filozofia_prawa___zagadnienia_egz.doc

  FILOZOFIA PRAWA

1.      Czy prawo musi być rozpatrywane w kategoriach filozoficznych? Uzasadnij odpowiedź.

GENERALNIE TAK

-          filozofia prawa jako obrona przed:

-          złudzeniem pragmatycznego profesjonalizmu

1. 1. 1. znajomość przepisów nie wystarcza, trzeba je rozumieć

-          złudzeniem neutralności wobec wartości i pluralistycznego relatywizmu

1. 1. 1. złudzenie aksjologiczne; nie można ignorować wątków etycznych, wartości istnieją w prawie
      2. obrona Sokratesa
      3. bez wartości nie można być dobrym prawnikiem
      4. złudzenie, że w różnorodnym świecie nie można być prowadzić dyskursu na temat wartości

-          złudzeniem wyższości nauki nad filozofią

1. 1. 1. nauka potrzebuje sprawdzalności, obiektywizmu, przesądzenia ostatecznego rezultatu
      2. filozofia nie rozwija się w sposób liniowy jak nauka, nie ma zakodowanego postępu
      3. od czasów Platona nie wymyślono nic nowego – współczesne poglądy to tylko komentarze do dawnych koncepcji
      4. filozofia z nauką nie muszą się wykluczać
      5. filozofia podpowiada metody dochodzenia do prawdy, mówi czego szukamy dochodząc do prawdy – służebnica nauki??

ALE

-          prawo może być rozpatrywane także wyłącznie w kategoriach ekonomicznych

-          w niektórych dziedzinach należy to zag. rozpatrywać węziej, np. sędzia przy orzekaniu stosuje prawo, nie prowadzi rozważań filozoficznoprawnych, z tymże bierze pod uwagę wartości

2.      Filozofia prawa jako dział filozofii. Co jest przedmiotem filozofii prawa?

-          przedmiot badań filozofii prawa - PRAWO:

1. 1. 1. stara się znaleźć odpowiedź na pytanie czym jest prawo i jaką pełni rolę w życiu człowieka, jakie być powinno
      2. prawo stanowione w państwie, ale powinno się zmierzać do nakreślenia pożądanego kierunku zmian tego prawa, aby było sprawiedliwe
      3. istota prawa, idea prawa, prawo natury, postulaty prawa słusznego dla danego miejsca i czasu, źródło prawa – różnie określany przedmiot
      4. bada ostateczne przyczyny zjawisk prawnych – tw. niektórych osób
      5. bada jak działa prawo – ameryk.
      6. ma wyjaśniać przyszłą rzeczywistość prawa
      7. podst. założenia ustrojowe w państwie, jaka powinna być polityka – fil. polityki wyodrębniła się w latach 80-tych

-          filozofia prawa jest częścią systemu filozoficznego, który może skierować nas do pytań o sens, istotę prawa – rezultat przemyśleń ogólnofilozoficznych

-          na ile wyodrębnienie zagadnień prawa pozwala wyróżnić oddzielną dyscyplinę „filozofia prawa” – w starożytności część „filozofii polityki”

-          filozofia prawa jest bardzo związana z filozofią człowieka, f. polityki, f. języka, aksjologią, f. kultury

-          podst. sfery myślenia filozoficznoprawnego: co istnieje (ontologia), jak poznać świat (epistemologia), jak postępować i czym jest dobro (etyka)

-          filozofia prawa rozpatruje prawo w relacji do istnienia człowieka

-          samoistność filozofii prawa nie budzi wątpliwości – międzynarodowe kongresy, powołanie międzynarodowego towarzystwa filozofii prawa, pisma filozoficznoprawne, katedry uniwersyteckie

3.      Na czym polega uprawianie filozofii prawa „od filozofii do prawa” oraz „od prawa do filozofii”. Udziel odpowiedzi powołując się na przykłady (co najmniej dwóch) konkretnych autorów.

-          dwie drogi dochodzenia do „prawdy”

-          wyjście od znanych prawd, zasad w poszukiwaniu odpowiedzi „dlaczego?” ORAZ poprzez szukanie odpowiedzi odkrywanie zasad

-          od filozofii do prawa – spojrzenie filozofów na prawo; filozofia bada prawo w taki sam sposób jak metafizyka; czym jest prawo i jak jest poznawane;

1. 1. 1. od podst. założeń fil. dochodzono do rozważań na temat fil. prawa
      2. najpierw poznanie świata, potem ontologia, fil. człowieka – etyka (jaki jest człowiek)
      3. fil. prawa – poszukiwanie norm, które mogłyby obowiązywać wszystkich
      4. Platon, Kant, Szyszkowska, neokantyści, Kość

