PROSLOGION.pdf

Bez tytułu 1

Strona 1 z 14

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do końca staroŜytności │ średniowiecze i odrodzenie │ barok i oświecenie │ 1815-1914 │ 1914-1989

jak i z czego studiować filozofię │ moje wykłady │ Wittgenstein │ filozofowie i socjologowie nauki

Św. Anzelm z Cantenbury

PROSLOGION

przełoŜył Tadeusz Włodarczyk

WSTĘP

Kiedy juŜ pod wpływem przynaglających mnie próśb niektórych braci wydałem pewne

dziełko jako przykład medytacji nad racjonalnością wiary prowadzonych przez kogoś, kto

cicho z sobą samym rozprawiając, wydobywa na jaw to, czego nie zna, dostrzegając, Ŝe

stanowi ono splot wielu zazębiających się wzajemnie argumentów, zacząłem się

zastanawiać, czy przypadkiem nie moŜna by znaleźć jednego argumentu, który poza

sobą samym nie wymagałby Ŝadnego innego do wykazania, Ŝe jest słuszny, i sam jeden

wystarczałby do stwierdzenia, Ŝe Bóg naprawdę jest i Ŝe jest najwyŜszym dobrem, nie

potrzebującym Ŝadnego innego, a którego wszystkie inne rzeczy potrzebują do tego, by

być i być w sposób dobry, jak równieŜ [do wykazania] tego wszystkiego, w co wierzymy

odnośnie do substancji boŜej. Kiedy tak często i z całą pilnością zwracałem moją myśl do

tego [zagadnienia] i niekiedy wydawało mi się, Ŝe moŜna juŜ uchwycić to, czego

szukałem, a kiedy indziej wymykało się zupełnie przenikliwości umysłu, w końcu, tracąc

nadzieję, chciałem odstąpić od tego jakby od szukania rzeczy, której znalezienie jest

niemoŜliwe. Gdy jednak chciałem ową myśl zupełnie od siebie odsunąć, by na próŜno

zajmując mój umysł nie przeszkadzała w innych [zajęciach], w których mógłbym zrobić

postępy, wówczas wbrew mej woli i na przekór przyjmowanej postawie obronnej, coraz

bardziej i bardziej zaczęła narzucać się z pewnego rodzaju natręctwem. Któregoś dnia,

gdy byłem zmęczony gwałtownym opieraniem się jej natręctwu, w trakcie tej walki myśli

ukazało mi się w taki sposób to, w [znalezienie] czego zwątpiłem, Ŝe z całym zapałem

podjąłem tę myśl, którą z niepokojem od siebie odrzucałem.

Sądząc zaś, Ŝe gdyby zostało spisane to, ze znalezienia czego ja się cieszyłem, mogłoby

to spodobać się komuś, kto by to przeczytał, napisałem niniejszą rozprawkę na ten temat

i kilka innych, przyjmując postać kogoś, kto usiłuje wznieść swój umysł do

kontemplowania Boga i próbuje zrozumieć to, w co wierzy. PoniewaŜ zaś sądziłem, Ŝe

ani to [dziełko], ani tamto, o którym wyŜej wspomniałem, nie jest godne miana ksiąŜki, ani

teŜ tego, by umieścić na nich nazwisko autora, a jednak nie uwaŜałem teŜ, by moŜna je

było rozpowszechniać bez jakichś tytułów, które by w pewien sposób zachęcały do ich

przeczytania kogoś, w czyje ręce by się dostały, przeto kaŜdemu z nich nadałem własny

tytuł: pierwsze nazwałem: Przykład medytacji nad racjonalnością wiary , a drugie: Wiara

poszukująca zrozumienia . Kiedy juŜ jednak obydwa zostały przez wielu przepisane z tymi

właśnie tytułami, wielu - a najbardziej przewielebny arcybiskup Lyonu Hugo, pełniący w

Galii obowiązki legata apostolskiego, który nakazał mi to powagą apostolską - wymusiło

na mnie, abym umieścił przed nimi moje imię. Aby wypadło to zręczniej, pierwsze

nazwałem: Monologion to znaczy: "rozmowa z samym sobą", drugie natomiast:

Proslogion to jest: "mowa skierowana do kogoś".

