FINANSE PUBLICZNE

Finanse są dziedziną z pogranicza prawa i ekonomii.

FINANSE są to stosunki ekonomiczne nawiązywane w celu gromadzenia i rozdziału (wydatkowania) zasobów pieniężnych.

ZASOBY PIENIĄDZA – stan środków pieniężnych (gotówka, depozyty bankowe) w określonym momencie czasu; ujęcie statyczne.

STRUMIEŃ PIENIĄDZA – transakcja powodująca zmiany w stanie zasobów (wypłata, zapłata itp.); ujęcie dynamiczne pieniądza.

strumień pieniężny = finanse

KLASYFIKACJA STRUMIENI PIENIĘŻNYCH

1.     kryterium przedmiotowe:

·         materialne (ekwiwalentne, rynkowe)

·         redystrybucyjne (transfery)

·         kredytowe (pożyczkowe)

STRUMIENIE MATERIALNE – (pierwotne, rynkowe, ekwiwalentne) strumieniowi pieniężnemu towarzyszy strumień materialny (towar, praca). Ekwiwalentny stosunek wartości pracy ze strumieniem pieniądza. Regulowane przez mechanizm rynkowy (popyt, podaż).

STRUMIENIE REDYSTRYBUCYJNE – (wtórne; transfery tj. emerytura, renta, stypendium, dotacje, podatki, zasiłki) łączy je fakt, że regulatorem tych zjawisk jest prawo finansowe, nie rynek.

STRUMIENIE KREDYTOWE – (pożyczkowe, ubezpieczeniowe) cechą wspólną jest to, że mamy mix regulacyjny tzn. prawo + rynek.

2.     kryterium podmiotowe (czyli kogo dotyczą strumienie pieniężne)

·         organów władzy i administracji państwowej,

·         firm,

·         instytucji ubezpieczeniowych,

·         gospodarstw domowych,

Zjawiskami finansowymi zajmują się nie tylko finanse, ale też inne nauki.

GOSPODARKA FINANSOWA – jest to działalność związana z tworzeniem, gromadzeniem, dzieleniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych, obejmuje:

1.     planowanie i przygotowanie operacji pieniężnych,

2.     ich realizację faktyczną (finanse),

3.     ewidencjonowanie i analizę ich przebiegu (rachunkowość),

Pieniądz jest miernikiem, pokazuje co może się dziać z pieniądzem, albo co się z nim dzieje.

Rodzaje gospodarek finansowych:

·         gospodarka budżetowa,

·         gospodarka finansowa przedsiębiorstw,

·         gospodarka instytucji ubezpieczeniowych,

·         gospodarka banków,

·         gospodarka ludności

SYSTEM FINANSOWY – (państwa, przedsiębiorstwa, gminy, banku) regulowany przepisami prawa finansowego system instytucji i instrumentów finansowych.

PRAWO FINANSOWE – to ogół norm prawnych, które regulują gospodarkę finansową tj. posługiwanie się pieniądzem, jego gromadzenie i wydatkowanie, jego działy:

·         pr. podatkowe,

·         pr. dewizowe,

·         pr. celne,

·         pr. finansów publicznych (w tym samorządowych),

·         pr. ubezpieczeń,

·         pr. finansowe firm,

·         pr. karne skarbowe,

·         pr. bankowe,

·         pr. bilansowe,

INSTYTUCJA FINANSOWA

1.     podmiotowo (potocznie) - jednostka zajmująca się operacjami finansowymi, strumieniami pieniężnymi (są to banki, ZUS, KRUS),

2.     przedmiotowo – urządzenie prawno-finansowe służące gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych (są to budżet państwa lub samorządowy, fundusze celowe: PFRON, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych),

INSTRUMENT FINANSOWY – jest to zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do różnych celów w rożnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego w ramach różnych operacji i transakcji finansowych.

