Metody specjalne fizjoterapii

Wykład 1

METODA BIOFEEDBACK W FIZJOTERAPII

Metoda Biofeedback przezywa obecnie swój renesans została odświeżona i ulepszona i ponownie korzysta się z niej w fizjoterapii.

Celem tej terapii jest:

• Specjalny sposób oddziaływania dodatkowymi bodźcami odbieranymi przez inne receptory niż receptory narządu ruchu.
• Ćwiczący otrzymuje informacje o czynności swojego organizmu za pośrednictwem sygnału wzrokowo-słuchowego (mogą to też być bodźce dotykowe).
• Wykorzystuje się tutaj zjawisko biologicznego sprzężenia zwrotnego biofeedback.

Biofeedback – definicja cel narzędzia

Ø      Jest to metoda dostarczania człowiekowi informacji o biologicznym stanie jego organizmu (zaprezentowanie ich przeważnie w postaci sygnału świetlnego lub dźwiękowego)

·         Cel: poddanie kontroli woli człowieka, (czyli próba dokonania zmiany wielkości danej funkcji)

Ø      Używa się tu:

ü      Prostych narzędzi ( np. termometru, dynamometru, lustra itp.)

ü      Mniej lub bardziej skomplikowanych urządzeń elektronicznych, elektrofizjologicznych (oceniane są wskaźniki takie jak praca serca, oporność skóry, rytm fal mózgowych, napięcie mięśniowe itp.)

Rodzaje Biofeedback

v     Biofeedback EMG (elektromiograf)

v     Biofeedback EEG (elektroencefalograf)

v     Biofeedback video- pacjent na monitorze widzi nagrywanego siebie przez kamery i w ten sposób może poprawiać swoja np. wadliwą postawę.

v     Biofeedback lustra

v     Biofeedback temperatury skóry

v     Biofeedback GSR (Galvanic Skin Response) pomiaru elektrycznego przewodzenia skóry

v     Biofeedback oddechu

v     Biofeedback pomiaru ciśnienia krwi i szybkości fali pulsu

v     Biofeedback pomiaru rytmu serca (kardiotachometrii)

Podstawy neurofizjologiczne biofeedback

v     Uzasadnienie neurofizjologiczne

Ø      Koordynacja i sterowanie procesami biofeedbacku odbywa się na bazie układów zdolnych do samoregulacji zlokalizowanych w OUN

Ø      Przebiega to na zasadzie procesu określonego mianem biologicznego sprzężenia zwrotnego

Ø      Przepływ informacji jest jednokierunkowy

Ø      Tym samym kontrola czynności jest jednokierunkowa o typie sprzężenia prostego

Podstawa działania Biofeedbacku

Działa w oparciu o:

1.      Sprzężenie zwrotne kompensacyjne:

·         W razie zaburzeń aferentacji prioprioceptywnej oddziaływanie na środowisko zewnętrzne (poprzez czynności ruchowe dowolne) może być kompensowane dodatkowo poprzez informacje płynące drogą wzrokową, słuchową i dotykową (eksteroreceptory)

·         Ośrodek porównujący w OUN- analizujący aktualne napięcie mięśniowe, położenie ciała w przestrzeni oraz prędkość ruchu- może przy współudziale recepcji wzrokowej wpływać na doskonalenie funkcji wykonawczej narządu ruchu i po wykształceniu nowego stereotypu dynamicznego utrwalić użyteczne nawyki ruchu.

2.      Sprzężenie zwrotne zastępcze:

·         Jeśli w trakcie wykonywanej czynności przekształci się biomechaniczne czy bioelektryczne elementy ruchu oraz obraz odbierany receptorami zmysłowymi (wzrok słuch) stwarza to możliwość korekcji dynamicznej funkcji mięśni impulsami wzrokowymi i dźwiękowymi lub dotykowymi (oddziaływanie świadome).

·         Sprzężenie zwrotne zastępcze odgrywa szczególną rolę w rehabilitacji osób niepełnosprawnych, u których występuje upośledzenie lub brak czucia głębokiego.

Wyróżniamy sprzężenie zwrotne:

Ø        Dodatnie- zachodzi wówczas, gdy skutek podtrzymuje przyczynę powodując zwykle dalsze narastanie skutków.

ü   Jest podstawą procesów rozwojowych

Ø        Ujemne – powoduje, że skutek zjawiska przeciwdziała jego przyczynie. Wykorzystuje się je częściej np. w celu pozbycia się symptomu (bólu).