Rozdział 1

Pobudzenie umysłu do kontemplowania Boga

NuŜe więc, słaby człeczyno, oderwij się nieco od swych zajęć, schroń się na chwilę przed

naporem twych burzliwych myśli. Odrzuć teraz przytłaczające [cię] niepokoje i odłóŜ na

później wyczerpujące cię troski. Zajmij się nieco Bogiem i spocznij w nim na chwilę.

"Wejdź do izdebki" twego umysłu, wyrzuć [z niej] wszystko oprócz Boga i tego, co cię

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 2 z 14

wspomaga w poszukiwaniu go, i zamknąwszy drzwi, szukaj go. Mów teraz, całe serce

moje mów teraz do Boga: "Szukam oblicza twego, oblicza twego, o Panie, poszukuję" ".

Teraz więc, o Panie, BoŜe mój, poucz moje serce, gdzie i w jaki sposób ma ciebie

szukać, gdzie i w jaki sposób ciebie znaleźć. Panie, jeŜeli tutaj ciebie nie ma, to gdzieŜ

mam cię nieobecnego szukać? JeŜeli zaś jesteś wszędzie, to dlaczego nie widzę cię

obecnego? Ale z pewnością zamieszkujesz światłość niedostępną. A gdzie jest światłość

niedostępna? Albo teŜ, w jaki sposób przystąpię do światłości niedostępnej? Albo kto

mnie zaprowadzi i wprowadzi do niej, bym mógł ciebie w niej ujrzeć? A dalej, po jakich

znakach, pod jakim obliczem mam ciebie szukać? Nigdy cię nie widziałem Panie, BoŜe

mój, nie poznałem twojego oblicza. CóŜ uczyni, najwyŜszy Panie, cóŜ uczyni ten twój tak

bardzo oddalony od ciebie wygnaniec? CóŜ uczyni twój sługa, starający się o twoją

miłość, a daleko odrzucony od twego oblicza? Gorąco pragnie cię widzieć, a zbyt ukryta

jest przed nim twarz twoja. Pragnie przystąpić do ciebie, a mieszkanie twoje jest

nieprzystępne. Pragnie cię znaleźć, a nie zna miejsca, w którym przebywasz. Gorliwie

stara się ciebie szukać, a nie zna twego oblicza. Panie, jesteś moim Bogiem i jesteś

moim Panem, a nigdy cię nie widziałem. Ty mnie stworzyłeś i odrodziłeś, i kaŜde moje

dobro otrzymałem od ciebie, a jeszcze cię nie poznałem. A wreszcie, zostałem uczyniony

po to, by ciebie oglądać, a tego, do czego zostałem uczyniony, jeszcze nie uczyniłem.

O nędzny losie człowieka, odkąd stracił on to, do czego został uczyniony! O jakŜe twardy

i okrutny ów upadek! Ach, co stracił, a co znalazł?! Co odeszło, a co pozostało?! Utracił

szczęście, dla którego został uczyniony, a znalazł nędzę, dla której uczyniony nie został.

Odeszło to, bez czego nic nie jest szczęśliwe, a pozostało to, co samo przez się jest tylko

nieszczęśliwe. Wtedy poŜywał człowiek chleb aniołów, którego teraz łaknie; teraz

spoŜywa chleb twardego znoju, którego wtedy nie znał. Ach, powszechna [jest] Ŝałoba

ludzi, wszechogarniający płacz dzieci Adama! On wymiotował z przesytu, my jęczymy z

głodu! On miał wszystkiego w nadmiarze, my Ŝebrzemy. On szczęśliwie posiadał i

nędznie porzucił, my nieszczęśliwie odczuwamy brak, Ŝałośnie poŜądamy i - niestety -

pozostajemy próŜni. Dlaczego nie ustrzegł dla nas, skoro mógł to łatwo uczynić, tego,

czego brak tak mocno odczuwamy? Dlaczego zamknął przed nami światło, a otoczył nas

ciemnością? Dlaczego pozbawił nas Ŝycia i skazał na śmierć? Nędzni, skąd zostaliśmy

wypędzeni, a dokąd zostaliśmy zagnani! Skąd strąceni, a w co pogrąŜeni! Z ojczyzny na

wygnanie, od oglądania Boga do naszej ślepoty! Od radości nieśmiertelności, do goryczy

i grozy śmierci! Nieszczęsna zmiana! Od tak wielkiego dobra, do tak wielkiego zła!

Potworna strata, potworny ból, potworne to wszystko!