Wg kryterium funkcji ekonomicznych można wyróżnić następujące rodzaje instrumentów finansowych:

1.     instrumenty rozliczeniowe (incaso),

2.     instrumenty dłużne (kredyt bankowy, pożyczka, weksle, obligacje),

3.     instrumenty zaspokajania popytu na pieniądz (płaca, emerytura, renta, pożyczki, kredyty, podatki),

4.     instrumenty inwestowania (akcje, obligacje, depozyty bankowe),

5.     instrumenty bodźcowe in. Motywacyjne (płaca, podatki),

6.     instrumenty ograniczające ryzyko (tzw. instrumenty pochodne swapy, warraty),

7.     instrumenty potwierdzające tytuł własności (akcje),

Wg rodzaju rynków finansowych - jest to segment rynku, gdzie dokonywane są operacje finansowe:

1.     instrumenty rynku pieniężnego (pieniężno-kredytowego czyli bony skarbowe, czeki, weksle),

2.     instrumenty rynku kapitałowego (akcje, obligacje, listy zastawne),

3.     instrumenty rynku instrumentów pochodnych (kontrakty terminowe),

4.     instrumenty rynku walutowego (kursy walut),

Teoria dóbr publicznych Paula Samuelsona (kontynuator J. Stiglitz):

DOBRA PUBLICZNE są to takie dobra, które zaspokajają nasze potrzeby, które muszą być finansowane  ze środków publicznych. Możemy wyróżnić dwa kryteria dóbr:

·         prywatne,

·         publiczne,

DOBRA PRYWATNE – z punktu widzenia kryterium społecznego zaspokajają potrzeby jednostki, z punktu widzenia kryterium ekonomicznego są one finansowane ze środków prywatnych. Dostęp do dóbr prywatnych odbywa się na zasadzie rywalizacji.

DOBRA PUBLICZNE – z punktu widzenia kryterium ekonomicznego są one finansowane ze środków publicznych, z punktu widzenia kryterium społecznego zaspokajają potrzeby grupy.

  0             łatwość wykluczenia

Dobro publiczne (czyste) – np. światło latarni morskiej, obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne (dostęp mają wszyscy ludzie),

Dobro prywatne (czyste) – np. prywatne loty w kosmos (takie dobro, które jest bardzo drogie, ograniczone środkami finansowymi),

Dobro społeczne - np. usługi medyczne (ZOZ), kultura, sport, edukacja (takie dobro, które jest dostępne częściowo z finansowania publicznego i częściowo z finansowania prywatnego).

FINANSE

FINANSE PUBLICZNE A PRYWATNE - RÓŻNICE

I. SKALA – (w relacji do PKB) w chwili obecnej 30%-60% pochłaniają finanse publiczne,

II.                     PRZYMUSOWOŚĆ – po stronie dochodowej, wynika z tzw. władztwa finansowego państwa:

o       prawo do stanowienia i emitowania pieniądza jako obowiązującego środka płatniczego,

o       prawo do stanowienia i pobierania dochodów publicznych w tym przymusowej egzekucji,

o       prawo do dokonywania wydatków w związku z realizacją zadań publicznych (państwowych),

III.                  INTERES – cel, dla którego podejmowana jest działalność:

o       interes prywatny – jest indywidualną sprawą każdego człowieka,

o       interes publiczny – realizacja celów publicznych,

IV.                    STRUKTURA ORGANIZACYJNA

o       -przy finansach publicznych – policzalna ilość podmiotów dysponujących finansami publicznymi (struktura ściśle sformalizowana),

o       przy finansach prywatnych nie da się zliczyć ilości podmiotów finansów niepublicznych (struktura mniej sformalizowana),

V.                       REGULACJE

o       regulacji prywatnych dokonuje rynek,

o       regulacje publiczne reguluje prawo (np. podatki)

VI.                    KONTROLA (kryteria)

o       finanse prywatne - mają kryteria zindywidualizowane, każdy samodzielnie odczuwa skutki swoich decyzji finansowych,

o       finanse publiczne – kryteria mają charakter polityczny, osoby decydujące o stanie finansów nie ponoszą konsekwencji swoich decyzji.

ZAKRES PODMIOTOWY FINANSÓW PUBLICZNYCH

Finanse publiczne w gospodarce rynkowej obejmują:

1.     organizację finansową państwa,

2.     oprocentowanie, uchwalanie i wykonywanie ustawy budżetowej (lub uchwały budżetowej),

3.     pobieranie dochodów publicznych ze szczególnym uwzględnieniem podatków,

4.     dokonywanie wydatków publicznych,

5.     organizację i operacje skarbu publicznego (państwa),

6.     organizację finansową i operacje finansowe zdecentralizowanych związków i innych podmiotów (samorząd terytorialny, publiczne zakłady ubezpieczeniowe, edukacyjne, ochrony zdrowia),

7.     działalność centralnego banku państwa (prowadzi rachunki państwa),

8.     publiczna gospodarka dewizowa,

9.     zarządzanie długiem publicznym

10....