem między bogami a ludźmi.

2. GRECJ PYT.  l CECHY CYWILIZACJI STAROŻYTNEGO WSCHODU

   — powstały w IV lub III tysiącleciu p.n.e.: • Egipt — 3000 lat p.n.e. • państwa Mezopotamii — 3500 lat p.n.e. • Indie — 3000 lat p.n.e., Chiny — I tyś. p.n.e. cesarstwo (lecz organizacje pań­stwowe istniały od III tyś. p.n.e.),

— rozwinęły się nad wielkimi rzekami: • Egipt — Nil • Mezopota­mia — Tygrys i Eufrat • Indie — Ganges i Indus • Chiny — Jangcy-ciang, Huangho,

.   — wprowadziły własny system pisma: • Egipt — hieroglificzne (uproszczone to: hieratyczne i demotyczne) • Mezopotamia — kli­nowe • Chiny — piktograficzne (obrazkowe) • Indie — pismo pierwotne nie zostało odczytane, w późniejszym okresie w języku sanskryckim i wedyjskim zostały napisane dzieła: „Mahabharata", „Ramayana", „Hymny Rygvedy",

— rozwinęły obróbkę metalu — szczególnie złota i brązu

— religia politeistyczna (wielobóstwo) — główne bóstwa:

• Egipt — Ra, Ozyrys, Horus, Anubis, Izyda, Nut, Maat

• Mezopotamia — Utu-Szamasz, Nana-Sin, Inana, Damuzi, Enlil

• Indie — Indra, Waruna,

• Chiny — bóstwa rolnicze i kult Nieba, później buddyzm, cechy wierzeń politeistycznych: • bóstwa uosabiały siły przyrody

• zoomorfizm — wyobrażanie sobie bogów w postaci zwierząt lub w postaci ludzi z głowami zwierząt • składanie ofiar na chwałę bogom • wiara w życie pozagrobowe • kult przodków • duże zna­czenie wróżbiarstwa i astrologii.

Wyjątek stanowią — hinduizm, który jest religią monoteistyczną (jeden  bóg  pod  wieloma  postaciami),   kult Atona wprowadzony w Egipcie przez faraona XVIII dynastii — Echnatona W Chinach olbrzymi wpływ na religię, stosunki społeczne i etykę wywarły nauki Konfucjusza (konfucjonizm) i Lao-cy (taoizm) — na wysokim poziomie rozwinięta nauka i sztuka:

• matematyka (algebra i geometria) — system dziesiętny i sześć-dziesiętny, równania kwadratowe, pierwiastki kwadratowe i sze­ścienne (Mezopotamia), obliczanie pól powierzchni i objętości brył geometrycznych (Egipt, Mezopotamia), podział kąta na sto­pnie, minuty i sekundy (Mezopotamia)

    • medycyna: trepanacja czaszki (Egipt), akupunktura (Chiny)

• astronomia: kalendarz (rok — 365 dni, 12 miesięcy — Egipt), podział miesiąca na tygodnie (obserwacja księżyca — Mezopo­tamia), podział dnia na 24 godziny, l godziny na 60 minut i l minuty na 60 sekund (Mezopotamia), dokładne określenie daty wylewu Nilu na podstawie obserwacji gwiazdy Syriusza (Egipt), obliczanie momentu zaćmienia Słońca (Egipt)

• architektura monumentalna (np. zigguraty, piramidy, mur chiń­ski),

• system miar i wag (pomiar kątów, miary długości — łokieć,

stopa — Babilonia),

— ustrój — monarchia despotyczna,

— rozbudowany system społeczny — hierarchia.

UWAGA— Mezopotamia to region geograficzny. Powstały tam różne orga­nizmy państwowe: miasta-państwa sumeryjskie (Ur, Umma, Uruk, La-gasz), Asyria — Stare Państwo, Średnie Państwo, Nowe Państwo; Babi­lonia

2 FORMY USTROJU W STAROŻYTNOŚCI I ICH CHARAKTERYSTYKA

Ustrój — forma rządów

Zapamiętaj! — dla prawidłowego zrozumienia ustroju państw staro­żytnych musisz uświadomić sobie różnicę, jaka istnieje w obecnym znaczeniu słowa obywatel, a jego znaczeniem w starożytności — w cywilizacjach starożytnych kobieta nie miała żadnych praw. Pod pojęciem obywatela rozumiemy mężczyznę, po uzyskaniu przez niego dojrzałości (różny wiek w zależności od państwa). Oprócz tego istniały inne kryteria dla poszczególnych państw: Sparta — mężczyzna wolny, Spartanin (Spartiata), Ateny — mężczyzna wolny; od czasów Peryklesa — mężczyzna, którego obydwoje rodzice byli Ateńczykami; Rzym — Rzymianin (mieszkaniec Rzymu). Mieszkańcy Italii (Płw. Apeniń­skiego) uzyskali obywatelstwo dopiero w I w. p.n.e.

A) oligarchia — ustrój, w którym władza spoczywa w rękach niewiel­kiej grupy rodzin; również — warstwy, grupy etnicznej. Ustrój ten był charakterystyczny dla Sparty i Aten (okres reform Solona)

— ustrój oligarchiczny Sparty: • na czele państwa dwóch królów

• po jednym z rodu Agiadów i Eupatrydów (uprawnienia: wodzo­wie armii w czasie wojny, kapłani Zeusa w czasie pokoju, nie posiadali rzeczywistej władzy);

• geruzja (rada starszych) — sprawowała faktyczną władzę w pań­stwie; skład: 28 członków (gerontów) wybieranych dożywotnio przez Zgromadzenie (od wieku 60 lat) oraz dwóch królów; upraw­nienia: przygotowywanie treści uchwał i ich uchwalanie, podej­mowanie najważniejszych decyzji państwowych, sądzenie naj­cięższych przestępstw, w przypadku braku zgody uchwały przekazywano pod głosowanie Zgromadzenia,

• Zgromadzenie — wszyscy obywatele Sparty (po 30 roku życia), zwoływane przez 5 eforów, nie miało inicjatywy ustawodawczej, głosowało poprzez aklamację (krzyk), wybierało urzędników, geruzję, decydowało o wojnie i pokoju,

• urzędnicy (eforowie — 5) — wybierani przez Zgromadzenie na l rok, pełnili funkcje administracyjne, kontrolowali pozosta­łych urzędników, zwoływali Zgromadzenie,

— oligarchia w Atenach — VI/V w.p.n.e.

Umocniona dzięki reformom Solona:* podział społeczeństwa, ze względu na posiadany majątek (w miarach zboża ) na cztery grupy (pentakosjomedymni, rycerze, zeugici, teci); wpływ obywatela na rządy był uzależniony od tego, w której grupie społecznej się znalazł

• tylko obywatele pierwszych trzech grup mogli sprawować urzę­dy, obywatele l grupy sprawowali najważniejszy urząd archonta, teci (4 grupa) brali udział w Zgromadzeniu i sądach; • powstała Rada Czterystu (po 100 obywateli z każdego okręgu); • wprowadził zakaz pożyczek pod zastaw osoby, umorzył wszystkie długi i wy­kupił obywateli Aten, którzy znajdowali się w niewoli poza grani­cami polis Ateny.

UWAGA — polis — greckie miasto-państwo wraz z przylegającymi obszarami, o odrębnym ustroju i samodzielności politycznej. Pamiętaj, że polis jest rodzaju żeńskiego.

Zapamiętaj! — o oligarchicznym ustroju Aten decydował fakt, że tyl­ko najbogatsi (pentakosjomedymni=pięćsetmiarkowcy) pełnili najważ­niejsze urzędy i mieli największy wpływ na rządy.

B) demokracja - ustrój, w którym władzę sprawują wszyscy obywatele. Rozróżniamy dwa typy demokracji : demokracja pośrednia — władzę sprawują obywatele poprzez swoich przedstawicieli (parlament), lub O bezpośrednia — sprawowanie rządów osobiście przez obywateli (przy­kładem Ateny w V-IV w.p.n.e.) — ustrój demokratyczny Aten w okresie Peryklesa wykształcił się

ze  względu   na wojny  grecko-perskie   (wszyscy   obywatele  mieli

wpływ na zwycięstwo, również teci).

• Zgromadzenie Ludowe — zbierało się kilka razy do roku, po­siadało inicjatywę ustawodawczą (każdy obywatel mógł zgłosić uchwałę), uchwalało prawa wybierało urzędników przez losowa­nie i sędziów, podejmowało uchwały poprzez głosowanie (decyzje zapadały na zasadzie większości głosów). Obywatele otrzymywali diety (opłatę) za udział w obradach.

• Rada Pięciuset (po 50 obywateli z 10 phyl [okręgów]) dzieliła się na 10 zespołów , z których każdy wypełniał obowiązki przez 1/10 część roku: • przygotowywanie prac Zgromadzenia Ludowego • opracowywanie projektu ustawy, którą zgłaszało Zgromadzenie i sprawdzenie, czy jest ona zgodna z prawem • piecza nad klucza­mi do świątyń i pieczęcią państwa • sprawowanie nadzoru nad urzędnikami. Członkiem rady można było zostać 2 r...