Ale cóŜ ja nędzny, jeden spośród wielu nieszczęsnych synów Ewy oddalonych od Boga,

cóŜ ja przedsięwziąłem, czego dokonałem? Dokąd dąŜyłem, do czego doszedłem? Do

czego dąŜyłem, za czym wzdycham? Szukałem dobra, a oto przeraŜenie!" DąŜyłem do

Boga, a natrafiłem na siebie samego. Szukałem odpocznienia w moich tajnikach, a

znalazłem ból i udrękę w mym wnętrzu. Chciałem się śmiać w radości mojego umysłu, a

muszę skowyczeć, bo drŜy moje serce. Spodziewano się wesela, a oto skąd bólem

nabrzmiewają wzdychania!

A ty, o Panie, dokądŜe jeszcze? Jak długo, Panie, będziesz nas zapominał, dokąd

odwracał będziesz od nas twoje oblicze? Kiedy spojrzysz na nas i nas wysłuchasz?

KiedyŜ wreszcie oświecisz nasze oczy i ukaŜesz nam twarz twoją? KiedyŜ z powrotem

dasz nam siebie? Spójrz Panie, wysłuchaj, oświeć nas, ukaŜ nam siebie samego!

Przywróć nam siebie, aby było nam dobrze, poniewaŜ bez ciebie jest nam tak bardzo źle!

Ulituj się nad naszymi trudami i wysiłkami zmierzającymi ku tobie, bo my bez ciebie nic

nie moŜemy! Wzywasz nas, wspomóŜ nas! Błagam cię, Panie, bym nie stracił nadziei

wzdychając, lecz bym odetchnął ufając! Błagam cię, Panie, serce moje przepełniło się

goryczą w swoim opuszczeniu, wlej w nie słodycz twojej pociechy! Błagam cię, Panie,

łaknąc rozpocząłem cię poszukiwać, obym nie ustał pozbawiony ciebie! Przystąpiłem

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 3 z 14

głodny, obym nie odszedł nie nakarmiony! Ubogi przyszedłem do bogatego, nędzny do

miłosiernego, obym nie wracał z pustymi rękami i wzgardzony! I jeŜeli wzdycham przed

spoŜyciem, to daj, abym przynajmniej po tych wzdychaniach miał coś do spoŜycia! Panie,

przygięty do ziemi, mogę patrzeć jedynie ku dołowi, wyprostuj mnie, bym mógł spoglądać

w górę! Winy moje przerosły mą głowę, otaczają mnie zewsząd i jak cięŜkie brzemię

mnie gniotą. Wypłacz mnie, ujmij mi cięŜaru, by ich otchłań nie zamknęła nade mną swej

paszczy! Niech wolno mi będzie spojrzeć w górę na twe światło choćby z daleka, choćby

z głębi! Naucz mnie szukać ciebie i pokaŜ się szukającemu, poniewaŜ ani nie mogę cię

szukać, jeŜeli ty mnie nie pouczysz, ani teŜ znaleźć, jeŜeli ty się nie ukaŜesz. Obym

szukał cię pragnąc i pragnął szukając! Obym cię znalazł kochając i kochał znajdując!

Wyznaję, Panie, i dziękuję za to, Ŝe stworzyłeś we mnie ten twój obraz, bym pamiętając o

tobie, o tobie myślał i ciebie kochał! Został on jednak do tego stopnia zamazany naporem

występków, tak bardzo zaciemniony oparami grzechów, iŜ nie moŜe czynić tego, do

czego został uczyniony, jeŜeli ty go nie odnowisz i nie naprawisz. Nie usiłuję, Panie,

przeniknąć twojej głębi, gdyŜ w Ŝadnym razie nie przyrównuję do niej mego intelektu;

pragnę jednak do pewnego stopnia zrozumieć twoją prawdę, w którą wierzy i którą kocha

moje serce. Nie staram się bowiem zrozumieć, abym uwierzył, ale wierzę, bym

zrozumiał. Albowiem i w to wierzę, Ŝe jeŜeli nie uwierzę, nie zrozumiem.

Rozdział 2

Bóg naprawdę jest

A więc, Panie, który udzielasz zrozumienia wierze, daj mi, bym zrozumiał, na ile to

uwaŜasz za wskazane, Ŝe jesteś, jak w to wierzymy, i jesteś tym, w co wierzymy. A

wierzymy zaiste, Ŝe jesteś czymś, ponad co niczego większego nie moŜna pomyśleć.