-          od prawa do filozofii – prawnicy uprawiają ogólną refleksję nad prawem; punktem wyjścia są zazwyczaj konkretne problemy stosowania prawa, określone przypadki rozstrzygnięć; filozoficzne idee przenikają do teorii prawa: aparat pojęciowy prawników oparty jest na słowniku zaczerpniętym z dzieł filozoficznych, uzupełnianie wiedzy prawniczej poprzez książki filozoficzne, przy rozwiązywaniu zagadnień prawnych często pojawiają się problemy filozoficzne, ewentualnie modelowanie teorii prawa wedle przyjętej perspektywy jakiejś szkoły filozoficznej

1. 1. 1. najpierw dogłębnie poznajemy system pr., a na końcu dopiero pytamy „co to jest prawo”
      2. system anglosaski – Hart, Finnis, Raz, Cyceron, przedwojenni fil. w Polsce

-          ważna jest perspektywa badawcza – czy patrzymy na fil. prawa z punktu podst. założeń filozoficznych czy z punktu pr. obowiązującego w państwie

4.      Filozofia prawa i teoria prawa. Wskaż stanowiska w tej kwestii prezentowane w literaturze polskiej.

-          filozofię prawa można traktować w sposób mniej lub bardziej abstrakcyjny.

1. 1. 1. niektórzy filozofowie reprezentują pogląd, że im niższy poziom abstrakcji tym bardziej mamy do czynienia z teorią prawa, a im wyższy – z filozofią prawa.

-          niektórzy filozofowie stawiają pytanie – czy filozofia prawa jest częścią filozofii czy prawoznawstwa?

1. 1. 1. pogląd o przewadze związków z filozofią – nazwa „filozofia prawa”
      2. pogląd o przewadze związków z prawoznawstwem – nazwa „teoria prawa”.

-          przedmiot fil. pr. i teorii pr. – prawo

-          metoda badań fil. prawa – najbardziej abstrakcyjne przemyślenia, rozważania; abstrahująca od uwarunkowań empirycznych, historycznych

-          metoda badań teorii pr. – formalno-dogmatyczna, analityczna, logiczna

-          perspektywa badawcza

1. 1. 1. fil. prawa – antropologiczna i aksjologiczna; jakie prawo być powinno? (w swej istocie)
      2. teoria pr. – aksjologiczna (jakie wartości są zawarte/ urzeczywistnione w systemie pr.), wyjaśnia aktualną rzeczywistość pr.

-          kryterium geograficzne:

1. 1. 1. Anglia i państwa skandynawskie:
      2. 1. dociekania nad prawem pod nazwą jurysprudencji,
         2. podejście empiryczne zamiast racjonalizmu,
      3. Europa środkowo-wschodnia:
      4. 1. teoria prawa
      5. Europa zachodnia:
      6. 1. filozofia prawa
         2. racjonalizm, spekulatywny sposób myślenia

-          teoria państwa i prawa – pojęcie wprowadzone przez marksistów, jest to termin zarezerwowany dla doktryny marksistowskiej. Rozważania nad prawem natury traktowane były jako nienaukowe. Teoria prawa wyrosła z ogólnej nauki o prawie. Teoria prawa oparta na empiryzmie – prawo w książkach to nie jest prawo, nie jest to zjawisko językowe (realizm prawniczy w USA). Spór o przedmiot i metodę badania filozofii – czy badamy tylko zjawisko językowe czy również praktyczne zastosowania?

-          pogląd o rozdziale filozofii pr. i teorii pr. (Szyszkowska, Znamierowski, Kość)

1. 1. 1. teoretycy oparli swe rozważania na marksizmie, jako jedynie słusznej teorii wyjaśniającej naukowo zjawisko pr. oraz państwa – nie należy rozdzielać zjawiska prawa od państwa
      2. teorię pr. natury uznano za nienaukową
      3. teoria nie należy do filozofii lecz do prawoznawstwa
      4. teoria ma wyjaśniać aktualną rzeczywistość prawa, a filozofia przyszłą
      5. filozofię prawa odróżnia od teorii nie tylko przedmiot czy metoda, lecz również różnica perspektywy, w której prawo jest rozważane

-          filozofia prawa – przedmiot jej badań mieści się w teorii pr. – nie są to oddzielne dziedziny

1. 1. 1. Lande – fil. prawa to ogólna teoria pr. wraz z fil. człowieka (??)
      2. Wróblewski, Opałek – fil. prawa to teoria pr. – zmienność historyczna

-          filozofia prawa jest dyscypliną nienaukową, jedynie teoria pr. naukowo rozważa pr. w sposób abstrakcyjny

-          G. L. Seidler – marksista, który głosił rozdzielność fil. pr. i teorii pr. – fil. prawa ma wychowywać w określonym systemie wartości

