Zagadnienia do kolokwium z socjologii organizacji
Wykład 1. Przedmiot socjologii organizacji str.2
Wykład 2. Pojęcia socjologii organizacji str.3
Wykład 3. Od specjalizacji do złożoności pracy str.11
Wykład 4. Od organizacji biurokratycznej do organicznej str.12
Wykład 5. Od motywacji emocjonalnej do poznawczej str.16
Wykład 6. Ewolucja wzoru osobowego i roli przełożonego str.19
Wykład 7. Współczesne socjologiczne teorie organizacji str.22
Wykład 8. Mała grupa społeczna w organizacji str.23
Wykład 9. Kultura organizacji str.27
Wykład 10. Kierowanie ludźmi w organizacji str.29
Wykład 11. Teorie efektywności kierowania str.30
Wykład 12. Kierowanie konfliktem w organizacji str.37
Wykład 13. Wprowadzanie zmian w organizacji str.42
Wykład 14. Metody i techniki badań socjologicznych str.45
Wykład I. Przedmiot Socjologii Organizacji
1. Pojęcie wewnętrznej i zewnętrznej obserwacji zachowań ludzi.
W metodologii badań socjologicznych wyróżnia się dwa sposoby obserwacji rzeczywistości społecznej - obserwację zewnętrzną i wewnętrzną.
Obserwacja zewnętrzna wg S.Nowaka polega na rejestracji fizycznych lub biologicznych aspektów ludzkich zachowań np. przestrzenne przemieszczanie ludności, sposoby ubierania się, sposób lub wielkość wykonywanej pracy itp.
Obserwacja wewnętrzna (albo rozumiejąca), polega na uprzytomnieniu sobie, co myślą i czują ludzie obserwowani przez badacza, jakie motywy nimi kierują, jak pojmują sens swoich działań.
2. Empatia, introspekcja, współczynnik humanistyczny – jako metody badań zachowań ludzi
Empatia - wczuwanie się w stan psychiczny osób obserwowanych
Współczynnik humanistyczny - obserwowanie rzeczywistości społecznej oczami innych ludzi. Twórcą tego pojęcia jest F.Znaniecki. Pisał on: "Podstawowym materiałem empirycznym dotyczącym jakiegoś ludzkiego działania jest doświadczenie samej osoby działającej, uzupełnione doświadczeniem tych, którzy reagują na jej działania".
Introspekcja to wgląd we własny stan psychiki, aby zrozumieć drugiego człowieka np.: sami przeżyliśmy jakieś zdarzenie a teraz ktoś inny przeżywa to samo.
3. Wyjaśnić twierdzenie Znanieckiego i Thomasa :”Jeśli ludzie uznają jakieś sytuacje za rzeczywiste, to są one rzeczywiste w swoich konsekwencjach”.
Jeżeli człowiek uwierzy w pewne prawdy, to stają się one prawdami, żyją w społeczeństwie jako coś normalnego i ludzie postępują wg tych prawd, przystosowując się do nich i wcielając je w życie.
4. Czy wyjaśnianie zachowań ludzkich jest tym samym co rozumienie ich ?
Pojęcie rozumienia należy odróżnić od wyjaśniania (eksplanacji).
Wyjaśnić jakieś zjawisko to znaczy odpowiedzieć na pytanie, dlaczego ono zachodzi,
zrozumieć jakiegoś człowieka, znaczy wczuć się w jego stan psychiczny. Rozumienie jest więc pogłębionym opisem „wewnętrznym”, a wyjaśnianie – podaniem przyczyny zewnętrznej.
5. Funkcje badań socjologicznych.
Badania socjologiczne spełniają dwie funkcje :
poznawczą, polegającą na opisie, wyjaśnianiu rzeczywistości i budowaniu jej teorii ,
pragmatyczną, służącą do przewidywania i przekształcania rzeczywistości społecznej. Pragmatyczna funkcja socjologii realizuje się na dwa sposoby :
– funkcję socjotechniczną - polegającą na tym, że wiedza socjologiczna służy do podjęcia konkretnych decyzji o wyborze działań zmieniających rzeczywistość społeczną. Socjotechniczna funkcja socjologii polega na dostarczeniu wiedzy, rad, ekspertyz np. o sposobach kierowania ludźmi, o podejmowaniu decyzji, o powodowaniu pożądanych lub ograniczeniu niepożądanych zachowań ludzi itp., stawia sobie za cel wypracowanie technik skutecznego stosowania nauk społecznych w praktyce.