Czy więc nie ma jakiejś takiej natury, skoro powiedział głupi w swoim sercu: nie ma

Boga? Z całą pewnością jednak tenŜe sam głupiec, gdy słyszy to właśnie, co mówię:

"coś, ponad co nic większego nie moŜe być pomyślane", rozumie to, co słyszy, a to, co

rozumie, jest w jego intelekcie, nawet gdyby nie rozumiał, Ŝe ono jest. Czymś innym

bowiem jest to, Ŝe rzecz jest w intelekcie, a czymś innym poznanie tego, Ŝe rzecz jest.

Kiedy bowiem malarz zastanawia się nad tym, co zamierza dopiero wykonać, to bez

wątpienia ma w intelekcie to, czego jeszcze nie zrobił, ale nie poznaje jeszcze, Ŝe to jest.

Kiedy zaś juŜ namalował, to ma i w intelekcie to, co juŜ wykonał, i poznaje, Ŝe to jest. A

więc takŜe głupi przekonuje się, Ŝe jest przynajmniej w intelekcie coś, ponad co nic

większego nie moŜe być pomyślane, poniewaŜ gdy to słyszy, rozumie, a cokolwiek jest

rozumiane, jest w intelekcie. Ale z pewnością to, ponad co nic większego nie moŜe być

pomyślane, nie moŜe być jedynie w intelekcie. JeŜeli bowiem jest jedynie tylko w

intelekcie, to moŜna pomyśleć, Ŝe jest takŜe w rzeczywistości, a to jest czymś większym.

JeŜeli więc to, ponad co nic większego nie moŜe być pomyślane, jest jedynie tylko w

intelekcie, wówczas to samo, ponad co nic większego nie moŜe być pomyślane, jest

jednocześnie tym, ponad co coś większego moŜe być pomyślane. Tak jednak z

pewnością być nie moŜe. Zatem coś, ponad co nic większego nie moŜe być pomyślane,

istnieje bez wątpienia i w intelekcie, i w rzeczywistości.

Rozdział 3

Nie moŜna pomyśleć, Ŝe [Boga] nie ma

Ono w kaŜdym razie tak bardzo prawdziwie jest, Ŝe nawet nie moŜna pomyśleć, Ŝe nie

jest. Albowiem moŜna pomyśleć, Ŝe jest coś, o czym nie moŜna by pomyśleć, Ŝe nie jest,

a to jest czymś większym niŜ to, o czym moŜna pomyśleć, Ŝe nie jest. Dlatego, jeŜeli o

tym, ponad co nic większego nie moŜe być pomyślane, moŜna pomyśleć, Ŝe nie jest,

wówczas to samo, ponad co nic większego nie moŜe być pomyślane, nie jest tym, ponad

co nic większego nie moŜe być pomyślane, a to być nie moŜe. Zatem coś, ponad co nic

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 4 z 14

większego nie moŜe być pomyślane, jest tak bardzo prawdziwe, Ŝe nawet nie moŜna

pomyśleć, Ŝe tego nie ma.

I tym jesteś ty, Panie, BoŜe nasz. Jesteś wiec tak bardzo prawdziwie, Panie, BoŜe mój,

Ŝe nawet nie moŜna pomyśleć, Ŝe nie jesteś. I słusznie. Gdyby bowiem jakiś umysł mógł

pomyśleć coś lepszego od ciebie, wówczas stworzenie wzniosłoby się ponad stwórcę i

wydawałoby sąd o stwórcy, a to jest niesłychanie absurdalne. O wszystkim zaś innym, co

jest, z wyjątkiem ciebie jedynie, moŜna pomyśleć, Ŝe nie jest. Ty więc jedyny posiadasz

byt w sposób najbardziej prawdziwy ze wszystkich rzeczy i dlatego teŜ w sposób

największy ze wszystkich, albowiem nic innego nie jest tak bardzo prawdziwie i dlatego

wszystko inne ma mniej bytu. Dlaczego więc powiedział głupi w swoim sercu: nie ma

Boga, skoro dla rozumnego umysłu jest tak bardzo widoczne, Ŝe ty jesteś najbardziej ze

wszystkich? CzyŜ nie dlatego właśnie, Ŝe jest głupi i niemądry?