5.      Przedstaw związki zachodzące między wykonywaniem zawodu prawnika a filozofią prawa.

-          element spekulatywnych rozważań, które w filozofii się prowadzi, występuje również na gruncie prawa – np. co racjonalny ustawodawca chciał powiedzieć

-          legislator dokonuje oceny projektów ustaw, obok wiedzy prawniczej:

1. 1. 1. przy wprowadzaniu pojęć nieostrych powinien zdawać sobie sprawę z ich wieloznaczności na gruncie filozofii (np. pojęcie „pr. natury”)
      2. różnorodność koncepcji umowy społ., różnorodność założeń na temat natury człowieka
      3. czym jest pluralizm światopoglądowy i jak powinien być realizowany w państwie?
      4. 1. np. aborcja – stosunek do niej zależy od światopoglądu i moralności (od kiedy kto uznaje życie za istniejące), nie – naukowy, na gruncie ustawy nie powinno zabraniać się pewnych postaw moralnych, wyznawania światopoglądu

-          kultura prawna – znajomość pr., szacunek dla pr., przestrzeganie pr.

-          w argumentacji prawniczej konieczne jest osiągnięcie spójności i jednolitości, przy jednoczesnym unikaniu zaangażowania po stronie określonych stanowisk filozoficznych

-          prawnicy unikają filozofii, gdyż czują się przede wszystkim ekspertami rozwiązującymi fachowe problemy, nie chcą przyznawać się do bezpośrednich związków z filozofią

-          wymóg obiektywności sądu dokonywanego w oparciu o prawo, niezwiązanego z interesem określonej grupy społecznej, powoduje, że odwołanie się do określonej filozofii mogłoby być odczytane jako naruszenie autonomii prawa i uprzywilejowanie określonej grupy wyznającej tę filozofię

-          J. Woleński – cztery drogi, poprzez które filozoficzne idee przenikają do teorii prawa: aparat pojęciowy prawników oparty jest na słowniku zaczerpniętym z dzieł filozoficznych, uzupełnianie wiedzy prawniczej poprzez książki filozoficzne, przy rozwiązywaniu zagadnień prawnych często pojawiają się problemy filozoficzne, ewentualnie modelowanie teorii prawa wedle przyjętej perspektywy jakiejś szkoły filozoficznej

-          wielu filozofów prawa było prawnikami: Radbruch, Petrażycki

6.      Czy koncepcje filozofii człowieka stanowią podstawę stanowisk filozoficznoprawnych? Uzasadnij odpowiedź wybranymi przykładami.

TAK

-          zawsze stanowią – nawet na gruncie fil. „od prawa do filozofii” – i tak istnieje odwołanie do pewnych założeń na temat natury człowieka

-          koncepcja człowieka u podstaw teorii prawa natury o zmiennej treści

1. 1. 1. treść prawa natury jest zmienna ze względu na zachodzące przemiany w świadomości człowieka i jego oczekiwaniach
      2. źródłem prawa natury jest rozum człowieka żyjącego w określonych warunkach czasu i miejsca
      3. człowiek jako obywatel trzech światów: świata przyrody, świata kultury, świata ideałów
      4. obraz człowieka, który nie tylko poznaje świat, ale w dużej mierze go stwarza
      5. życie człowieka jest wartością najwyższą – idea pacyfizmu

-          Protagoras – człowiek miarą wszechrzeczy, nie ma prawd bezwzględnych, wszelkie wartości jak i oceny obowiązującego prawa tworzy jednostka; brak absolutnych wartości sprawia, że sprawiedliwe jest to, co państwo uzna za sprawiedliwe; natura człowieka nie ma charakteru społecznego – utworzenie społeczeństwa wynikało z lęku przed siłami przyrody

-          Hobbes – dominacja egoistycznych namiętności w naturze ludzkiej, co stoi na przeszkodzie przestrzeganiu praw natury, gdyż możliwe jest przestrzeganie ich jedynie gdy człowiek kieruje się rozumem; zagrożenie życia doprowadziło by w drodze umowy każdego z każdym stworzyć społeczeństwo i państwo – zrzeczenie się wolności na rzecz suwerena; najlepszą formą ustroju – absolutyzm; państwo nie ma żadnych obowiązków wobec obywateli, rządy oparte na posłuszeństwie jednostek lękających się kar; treść ustaw dowolnie określana przez władzę państwową

7.      Wskaż związki między poglądami na naturę człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez: Platona, Św. Tomasza z Akwinu, Thomasa Hobbesa, Johna Locke’a, Immanuela Kanta, współczesnych filozofów: Jose Ortega y Gasset, Karl Popper, Jacques Maritain, Jan Paweł II.

-          Platon

1. 1. 1. człowiek jest niedoskonały, kieruje się przede wszystkim własnym interesem, jest omylny
      2. „jedni mają duszę ze złota, inni z brązu...