Wyodrębnia się trzy metody socjotechniczne:
a) perswazję, polegającą na oddziaływaniach, które zmierzają do zmiany przekonań, opinii,
b) manipulację, rozumianą jako techniki oddziaływania,
c) facylitacje, które polegają na stworzeniu pewnych realnych, rzeczowych lub organizacyjnych sytuacji oddziałujących pośrednio na postawy, opinie czy poglądy ludzi,
- funkcję humanistyczną, polegająca na tym, że rozwijając teorię życia społecznego, opisując i wyjaśniając zjawiska i procesy społeczne, socjologia oddziałuje na świadomość społeczną. W ten sposób wpływa na postawy i motywy postępowania, a tym samym na zachowania się ludzi ; polega na bezpośrednim oddziaływaniu wiedzy socjologicznej na świadomość ludzi, a w wyniku tego również na zachowania osób badanych,
6. Przedmiot badań socjologii pracy, socjologii przemysłu i socjologii organizacji.
Przedmiotem badań socjologii pracy są wszystkie te zjawiska, które bądź to wpływają na przebieg czynności pracy, bądź też są skutkami wykonywania pracy przez ludzi. Przykładowo są to m.in. następujące zagadnienia:
społeczne skutki rozwoju techniki, społeczne skutki organizacji pracy, społeczna regulacja zachowań jednostki w miejscu pracy, struktura władzy w zakładzie pracy i proces kierowania ludźmi, system społeczny zakładu pracy, patologie systemu społecznego przedsiębiorstwa, postawy i motywacje do pracy.
Socjologia pracy pod względem przedmiotu badań jest bardzo ściśle powiązana z socjologią przemysłu. Socjologia pracy ma bardziej uniwersalny przedmiot badań, zajmuje się pracą ludzi w każdym rodzaju miejsca pracy - na roli, w urzędzie, w szkole itp.
Socjologia przemysłu obok problematyki pracy i zawodów przemysłowych podejmuje też takie zagadnienia, którymi nie interesują się socjologowie pracy. Przykładowo są to takie zagadnienia jak:
wpływ uprzemysłowienia na strukturę zawodową i poziom życia społeczeństwa, zmiana aspiracji zawodowych młodzieży, zjawiska patologii społecznej w regionach uprzemysłowionych, urbanizacja, zjawisko proletaryzacji i potrzeba deproletaryzacji społeczeństwa.
Socjologia organizacji jest opisem i wyjaśnieniem wpływu :
1. wzrastającej liczby organizacji na życie społeczne w cywilizacji przemysłowej,
2. całego społeczeństwa, jego struktury, kultury i ustroju na przebieg procesów wewnątrzorganizacyjnych,
3. obiektywnych czynników organizacji, a więc jej celów, struktury, hierarchii, podziału zadań, procedur na zachowanie się ludzi wewnątrz organizacji (czynnik ludzki jest wówczas zmienną zależną),
4. postaw, motywacji i wzajemnych oddziaływań między ludźmi na charakter i efektywność wymienionych wyżej obiektywnych elementów organizacji (czynnik ludzki jest wówczas zmienną niezależną).
7. Co to jest społeczeństwo organizacyjne. Przyczyny i skutki wzrastającego stopnia zorganizowania we współczesnych społeczeństwach.
Społeczeństwa przemysłowe już na początku naszego wieku nazwano "społeczeństwami organizacyjnymi", a ukształtowany przez wielkie organizacje typ osobowości - "człowiekiem organizacji".
Wyróżnić można trzy etapy rozwoju struktur organizacji:
1) Społeczeństwa pierwotne.