Rozdział 4

W jaki sposób głupi powiedział w sercu to, co nie moŜe być pomyślane

Ale w jaki sposób powiedział w sercu to, czego nie mógł pomyśleć; albo jak nie mógł

pomyśleć tego, co powiedział w sercu, skoro tym samym jest powiedzieć coś w sercu i

pomyśleć? A jeŜeli naprawdę, poniewaŜ zaiste, naprawdę i pomyślał, gdyŜ powiedział w

sercu, i nie powiedział w sercu, poniewaŜ nie mógł pomyśleć, [to znaczy, Ŝe] nie w jeden

tylko sposób coś jest wypowiedziane w sercu lub pomyślane. Inaczej bowiem myśli się o

rzeczy, gdy myśli się o słowie ją oznaczającym, ą inaczej, gdy ma się na myśli samo to,

czym ta rzecz jest. Tak więc na pierwszy sposób moŜna pomyśleć, Ŝe Boga nie ma,

natomiast na drugi w Ŝadnym wypadku. Niewątpliwie nikt rozumiejący to, czym jest Bóg,

nie moŜe pomyśleć, Ŝe Boga nie ma, choćby nawet wypowiadał te słowa w sercu albo

bez Ŝadnego znaczenia, albo nadając im jakieś obce znaczenie. Bóg bowiem jest tym,

ponad co nic większego nie moŜe być pomyślane. Ten, kto dobrze to rozumie, doskonale

rozumie, Ŝe to coś jest w taki sposób, Ŝe nawet nie moŜna pomyśleć, Ŝe nie jest. Kto

więc rozumie, Ŝe Bóg w taki sposób jest, ten nie moŜe pomyśleć, Ŝe go nie ma.

Dzięki ci, dobry BoŜe, dzięki ci, poniewaŜ to, w co wcześniej dzięki twojemu darowi

wierzyłem, obecnie dzięki twojemu oświeceniu rozumiem w taki sposób, Ŝe [nawet]

gdybym nie chciał wierzyć w to, Ŝe ty jesteś, to nie mógłbym tego nie wiedzieć.

Rozdział 5

Bóg jest tym wszystkim, co lepsze jest, gdy jest, niŜ gdy tego nie ma, i on jedynie

istniejąc sam przez siebie, czyni wszystko z niczego

CzymŜe więc jesteś, Panie BoŜe, ponad którego niczego większego nie moŜna

pomyśleć? Ale czymŜe jesteś, jeŜeli nie tym, co - najwyŜsze ze wszystkich rzeczy - jako

jedyne istniejąc samo przez siebie, wszystkie inne rzeczy uczyniło z niczego? Wszystko

bowiem, co nie jest czymś takim, jest mniejsze od tego, co moŜe być pomyślane. Tego

jednak o tobie nie moŜna pomyśleć. Jakiego więc dobra mogłoby braknąć najwyŜszemu

dobru, przez które jest wszelkie dobro? Ty więc jesteś sprawiedliwy, prawdomówny,

szczęśliwy i [jesteś] tym wszystkim, co lepsze jest, gdy jest, niŜ gdy nie jest. Czymś

lepszym jest bowiem być sprawiedliwym niŜ niesprawiedliwym, szczęśliwym niŜ

nieszczęśliwym.

Rozdział 6

W jaki sposób jest wraŜliwy, chociaŜ nie jest ciałem

Ale jeŜeli czymś lepszym jest być wraŜliwym na doznania zmysłowe, wszechmocnym,

miłosiernym, niepodległym cierpieniom, aniŜeli takim nie być, to w jaki sposób jesteś

wraŜliwy, jeŜeli nie jesteś ciałem, albo wszechmocny, jeŜeli nie moŜesz wszystkiego, albo

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 5 z 14

miłosierny i jednocześnie niepodległy cierpieniom? JeŜeli bowiem wraŜliwe są jedynie

rzeczy cielesne, poniewaŜ zmysły reagują na ciało i są w ciele, to w jaki sposób ty jesteś

wraŜliwy, skoro nie jesteś ciałem, ale najwyŜszym duchem, który jest czymś lepszym niŜ

ciało?