ü   Tego typu sprzężenie znajduje zastosowanie w układach sterowania i regulacji automatycznej

Trening na EEG Biofeedback

• Dzięki terapii metodą EEG Biofeedback pacjent nabywa zdolność kontrolowania umysłu
• Jest w stanie regulować fale mózgowe w sposób samodzielny poprzez wzmocnienie pożądanych fal mózgowych (fal SMR, beta 1) i osłabienie fal niepożądanych (fal delta, theta, beta 2)
• Trening metodą EEG Biofeedback podnosi walory poznawcze mózgu. Usprawnia jego funkcjonowanie, co z kolei poprawia pracę całego organizmu
• Większość osób wykorzystuje zaledwie 5% możliwości mózgu przy normalnym codziennym funkcjonowaniu bez wysiłku umysłowego. Dzięki treningowi metodą Biofeedback wykorzystanie to zwiększa się o 25-30%
• Metoda biofeedback poprawia pamięć i koncentracje podnosi kreatywność i szybkość myślenia poprawia nastrój i sen
• Uczy, w jaki sposób osiągnąć stan relaksu i odprężenia poprzez procesy myślowe a pracę mięśni poprzez odpowiednie ich rozluźnianie
• Terapia metodą, Biofeedback jest bezpieczna dla pacjentów
• W odróżnieniu od leczenia farmakologicznego nie wywołuje skutków ubocznych, co zdecydowanie podnosi jej wartość terapeutyczną. Warunkiem w prowadzeniu tej terapii musi być świadomy kontakt z pacjentem.

Modele Biofeedbacku

              Istnieje kilka modeli Biofeedbacku, które wynikają z różnic jego rozumienia dla potrzeb funkcjonowania w różnych dziedzinach

Model 1 :  „Zmiany fizjologiczne wpływają na zmianę symptomu”

·         Jest to model tradycyjny

·         Świadome zmiany w układach fizjologicznych umożliwiają pacjentowi kontrolowanie symptomów

·         Typowym przykładem obrazującym jest reakcja napięcia mięśniowego dla zapobiegania bólom głowy spowodowanych przez wzmożone napięcie mięśniowe

·         W tym modelu mechanizm sprzężenia zwrotnego najmocniej przyczynia się do zwiększenia uwagi pacjenta nad poprawnym funkcjonowaniem całego ciała

Model 2 :  „Zmiany procesów poznawczych prowadzą do zmiany symptomów”

·         Model ten sugeruje, iż proces sprzężenia zwrotnego razem z werbalnym poparciem (ośmielenie) ze strony terapeuty skutkuje zmianą procesów poznawczych

·         Czynniki procesów poznawczych pełnią funkcję mediatorów i są niezbędnym elementem do zmian symptomów

·         Terapeutyczną rolę odgrywa tu świadomość poczucia własnej wartości

Model 3 :  „Efekt placebo lub nieokreślone efekty wpływające na zmianę symptomów”

·         Takie pojęcia jak oczekiwanie poprawy, wiarygodność terapeuty związki interpersonalne terapeuta – pacjent są pojęciami mogącymi wywołać efekt placebo

·         Efekt placebo pokrywa się z modelem poznawczym, co oznacza, iż działanie efektu placebo może wpływać na zmianę symptomów

Model 4 :  „ Wpływ dodatniego (wzmacniającego) sprzężenia zwrotnego na zmianę symptomów”

·         Pacjent, któremu udało się osiągnąć zamierzony efekt przy użyciu sygnału zwrotnego wykorzystuje ten sygnał, jako potwierdzenie zaistniałego rezultatu oraz jako dodatkowe wzmocnienie

Metodyka pracy: wyróżniamy 7 aspektów, z którymi terapeuta powinien zapoznać pacjenta

1.      Prezentacja sygnału

·         Wybór sygnału dla komunikacji i poprawnej interpretacji sygnału przez pacjenta

·         Sygnał powinien być zrozumiały

·         Powinien mieć właściwości wzmacniające odpowiednie dla problemu pacjenta (stosuje się dodatnie sprzężenie zwrotne)

·         Powinien być w formie wizualnej lub audio w zależności od tego czy pacjent jest „wzrokowcem” czy lepiej reaguje na sygnał dźwiękowy

2.      Wytłumaczenie wartości sygnału

·         Również w najprostszej formie np.

-          Linia niebieska określa temperaturę

-          Linia czerwona – skurcz mięśni

-          Linia zielona – oddech

·         Na tym etapie postrzegania sygnału pacjent ma za zadanie skupić się tylko na wprowadzeniu ewentualnych zmian w danym sygnale

3.      Wytłumaczenie wartości sygnału w powiązaniu z fizjologią

·         Terapeuta sugeruje dany stan np. relaksu względem, jakiej wyjściowej temperatury ciała

·         Wówczas, jeśli np. niebieska linia jest poniżej ustalonej przez terapeutę i komputer granicy mięśnie poddawane są relaksowi są rozluźnione

·         Jeśli np. czerwona linia określająca bezpośredni skurcz mięsni ulega wychyleniu powyżej określonej skali napięcia mięśnia wzrasta

4.      Wytłumaczenie wartości sygnału w konkretnych symptomach

·         Terapeuta tłumaczy jak dany sygnał będzie się zmieniał pod wpływem symptomów

·         Jak trening może powodować poprawienie np. długości czasu dla uzyskania pożądanych efektów, które to z kolei mają wpływ na problem, z którym zgłosił się pacjent

·         Instrukcja ta ponadto ma działać motywująco

5.      Sugestia terapeuty w trakcie ćwiczeń

·         Terapeuta daje podpowiedzi słowne i uczy jak osiągnąć pożądany efekt (informacje zwrotną)

·         Sugestie mogą dotyczyć np. postawy ciała czy sposobu oddychania

·         Wspomaga się technikami wyobrażeniami i wizualizacją

·         Uczy pacjenta kojarzenia odczuć płynących z ciała podczas ćwiczeń dla próby powtarzania ich w trakcie ćwiczeń domowych

6.      Informacje dla terapeuty

·         Na podstawie parametrów komputerowych i obiektywnych wyników leczenia terapeuta może dalej kontynuować leczenie z wykorzystaniem metody Biofeedback  lub zmienić ją na inną

7.      Informacja dla pacjenta

·         Informacje płynące z komputera podczas ćwiczeń mogą bezpośrednio informować pacjenta o prawidłowo wykonanym zadaniu lub potwierdzać niepowodzenia

ü      Ilość treningów dobrana jest indywidualnie

ü      Metodę powinno się stosować przynajmniej raz w tygodniu optimum stanowią 2-3 treningi tygodniowo – pozwala to na utrwalenie i zapamiętywanie

ü      Czas treningu waha się w granicach 30-60 min

ü      U osób zdrowych w celu polepszenia funkcji poznawczych stosuje się   ok. 10 treningów

ü      U osób z zaburzeniami psychologicznymi ok. 20 treningów

ü      Natomiast w celu leczenia zaburzeń psychosomatycznych 30-100 treningów

Strategia terapii

q       Jednym z głównych problemów, z którym zgłaszają się pacjenci na terapię jest towarzyszący m ból

q       Każdy indywidualnie odnosi się do oceny nasilenia oraz sposobu uwolnienia się od bólu

q       Skuteczność terapii oznacza szybkie pozbycie się dolegliwości bólowych jak i brak nawrotów symptomu

q       Efekt pozytywny zostaje osiągnięty w momencie, kiedy pacjent nie skupia swojej uwagi na bólu i jest od niego wolny

PUNKTY DZIAŁANIA, KTÓRE UŁATWIAJĄ PRACE Z PACJENTEM:

1. 1. 1. Zniesienie bólu poprzez najbardziej efektywną metodę – w zależności od pacjenta – indywidualnie

2.        Terapia świadomości

A.       Posturalnej

2. 2. 2. 2. Funkcjonalnej

·      Zadaniem dla pacjenta jest zapobieganie symptomom poprzez zdawanie sobie świadomości z pojawienia się oznak zapowiadających występowanie symptomów

3.        Samokontrola

A.       Świadomość postawy podczas aktywności funkcjonalnej

B.       Ćwiczenia terapeutyczne dla wzmocnienia nowo nabytych nawyków i postaw

C.       Techniki redukujące ból

D.       Praca w domu dla wzmocnienia efektów terapii i zastosowania nowych umiejętności w życiu codziennym

4.        Ćwiczenia dalszych postępów poprzez realistycznie wyznaczone cele terapii

A.       Praca w domu – samoregulacja, samokontrola

B.       Powtórne ćwiczenia terapeutyczne – rozwój funkcjonalnych zastosowań nowych umiejętności

C.       Rozwój programu działania w celu maksymalnego zwiększenia rezultatów treningowych

D.       Modyfikacje – terapeuta określa czy nabyte umiejętności stały się automatyczne i czy dotychczasowa terapia odniosła pozytywny skutek

Biofeedback- EWALUACJA

Ø      W czasie tak ustalonego planu terapii zadaniem terapeuty jest dostosowanie celów do indywidualnych potrzeb pacjenta

Ø      Terapeuta zobowiązany jest często oceniać postępy funkcjonalne pacjenta i zachodzące zmiany w układach, których dotyczy terapia

Ø      Istnieje również potrzeba częstej oceny wyników dla oceny przydatności i celowości kontynuowania wybranej terapii

...