Cechuje je brak podziału pracy, wspólnotowość, brak wyodrębnionych zespołów wykonujących specjalne zadania, istnieją tam tylko zalążki ról społecznych ale nie organizacji np. istnieją kapłani ale bez kościołów, wodzowie ale bez państwa itp.
2) Społeczeństwa rolnicze (niewolnicze i feudalne).
Produkcja dóbr materialnych dokonywała się w gospodarstwie lub warsztacie rzemieślniczym obsługiwanym przez rodzinę, albo niewolników. W tych społeczeństwach nastąpił znaczny podział pracy i zróżnicowanie ról społecznych (zawodowych). Role te były regulowane głównie tradycją i zwyczajem.
3) Społeczeństwo przemysłowe - cechuje je daleko posunięty podział pracy i wielka ilość organizacji, działających w oparciu o sformalizowane normy prawne, a nie tradycyjne normy kulturowe. Praca zawodowa została oderwana od życia domowego, rodzinnego i poddana regułom kontraktu oraz podporządkowania organizacyjnego.
Przyczyny wzrastającego stopnia zorganizowania :
Niewiele jest obecnie dziedzin życia jednostki i społeczeństwa, które nie byłyby objęte wpływami różnych organizacji. Organizacje obejmują wszystkie najważniejsze funkcje społeczeństwa; produkcję dóbr materialnych, utrzymanie porządku, kształcenie i wychowanie nowych pokoleń, ochronę zdrowia, wypoczynek, załatwianie wszelkich spraw osobistych, rodzinnych itp. Aby skutecznie działać, ludzie muszą się organizować. Wielka organizacja produkcyjna lub urzędowa nie chce mieć do czynienia z pojedynczymi ludźmi, producentami lub petentami, woli pertraktować lub współpracować z reprezentacjami ich zrzeszenia.
Skutki wzrastającego stopnia zorganizowania:
Masowość organizacji we współczesnych systemach ma liczne konsekwencje społeczne, przy tym nie tylko pozytywne. Organizacje stwarzają zapotrzebowanie na liczne zawody związane z ich funkcjonowaniem - kierownicy, kontrolerzy, księgowi itp., wyznaczają ludziom drogi awansu zawodowego i społecznego. W organizacjach istnieje wiele stanowisk, co powoduje zróżnicowanie społeczne pod względem zakresu władzy, prestiżu, autorytetu, dochodów.
Organizacje kształtują osobowość jednostki i są dla niej ważnym elementem środowiska społecznego.
Rozwój wielkich organizacji narzuca całemu społeczeństwu specyficzną logikę organizacji, co powoduje dla ludzi różne konsekwencje negatywne, a przede wszystkim totalitaryzację społeczeństwa i ograniczenie wolności jednostki. D.Katz i R.L.Kahn nazywają to zjawisko "zmorą totalności" i stwierdzają, że społeczeństwa bronią się przed nią za pomocą pluralizmu organizacyjnego, demonopolizacji, tworzenia konkurencyjnych stosunków między organizacjami oraz konfliktowych struktur organizacyjnych np. w postaci silnych związków zawodowych. Konflikty między organizacjami, chociaż kosztowne, stwarzają szansę na poszerzenie wolności jednostki i lepsze zaspokojenie jej potrzeb.
Inną negatywną konsekwencją rozwoju wielkich organizacji jest depersonalizacja i fragmentaryczność stosunków międzyludzkich, Jednostka musi pełnić wiele ról, z których żadna nie wyraża całej jej osobowości, żyjąc w kulturze organizacyjnej, wykształcamy w sobie gotowość podejmowania ról. Ta gotowość do podejmowania ról zakłada brak zinternalizowanych wartości i wytwarza, jak nazwał to Riesman (1950), osobę nastawioną na zewnątrz, albo też pustego człowieka, jak mówił T.S.Eliot. /.../ Znamy wprawdzie więcej ludzi, ale znamy ich gorzej; mamy więcej kontaktów społecznych, ale służą one specyficznym celom, a nie kształtowaniu więzi osobistych. Nie wiemy kim jesteśmy ponieważ jesteśmy tyloma różnymi osobami dla tylu różnych ludzi. Mamy dużo więcej przyjaciół niż nasi dziadkowie i ojcowie, ale jest to przyjaźń oparta na mniej głębokim zaangażowaniu się.