JeŜeli jednak postrzeŜenie zmysłowe nie jest niczym innym jak poznawaniem albo

czymś, co odnosi się do poznania - ten bowiem, kto postrzega zmysłowo, poznaje

stosownie do właściwości zmysłów, na przykład barwy poprzez wzrok, smaki poprzez

zmysł smaku - to nie bez słuszności mówi się, Ŝe to wszystko w jakiś sposób postrzega

zmysłowo, co w jakiś sposób poznaje. A więc, Panie, chociaŜ nie jesteś ciałem, to jednak

naprawdę jesteś w najwyŜszym stopniu wraŜliwy na doznania zmysłowe w taki sposób, w

jaki ty wszystko w najwyŜszym stopniu poznajesz, a nie w taki, w jaki poznaje zwierzę

cielesnym organem zmysłowym.

Rozdział 7

W jaki sposób jest wszechmocny, chociaŜ wielu rzeczy nie moŜe [dokonać]

Ale w jaki teŜ sposób jesteś wszechmocny, jeŜeli nie moŜesz wszystkiego? Albo: jeŜeli

nie moŜesz ulec zniszczeniu ani kłamać, ani sprawiać, Ŝeby prawda była fałszem, aby na

przykład to, co zostało uczynione, nie było uczynione i podobnie wielu innych rzeczy, to

w jaki sposób moŜesz wszystko?

A moŜe móc te rzeczy nie jest mocą, ale właśnie niemocą? Albowiem ten, kto moŜe je

[czynić], moŜe czynić to, co nie jest dla niego poŜyteczne i czego czynić nie powinien? I

im bardziej moŜe je czynić, tym bardziej nieszczęście i przewrotność mogą oddziaływać

na niego, a on coraz mniej moŜe się im przeciwstawiać. Kto zatem w ten sposób moŜe

[czynić], moŜe nie dzięki mocy, ale właśnie dzięki niemocy. Nie dlatego bowiem mówi się

o nim, Ŝe moŜe, poniewaŜ to on sam moŜe [czynić], ale dlatego, Ŝe jego niemoc sprawia,

Ŝe coś innego moŜe [oddziaływać] na niego, albo według jakiegoś innego sposobu

mówienia, tak jak wiele rzeczy nazywa się w sposób niewłaściwy. Na przykład, gdy

uŜywamy "być" zamiast "nie być" lub "robić" zamiast "nie robić", lub "nic nie robić".

PrzecieŜ temu, kto zaprzecza, Ŝe jakaś rzecz jest, często mówimy: "jest tak, jak mówisz,

Ŝe jest", chociaŜ wydaje się, Ŝe w sposób właściwszy naleŜałoby powiedzieć: "nie jest

tak, jak mówisz, Ŝe nie jest". Mówimy równieŜ: "ten tu siedzi i tak samo robi tamten" albo

"ten odpoczywa i tak samo robi tamten", gdy tymczasem "siedzieć" znaczy w pewien

sposób "nie robić", a "odpoczywać" znaczy "nic nie robić". Tak więc, gdy mówi się, Ŝe

ktoś posiada moc czynienia lub doświadczania czegoś, co mu nie wypada lub czego nie

powinien, wówczas przez moc rozumie się niemoc, albowiem im bardziej posiada tę moc,

tym mocniejsze są w stosunku do niego nieszczęście i przewrotność, a on wobec nich

tym bardziej bezsilny. A więc, Panie BoŜe, dlatego tym prawdziwiej jesteś wszechmocny,

poniewaŜ nie moŜesz [czynić] niczego dzięki niemocy i nic nie ma mocy przeciw tobie.

Rozdział 8

W jaki sposób jest miłosierny, a niezdolny do odczuwania cierpień

Ale w jaki sposób jesteś jednocześnie i miłosierny, i niezdolny do odczuwania cierpień?

JeŜeli bowiem jesteś niezdolny do odczuwania cierpień, to nie współcierpisz; a jeŜeli nie

współcierpisz, to nie masz serca, które cierpi z powodu współczucia z cierpiącym, a to

właśnie znaczy być miłosiernym. JeŜeli jednak nie jesteś miłosierny, to skąd się bierze

tak wielka pociecha dla cierpiących?

W jaki więc sposób, Panie, jesteś i nie jesteś miłosierny, jeŜeli nie tak, Ŝe jesteś

miłosierny z naszego punktu widzenia, a nie jesteś z twojego punktu widzenia? Jesteś

zapewne w naszym odczuciu, a nie jesteś w odczuciu swoim. Gdy bowiem ty patrzysz na

nas cierpiących, to my odczuwamy skutek [działania pochodzącego od ciebie, który

2009-10-20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: