Historia pewnej �wi�tyni - historia pewnych idei - Pawe� Borecki Pawe� Borecki (Warszawa) HISTORIA PEWNEJ �WI�TYNI - HISTORI� PEWNYCH IDEI? ?�aden cz�owiek nie powinien by� zmuszany do uczestniczenia lub �o�enia na jakiekolwiek praktyki religijne, miejsca kultu lub duchowie�stwo; nie powinien te� cierpie� przymusu, ogranicze�, udr�cze� fizycznych lub ci�ar�w maj�tkowych, ani te� doznawa� innych prze�ladowa� z racji swych pogl�d�w religijnych b�d� wierze�.? ?Rozumiemy doskonale [?] �e zmuszanie cz�owieka do sk�adania op�at na rzecz rozpowszechniania przekona� religijnych, kt�rych on nie podziela, to rzecz grzeszna i godna tyrana [?]? Thomas Jefferson - Ustawa o ustanowieniu wolno�ci religijnej (1786 r.) Decyzja Sejmu z dnia 17 stycznia 2006 roku o zarezerwowaniu 20 milion�w z�otych w tegorocznym bud�ecie pa�stwa na realizacj� projektu budowy �wi�tyni Opatrzno�ci Bo�ej w Warszawie zas�uguje na negatywn� ocen� z punktu widzenia konstytucyjnych zasad stosunk�w wyznaniowych, a tak�e norm zawartych w ustawach z 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolno�ci sumienia i wyznania oraz o stosunku Pa�stwa do Ko�cio�a Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Ju� sama idea budowy ko�cio�a katolickiego, finansowanego z bud�etu pa�stwowego koliduje z oczekiwaniami znacz�cej, je�li nie przewa�aj�cej cz�ci wsp�czesnego spo�ecze�stwa polskiego. Decyzja ta nie odpowiada r�wnie� intencjom historycznych tw�rc�w Konstytucji 3 Maja, a zarazem idei ko�cio�a ? �wi�tyni. Historia wzniesienia �wi�tyni Najwy�szej Opatrzno�ci to jednocze�nie historia zaw�aszczenia jej idei przez Ko�ci� Rzymskokatolicki. Pocz�tkowo budowa mia�a by� realizacj�, nie wykonanej nigdy z przyczyn historycznych, Deklaracji Stan�w Zgromadzonych o wybitnie maso�skiej proweniencji, kt�r� uchwali� jednomy�lnie Sejm Czteroletni dnia 5 maja 1791 roku. W okresie mi�dzywojennym zacz�to zaprojektowanej budowli nadawa� kolejne, symboliczne znaczenia. W miar� up�ywu czasu intencji i symbolicznych znacze� przybywa�o. Obecnie jej wzniesienie ma czci� nie tylko Konstytucj� 3 Maja, ale tak�e odzyskanie przez Polsk� niepodleg�o�ci: w roku 1918 oraz w roku 1989, r�wnie� rocznic� Bitwy Warszawskiej z roku 1920, ponadto - siedemsetlecie uzyskania przez Warszaw� praw miejskich, dwustulecie powstania diecezji warszawskiej oraz wej�cie �wiata w drugie tysi�clecie chrze�cija�stwa. Jednym s�owem ko�ci�, kt�ry jest wznoszony w Wilanowie niewiele b�dzie mie� wsp�lnego, poza nazw�, z tym kt�ry zamierzali zbudowa� tw�rcy Ustawy Rz�dowej ? a wi�c ponad wyznaniow� �wi�tyni� ��cz�c� wszystkich uczciwych ludzi. Aby lepiej zrozumie� przyw�aszczenie omawianej idei, przypomnijmy kilka fakt�w dotycz�cych jej tw�rc�w, a tak�e ceremonii po�o�enia kamienia w�gielnego pod budow� s�awnej ju� dzi� �wi�tyni. W Deklaracji Stan�w Zgromadzonych uchwalonej 5 maja 1791 roku i stanowi�cej integraln� cz�� Konstytucji 3 Maja, czytamy m.in.: ?Aby za� potomne wieki tem silniej czu� mog�y, i� dzie�o tak po��dane, pomimo najwi�kszej trudno�ci i przeszkody za pomoc� Najwy�szego losami narod�w Rz�dcy, do skutku przywodz�c, nie utr�cili�my tej szcz�liwej dla ocalenia pory, uchwalamy, aby na t� pami�tk� ko�ci� ex voto wszystkich stan�w by� wystawiony i Najwy�szej Opatrzno�ci po�wi�cony". To, �e projektowana �wi�tynia okre�lona zosta�a przymiotnikiem Najwy�szej Opatrzno�ci a nie Bo�ej Opatrzno�ci, a tak�e to, i� w tej cz�ci Deklaracji miejsce s�owa B�g zaj�o poj�cie Najwy�szego Rz�dcy, nie jest przypadkowe. W tym nazewnictwie uwidoczni�a si� w spos�b wyra�ny ideowa proweniencja tw�rc�w Konstytucji. Autorami Ustawy Rz�dowej oraz Deklaracji Stan�w Zgromadzonych byli polscy wolnomularze a swoista terminologia zastosowana w nazwie przysz�ej, uchwalonej dla uczczenia Konstytucji �wi�tyni, mia�a by� manifestacyjnym podkre�leniem tego faktu. Wolnomularzem by� kr�l Stanis�aw August Poniatowski, Ignacy Potocki, marsza�ek Sejmu Czteroletniego - Stanis�aw Ma�achowski, marsza�ek Konfederacji Litewskiej - Kazimierz Nestor Sapieha, a nawet sam Prymas - Micha� Poniatowski. Nie byli oni ateistami czy wrogami Boga, ale jako wolnomularze stali na stanowisku wyra�onym w maso�skiej Konstytucji Jamesa Andersona, w kt�rej czytamy: ?ka�dy ma prawo do w�asnych pogl�d�w, bardziej wskazane jest nak�anianie do przestrzegania religii, co do kt�rej wszyscy ludzie s� zgodni. Polega ona na tym, aby by� dobrym, szczerym, skromnym, honorowym niezale�nie od tego, jak si� cz�owiek nazywa i jakie jest jego wyznanie". W tej sytuacji polscy wolnomularze, aby przypadkiem nie urazi� niczyich uczu� i osobistych religijnych przekona�, w swoim gronie i tworzonych przez siebie dokumentach s�owo B�g zast�powali poj�ciem Wielkiego (lub Najwy�szego) Budowniczego. Przy czym poj�cie to nie musia�o by� r�wnoznaczne z deistyczn� Istot� Najwy�sz�. Maso�ski Najwy�szy Budowniczy obok deistycznej funkcji Wielkiego Zegarmistrza spe�nia� m�g�, stosuj�c dzisiejsze poj�cia, tak�e rol� Wielkiego Scenarzysty oraz Wielkiego Re�ysera, a wi�c r�wnie� Najwy�szej Opatrzno�ci. Warto zwr�ci� uwag� na u�ywany w ikonografii chrze�cija�skiej symbol Opatrzno�ci - �wietlisty, r�wnoramienny tr�jk�t z okiem w �rodku. Jest on w praktyce identyczny z wolnomularskim symbolem �wietlistej Delty, umieszczanym w dawnych lo�owych siedzibach zawsze na Wschodzie lo�y, tu� nad fotelem Czcigodnego i wyobra�aj�cym w pierwszej kolejno�ci znacze� - w�a�nie Wielkiego Budowniczego �wiata. Ponadto wolnomularskich korzeni idei �wi�tyni Najwy�szej Opatrzno�ci dowodz� dzieje podj�tej u schy�ku XVIII wieku pr�by realizacji zobowi�zania zawartego w Deklaracji Stan�w Zgromadzonych. Traktuj�c je niezwykle powa�nie rozpisano - pierwszy w dziejach Polski - konkurs architektoniczny na projekt ko�cio�a. Zwyci�zc� konkursu, kt�rego wizje architektoniczn� postanowiono zrealizowa�, sta� si� Jakub Kubicki - gorliwy wolnomularz, posiadacz najwy�szego VIII stopnia wtajemniczenia w systemie R�anego Krzy�a, cz�onek pracuj�cych na Wschodzie Warszawy l�:: �wi�tynia Izis i Jutrzenka Wschodz�ca. Przypomnijmy, �e idea postawienia �wi�tyni w Ujazdowie ( 1 ) zosta�a wysuni�ta przez kr�la Stanis�awa Augusta na d�ugo przed uchwaleniem Konstytucji 3 Maja. Do 1792 roku powsta�y jej liczne projekty, w�r�d kt�rych wiele nie przewidywa�o wr�cz u�ycia symbolu krzy�a ( 2 ). Ostatecznie projekt �wi�tyni, przyj�ty do realizacji przez kr�la, przewidywa� postawienie monumentalnej, zwie�czonej kopu�� rotundy, nawi�zuj�cej swoj� architektoniczn� form� do publicznych budowli staro�ytnego Rzymu. Projekt ten unika� podobie�stw do najbardziej rozpowszechnionych, autorstwa �wczesnych projektant�w form architektury sakralnej i prawie demonstracyjnie stara� si� odda� ponad wyznaniowy charakter �wi�tyni ? w pe�ni odpowiadaj�cy duchowi Konstytucji Andersona. Dlatego nie zaplanowano tu zwie�czenia kopu�y krzy�em. O jej sakralnym charakterze mia�y za� m�wi� jedynie monumentalne znaki �wietlistej Delty, utworzone przez wsparte na marmurowych kolumnadach tympanony. Liczne projekty Jakuba Kubickiego, ostatecznego zwyci�zcy, mia�y wr�cz zdaniem prof. Stanis�awa Lorantza, charakter p�-�wiecki, p�-poga�ski. W formie, kt�r� mia�a ceremonia wmurowania kamienia w�gielnego pod budow� �wi�tyni w maju 1792 roku te� by�y wyra�ne elementy rytua�u wolnomularskiego, czy inne nawi�zuj�ce do idei maso�skich. Sam akt poprzedza�a bowiem uroczysta procesja, wiod�ca od ko�cio�a �wi�tego Krzy�a, przez Nowy �wiat, a� do pocz�tku Alei Ujazdowskich, podczas kt�rej �piewano psalmy s�awi�ce kr�la Dawida wnosz�cego Ark� Przymierza na G�r� �wi�t�. �wczesne komentarze podkre�la�y widoczn� analogi� majowego wydarzenia i biblijnego wydarzenia sprzed wiek�w. Stanis�aw August prowadz�cy uroczyst� procesj� na G�r� Kalwari� ( 3 ), jawi� si� na podobie�stwo kr�la Dawida w drodze na G�r� �wi�t�. Prasa okre�la�a wr�cz kr�la mianem Polskiego Salomona. Wyra�a�a zarazem nadziej�, �e kr�l, jak Salomon doko�czy swego dzie�a i wybuduje s�awn� ju� dzi� �wi�tyni�. Powszechnie wiadomym by�o, �e wolnomularze pocz�tek sw�j wywodzili od budowniczych �wi�tyni Salomona w�a�nie ( zw�aszcza od jej g��wnego architekta ? Hirama), sam wi�c motyw wznoszenia �wi�tyni odgrywa� tu istotn� i symboliczn� rol�, tak�e osoba architekta. Kolejny przyk�ad to filar, w kt�ry miano wmurowa� symboliczny kamie� w�gielny. Zbudowa�o go sze�ciu murarzy i dwunastu ich pomocnik�w, ubranych w czerwone kontusze, bia�e �upany i murarskie (maso�skie?) fartuchy z ciel�cej sk�ry. Po kilku godzinach na miejsce, w uroczystym pochodzie przyby� kr�l Stanis�aw August Poniatowski w asy�cie pos��w, dworu i dostojnik�w pa�stwowych. Do wmurowania w �w filar symbolicznej ceg�y oraz specjalnie z tej okazji wybitego medalu, kr�l u�y� miniaturowej z�otej kielni i z�otego m�otka. Warto doda�, �e wykonany w tym celu komplet z�otych, zminiaturyzowanych narz�dzi murarskich, niezwykle podobny do wolnomularskich utensyli�w rytualnych u�ywanych cz�sto w pracach �wczesnych l� - obecnie przechowywany w Muzeum Narodowym w Krakowie, zn�w kojarzy wydarzenie z rytua�ami lo�owymi. Wyra�ona w Deklaracji Stan�w Zgromadzonych idea Opatrzno�ci jest odmienna od ukszta�towanej w doktrynie chrze�cija�skiej, pocz�wszyod czas�w kontrreformacji. Doktryna chrze�cija�ska uto�samia�a Opatrzno�� z opiek�, zatem w konsekwencji zak�ada�a pewien stan ludzkiej bezwolno�ci i konieczno�� zawierzenia Bogu w ka�dym momencie �ycia. Tymczasem Opatrzno�� w rozumieniu tw�rc�w Ustawy Rz�dowej ? wolnomularzy, to synonim przedwiecznej, wszechogarniaj�cej M�dro�ci, M�dro�ci Najwy�szej - Haga Sophia. W lo�y jest ona uto�samiana z Najwy�szym Rz�dc� Wszech�wiata. Korzenie tej idei si�gaj� koncepcji Logosu, obecnej ju� w my�li stoickiej. Stanis�aw August Poniatowski oraz Ignacy Potocki byli mi�o�nikami kultu...
Barbarido