Na gruncie socjologii organizacji można wyróżnić dwa rodzaje definiowania organizacji;
1. zidentyfikowaniu cech zbiorowości ludzi, która jest organizacją; organizacje są typem zbiorowości ludzi mającym charakter zrzeszenia, a nie wspólnoty.
2. na wyliczeniu społecznych mechanizmów i środków, przy pomocy których organizacja utrzymuje wewnętrzną równowagę i jest zdolna do osiągania celów.
Różnice między wspólnotą a zrzeszeniem (społeczeństwem) można przedstawić następująco: we wspólnocie dominują więzy pokrewieństwa, braterstwa i sąsiedztwa, w zrzeszeniu - więzy umowy, wymiany dóbr materialnych i wyrachowania; wspólnota łączy ze sobą ludzi jako osobowości, zrzeszenie - jako role wyodrębnione ze względu na jakąś jedną funkcję; we wspólnocie czynnikiem kontroli społecznej jest zwyczaj i tradycja, w zrzeszeniu - sformalizowane prawo; członkowie wspólnoty kierują się w swym postępowaniu wiarą, członkowie zrzeszenia - względem na opinię publiczną; gospodarczą podstawą wspólnoty jest własność zbiorowa, zrzeszenia - pieniądz i własność prywatna.
Organizacja gromadzi uczestników dla wspólnego osiągania celów, zaś wspólnota oznacza przynależność do grupy z powodów uczuciowych lub tradycyjnych. W organizacjach więzi między ludźmi są racjonalne i rzeczowe, zaś we wspólnotach emocjonalne i osobowe. Przykładem zrzeszenia może być załoga dużego zakładu pracy, zaś przykładem wspólnoty - komuny lub grupy młodzieżowe.
Organizacja jest typem wtórnej grupy społecznej, a nie pierwotnej. J.Kulpińska definiuje organizację jako ; zbiorowość zorganizowaną na podstawie reguł formalnych. Jest to grupa wtórna (wobec grupy pierwotnej), o więzi częściowej, raczej duża, wewnętrznie zróżnicowana, utworzona dla realizacji jakiegoś celu. Częściowa więź charakterystyczna jest dla grupy wtórnej. W grupach pierwotnych występuje wyłącznie więź oparta na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych, w grupach wtórnych więź wynikająca ze styczności rzeczowych i oparta na interesach.
Pierwotność grupy polega na tym, że w niej realizowane są wszystkie potrzeby psychiczne jednostki, która uczestniczy w niej całą osobą; komunikowanie się członków grupy jest intensywne, interakcje mają charakter osobisty i bezpośredni, "twarzą w twarz"; przynależność do takiej grupy jest źródłem satysfakcji. Łatwo dostrzec, że grupa pierwotna odpowiada kryterium więzi całkowitej i więzi świadomej, psychicznej. Funkcje grupy pierwotnej wobec jej członków to zaspokajanie potrzeb psychospołecznych jednostki: potrzeby bezpieczeństwa, uznania, przynależności. Przykładem grupy pierwotnej jest rodzina, grupa przyjaciół, może nią być także klasa szkolna, grupa studencka, zespół roboczy.
W organizacji natomiast więź między ludźmi ma charakter bardziej rzeczowy niż osobowy oraz bardziej częściowy niż całkowity. Człowiek ciągle występuje w jakiejś roli organizacyjnej, w kontaktach z innymi ludźmi nie uczestniczy pełnią swej osobowości lecz jedynie jej fragmentem, dodatkowo skrępowanym normami organizacyjnymi. W organizacji rzadko docieramy do człowieka, mamy raczej do czynienia z kierownikiem, urzędnikiem, portierem, czyli z rolą organizacyjną.
Organizacje są świadomym, przemyślanym i celowym typem współpracy między ludźmi. Ludzie łączą się w organizacje po to, by współpracować ze sobą dla osiągnięcia jakiegoś celu. A więc cechą organizacji jest współpraca, koordynacja, łączność, komunikacja i uczestnictwo dla korzyści własnej uczestnika organizacji.
9. Pojęcie roli społecznej ( organizacyjnej ). Wpływ roli społecznej na zachowanie człowieka.
Rola społeczna jest to sposób zachowania się, którego oczekuje grupa od osoby zajmującej określoną pozycję społeczną w grupie lub w określonej sytuacji. Przez analogię rolą organizacyjną nazywamy oczekiwany przez organizację sposób zachowania się uczestnika organizacji na zajmowanym stanowisku. Role organizacyjne są określone formalnie np. przepisami, regulaminami jak też nieformalnie - obyczajami, tradycją itp.
Niektóre role są zupełnie sformalizowane i ujęte w ścisłe przepisy. Są to role o wielkiej doniosłości dla trwania i funkcjonowania grupy, np. zachowanie się urzędnika w czasie wykonywania obowiązków i załatwiania spraw państwowych są ściśle uregulowane przepisami. Jednakże proces realizowania roli zależy od dość złożonego układu czynników :
- od elementów bio- i psychogennych jednostki (np. budowa anatomiczna, zdolności, inteligencja), które mogą ułatwiać lub utrudniać wykonywanie pewnych ról (grubas nie może być tancerzem ),
- od wzoru osobowego, określającego zespół cech idealnych.Wzór osobowy określa takie cechy, jak np. honor, godność, postawa moralna, postawa obywatelska, pracowitość itp.;
- od definicji roli przyjętej w grupie, w której, lub przed którą dana rola jest wykonywana. Np. według przepisów ustalonych przez władze i wymaganych przez personel nauczający, student powinien być dobrym uczniem, uczęszczającym pilnie na zajęcia, systematycznie się uczącym
- realizacja roli zależy od struktury i organizacji wewnętrznej grupy, jej zwartości wewnętrznej i systemu sankcji, którym ona dysponuje.
- zależy od stopnia identyfikacji jednostki z grupą. W socjologicznym znaczeniu identyfikacja taka polega na utożsamianiu własnych interesów i własnych wartości z wartościami i interesami grupy i podporządkowanie się wymaganiom grupy jednostka uważa za cel i sens swojego życia.
10. Pojęcie wzoru osobowego. Wzór osobowy „ człowieka organizacji”.
Wzór osobowy, model idealnego członka danej grupy społecznej, wyznaczony przez zespół norm i wyobrażeń związanych z pełnieniem określonych ról społecznych. Wzór osobowy określają uznane w danej zbiorowości autorytety. Przynależność jednostki do różnych grup społecznych i pełnienie różnych ról społecznych w tych grupach może powodować sprzeczności w zachowaniu wg różnych wzorów osobowych. W sytuacji takiej jednostka realizuje wzór osobowy grupy odniesienia lub dąży do kompromisu w pełnieniu różnych ról.
Wzór osobowy „człowieka organizacji’’ współczesne, rozwinięte społeczeństwa charakteryzuje duża ilość organizacji na której zycie wpływa : praca, nauka, odpoczynek. Społeczeństwa nazywa się społeczeństwami organizacyjnymi , a ukształtowane przez organizacje typ osobowości człowiekiem organizacji. Wzór osobowy powinien się wykazać takimi cechami, jakie oczekuje od niego organizacja.
11. Rozróżnienie skutecznego i efektywnego wzoru osobowości człowieka.
Jest to człowiek skuteczny i efektywny, jego osobowość może wpływać na organizację.
12. Pojęcie wzoru zachowania
Wzór osobowy – zespół cech idealnych, jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna naśladować
Ze względu na sposób rejestracji wzorce działania dzieli się na:
- pamięciowe, zarejestrowane jedynie w pamięci ludzkiej, np. różne sposoby witania się, wspólne spożywanie śniadań, wykonywanie zadań produkcyjnych tylko na poziomie wewnętrznie uzgodnionym przez grupę (a nie przez przedsiębiorstwo) itp.
- ...
BoxBooki