Opieka i rehabilitacja w geriatrii.doc

OPIEKUN OSOBY STARSZEJ

Opieka i rehabilitacja

poszczególnych jednostkach chorobowych
wieku podeszłego

"Nie dodawać lat do życia, ale życia do lat"

Opracowała

mgr Justyna Puławska

Plan szkolenia.

1. Specyfika działania opiekuńczo-rehabilitacyjnego u osób w wieku podeszłym

2. Usprawnianie osób starszych na tle ogólnych problemów geriatrii

              - charakterystyka procesów starzenia

              - charakterystyka zmian zachodzących w układzie ruchu

              - problemy wynikające z unieruchomienia

              - ogólne zasady i techniki usprawniania ruchowego w geriatrii

              - sposoby ułożenia w łóżku chorych leżących oraz zmiana pozycji

              - problemy samoobsługi w geriatrii

              - pomoce ortopedyczne

3. Usprawnianie w poszczególnych jednostkach chorobowych wieku podeszłego:

              - udary mózgowe

              - choroby układu kostno-stawowego

              - osteoporoza

              - choroba Alzchaimera

              - choroba Parkinsona

              - choroby układu oddechowego

              - choroby układu krążenia

4. Ból - przyczyny, sposoby eliminowania.

1. Specyfika działania opiekuńczo - rehabilitacyjnego
u osób w wieku podeszłym.

              Sama starość nie jest chorobą. Starzenie się ustroju jest procesem fizjologicznym, którego nie można wyleczyć, a tylko opóźnić przez eliminowanie przyspieszających się czynników. Zasadnicza rolę odgrywa tu profilaktyka, a więc prozdrowotny styl życia.

              Starzenie się powoduje wiele zmian w strukturze i czynności ustroju. Pojawiają się typowe zmiany postawy ciała poruszania się, widoczny jest zanik mięśni, powodujący obniżenie się ich siły. Powstają zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej oraz obniża się odporność ustroju na działanie szkodliwych czynników bakteryjnych, wirusowych i stresów psychicznych. Zaburzenia nasilają się pod wpływem złego stylu życia(w tym niedostatecznej aktywności fizycznej) i postępu współistniejących chorób.

              Proces starzenia się przebiega u ludzi różnie. Suma przeżytych lat, czyli wiek kalendarzowy nie pokrywa się z wiekiem biologicznym. Czynnikiem sprzyjającym utrzymanie sprawności fizycznej jest aktywny tryb życia, a sprawności intelektualnej systematyczny wysiłek umysłowy, zaniedbywany niestety po przejściu na emeryturę.

              Częstą przyczyną niesprawności starszych ludzi są także tak zwane zespoły geriatryczne, do których zalicza się :

ü     upośledzenie wzroku i słuchu,

ü     spowolnienie psychomotoryczne,

ü     przedłużenie czasu reakcji,

ü     osłabienie pamięci i zdolności koncentracji,

ü     zawroty głowy,

ü     upadki bez utraty przytomności,

ü     nieotrzymanie moczu,

ü     zmniejszenie tolerancji wysiłku fizycznego.

              Ogromny wpływ na sprawność mają również choroby przewlekłe występujące u osób starszych w ilości dwie, trzy, a nawet więcej.

              Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione wyżej okoliczności, które
w znacznym stopniu utrudniają rehabilitację powinniśmy skupić się na wdrożeniu jak najbardziej rozszerzonych działań umożliwiających uzyskanie sprawności psychofizycznej niezbędnej do prowadzenia samodzielnego trybu życia i aktywności społecznej.

Działania rehabilitacyjne powinny uwzględniać następujące podstawowe zasady:

ü     indywidualne dostosowanie do potrzeb i możliwości osoby usprawnianej

ü     należy zdobyć zaufanie chorego poprzez stałą troskę o stan jego zdrowia i przebieg leczenia, zainteresowanie jego obecnymi i przyszłymi możliwościami,

ü     przekonać chorego do celowości usprawniania poprzez przykłady otoczenia,

ü     zmobilizować chorego do czynnego udziału w pracy nad sobą,

ü     uzyskać systematyczności wykonywanych ćwiczeń oraz przyzwyczaić chorego do utrwalania i doskonalenia ruchu przez jego stałe powtarzanie,

ü     przestrzegać zasad stopniowania obciążeń (dawkowanie wysiłku musi być stopniowe z zachowaniem niezbędnych przerw na odpoczynek),

ü     zmieniać i urozmaicać program, aby uatrakcyjnić usprawnianie

ü     przestrzegać zasady, że w realizacji programu niezbędna jest współpraca środowiska domowego pacjenta,

ü     realizować programu usprawniania świadomie, bez pośpiechu, w spokojnej i życzliwej atmosferze, przy podtrzymywaniu wiary w jej skuteczność,

ü     zapewnić programowi usprawniania stały nadzór lekarski.

Ustrój starszy ma oprócz znacznych ograniczeń własne mechanizmy kompensacji narządowej i układowej, które potrafią wyrównać ubytki ustroju. Specyfika działania rehabilitacyjnego ma na celu utrzymanie jak najlepszego zdrowia wśród osób starszych, poprawę ich kondycji psychicznej i fizycznej, wydolności krążeniowo-oddechowej oraz zabezpieczenia przed urazami i ich skutkami. O pewnym sukcesie możemy mówić wtedy, gdy osoba starsza potrafi utrzymać pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym harmonijny kontakt ze swoim środowiskiem. Celem programu rehabilitacji osób starszych jest również modyfikacja stylu życia, obniżenie masy ciała, korekcja eksploatacji kręgosłupa i przeciążeń stawów. Rehabilitacja ma zapobiec przedwczesnemu zniedołężnieniu i uzależnieniu od stałej opieki ze strony rodziny lub społeczeństwa.

2. Usprawnianie osób starszych na tle ogólnych problemów geriatrii

              Starość możemy podzielić na cztery okresy:

1.     okres przedstarczy (54 do 64 roku życia), w którym sprawność
i wydolność fizyczna są jeszcze dobre, ale powinno się już koniecznie realizować działania opóźniające proces starzenia się. Szczególnie należy dążyć do eliminowania czynników sprzyjających nasileniu się miażdżycy, powstawaniu otyłości, cukrzycy, choroby obturacyjnej płuc i chorób narządu ruchu.

2.     okres wczesnej starości (od 65 do 74 roku życia), kiedy to następuje zmniejszenie się aktywności fizycznej i psychicznej, nasilają się objawy istniejących chorób i na pierwszy plan wysuwają się problemy zdrowotne.

3.     okres późnej starości (od 75 do 84 roku życia), kiedy współistnieje już wiele chorób oraz pogarszają się wyraźnie warunki socjalne i ekonomiczne. Konieczne jest wtedy współdziałanie instytucji medycznych, socjalnych i opiekuńczych. Wiele osób w tym wieku nie jest w stanie egzystować samodzielni.

4.     końcowy okres starzenia się , który rozpoczyna się po 85 roku życia. Konieczna jest wówczas prawie zawsze opieka geriatryczna, ponieważ osoba w tak podeszłym wieku jest bardzo niesprawna i ma znacznie ograniczoną zdolność do samodzielnej egzystencji

Charakterystyka procesów starzenia

Zmiany fizjologiczne określone jako starzenie się występują wtedy,kiedy kończą się procesy wzrostowe organizmu. Dotyczą one całego ustroju ludzkiego, a w szczególności: ośrodkowego układu nerwowego, układu krążenia, układu oddechowego, przewodu pokarmowego, mięśni, stawów, kości, narządu wzroku, i słuchu. Wraz z wiekiem naczynia mózgowe tracą sprawność z powodu narastania zmian miażdżycowych, co powoduje niedokrwienie mózgu, manifestujące się bólami i zawrotami głowy, ogólnym osłabieniem i złym samopoczuciem. Stopniowo w miarę upływu czasu dochodzi do upośledzenia sprawności komórek mózgowych.

Serce u ludzi starszych jest zwykle znacznie mniejsze niż prawidłowe, a naczynia wieńcowe są często zwężone. Zwiększa się ciśnienie.

Ilość krwi wytłaczanej przez serce jest niemal dwukrotnie mniejsza, co pociąga za sobą znaczne upośledzenie funkcji zaopatrywania w tlen.

              Bardzo charakterystyczny jest powysiłkowy przyrost częstości tętna związany z osiągnięciem granicy zdolności wysiłkowej.

              W wyraźnej zależności od wieku pozostaje pojemność życiowa płuc, która zmniejsza się z wiekiem (w wieku 70 lat spada do około 65 % wartości szczytowej). Przyczyną jest zmniejszenie adaptacji wysiłkowej układu krążenia i układu oddechowego. Występują zmiany w czynności płuc, określane jako rozedma. W rozedmie występują zmiany w tkance sprężystej płuc, sprawność wymiany gazowej jest coraz mniejsza.

              Zachodzą zmiany w układzie przemiany materii spowodowane niedoborem witamin lub nieprawidłową czynnością narządów takich jak trzustka, nadnercza. i inne.

Zmniejsza się ilość krwi co jest związane ze zmianą w składzie płynów ustrojowych. Dochodzi do zaniku mięśni i ograniczenia zakresu ruchu
w stawach. Stwierdza się osłabienie funkcji hormonalnych. Dochodzi do upośledzenia czynności narządów zmysłu tj. narządu wzroku, słuchu, smaku.

Charakterystyka zmian zachodzących w układzie ruchu

ü     spadek siły mięśni (jednak w każdym okresie życia siła mięśniowa może być zachowana poprzez wprowadzenie odpowiednio dobranego programu fizjoterapii. Ta poprawa siły mięśniowej ma decydujące znaczenia np. w chorobie zwyrodnieniowej kolan- wpływa na możliwość samodzielnego siadania i wstawania z krzesła, ubikacji, łóżka- w jednoznaczny sposób determinuje możliwości samoobsługi.)

ü     spadek masy kostnej- osteoporoza na tę chorobę częściej zapadają kobiety niż mężczyźni - Osteoporoza starcza – największy problem to złamania nasady bliższej kości udowej- leczenie to wytworzenie stawu rzekomego, endoproteza _ duże obciążenie operacja, długie unieruchomienie, pogarsza stan ogólny

ü     procesom starzenia podlegają również ścięgna, więzadła, chrząstka – co prowadzi do powstawania zmian zwyrodnieniowo zniekształcających w aparacie ruchu-zmiany w narządzie ruchu – gł.przyczyna to ból i hipokinezja: a).przewaga chorób zwyrodnieniowych stawów kończyn – podłożem tych zmian jest otyłość, przeciążenia, zaburzenia metabolizmu -ponad 60% pacjentów geriatrycznych; b). gdy pojawiają się symetrycznie to wynika z racji wieku gdy nie symetrycznie to oznacza przebieg wcześniejszego urazu; c). zmiany zniekształcajaco-zwyrodnieniowe stóp u 90% osób starczych

ü     zmiany w układzie odpornościowym wpływają na przebieg chorób reumatycznych. U seniorów upośledzona jest odporność na infekcje co powoduje częstszą zapadalność na kostne i stawowe choroby o podłożu bakteryjnym.

ü     podwyższenie progu odczuwania bólu jak również jego interpretacji.

ü     zaburzenia termoregulacji (zła tolerancja)

ü     zmiany odczuć zmysłowych – pogarsza się węch i smak

ü     spada próg słyszalności oraz rozróżnianie i lokalizacja dźwięków, często pojawiają się szumy w uszach

ü     obniża się ostrość wzroku, pojawia się zaćma i zwyrodnienia siatkówki

ü     zmiana wzorca snu – przebudzają się w nocy ,fragmentacja snu, trudność z zasypianiem, wczesne wstawanie

ü     hipokinezja – wydolność fizyczna pogarsza się szybko, a powrót funkcji następuje wolno.

Problemy wynikające z unieruchomienia

Unieruchomienie pacjenta geriatrycznego powoduje już w czwartej dobie wzrost wydalania wapnia i azotu co wzmaga osteoporozę i zanik masy mięśniowej, ogólne osłabienie i niekorzystne reakcje ortostatyczne wywołujące u pacjenta niechęć do podejmowania prób wstawania z łóżka

Dlatego najczęściej intensywna interwencja z wczesna rehabilitacją jest mniej groźna niż pozostanie pacjenta w łóżku.

U osób starszych istnieją czynniki utrudniające utrzymanie lub odzyskanie sprawności funkcjonalnej wśród których można wymienić

• brak motywacji

• depresje

• otępienie

• niedożywienie

• spadek siły i wytrzymałości mięśniowej

• upośledzenie koordynacji i równowagi

• choroby wielonarządowe

Jednak jednym z największych problemów wynikających z unieruchomienia zarówno w oddziałach szpitalnych jak i w warunkach domowych, są odleżyny. Pojawiają się szczególnie u chorych w bardzo złym stanie ogólnym, wyniszczonych. Dużą grupę chorych z powikłaniami w postaci odleżyn stanowią osoby w podeszłym wieku, ze złamaniami kończyn dolnych i nieprzytomni przez dłuższy czas. W praktyce spotykamy się z odleżynami u chorych
z porażeniami i niedowładami. Dysfunkcja narządu ruchu, zaburzenie czucia i czynności zwieraczy, stwarzają idealne warunki dla powstania odleżyn. Problem należy rozpatrywać nie tylko jako wystąpienie trudno gojącej się rany. Odleżyny prowadza bowiem do poważnych powikłań:

ü     odwodnienia,

ü     zaburzeń elektrolitowych,

ü     zapalenia kości,

ü     posocznicy (czyli uogólnionego zakażenia)

ü     śmierci.

Odleżyny, w zależności od wielkości i lokalizacji, wymagają w procesie leczenia stosowania różnorodnych środków farmakologicznych, opatrunkowych, nakładu pracy ludzkiej, użycia drogiego i nie zawsze dostępnego sprzętu (materace, laser). Odleżyny występujące podczas pobytu chorego w domu praktycznie całkowicie destabilizują życie rodziny, nie mówiąc już o prowadzeniu rehabilitacji. Niekorzystny jest również wpływ powikłań odleżynowych na psychikę chorego. Długotrwale leczenie
i uzależnienie od osób trzecich powodują depresje, poczucie obniżonej wartości. Dramatu dopełnia fakt istnienia cuchnacych, długo gojących się ran. Pod względem patofizjologicznym odleżyna jest miejscową martwicą tkanek, powstała na skutek zamknięcia krążenia z powodu bezpośredniego ucisku naczynia krwionośnego, zwykle chorobowo zmienionego -pozbawionego możliwości skurczów i rozkurczów mięśniówki miedzy leżącą głębiej kością a pościelą lub odzieżą chorego. Ucisk taki, trwający dłużej niż 2-3 godziny, powoduje nieodwracalne zmiany pod postacią martwicy. Po...