Leksykon mlektur-Antoine Marie Roger_de_Saint_Exupery.pdf

ANTOINE MARIE

ROGER DE SAINT−EXUPÉRY

Ur. 29 czerwca 1900 w Lyonie, zagin¹³

w locie bojowym 31 lipca 1944 nad Morzem Œródziemnym. Francu-

ski pisarz, ¿o³nierz i lotnik.

By³ postaci¹ niezwyk³¹. Urodzi³ siê we francuskiej rodzinie arystokra-

tycznej. Jean, ojciec pisarza, by³ inspektorem ubezpieczeniowym,

matka, Maria, ujawni³a talent malarski. Wczeœnie osierocony przez

ojca by³ jednak ch³opcem szczêœliwym.

Pobiera³ nauki w szko³ach katolickich, w kolegium jezuitów Notre

Dame de Sainte-Croix i kolegium marianów we Fryburgu, w których

doceniano jego niezwyk³¹ wyobraŸniê i talenty. Gdy nie dosta³ siê do

akademii morskiej, podj¹³ studia w 1919 na wydziale architektury

akademii sztuk piêknych, potem na politechnice, na której opraco-

wa³ wiele ciekawych rozwi¹zañ dotycz¹cych m.in. silników lotni-

czych.

Powo³any do wojska, w lipcu 1921 wystartowa³ do pierwszego lotu.

Licencjê pilota uzyska³ rok póŸniej. Po groŸnym wypadku lotniczym

pracowa³ nawet jako sprzedawca samochodów.

W 1925 debiutowa³ jako autor opowiadañ. Potem wyda³ Pocztê na

Po³udnie (1928), Nocny lot (1931), a w 1939 Ziemiê planetê ludzi

nagrodzon¹ Grand Prix Akademii Francuskiej.

Od 1926 lata³ na liniach pocztowych z Tuluzy do Dakaru. Kierowa³

w Afryce portem tranzytowym w Port Juby w zachodniej Afryce.

W 1929 przeniós³ siê do Ameryki Po³udniowej – by³ pilotem s³ynnej

wówczas poczty lotniczej lataj¹cej nad Andami. O¿eni³ siê z rzeŸ-

biark¹ Consuelo Suncin Sandoval de Gómez. W grudniu 1935 Saint-

-Exupéry próbowa³ rekordowego przelotu na trasie Pary¿–Sajgon,

lecz rozbi³ samolot na pustyni w pó³nocnej Afryce, co mog³o byæ za-

czynem fabu³y Ma³ego Ksiêcia.

Lata 1935–1937 spêdzi³ w Europie. Pracowa³ jako reporter i kore-

spondent w Rosji i rewolucyjnej Hiszpanii. W 1938 spróbowa³ prze-

lotu na trasie Nowy Jork–Ziemia Ognista. W czasie wyprawy zosta³

ciê¿ko ranny, d³ugo siê leczy³ w Nowym Jorku. W 1943 na w³asn¹

proœbê powtórnie wst¹pi³ do armii Wolnych Francuzów. Lata³ w dy-

wizjonie rozpoznawczym. Za czyny wojenne odznaczono go Krzy-

¿em Wojennym.

Zagin¹³ w lecie 1944 podczas lotu bojowego. Jego samolot zaton¹³

nieopodal wyspy Frioul, niedaleko Marsylii. Ma³y Ksi¹¿ê, najs³ynniej-

sze dzie³o literackie Saint-Exupéry’ego, ukaza³ siê w 1943.

2 7 8

Antoine Marie Roger de Saint−Exupéry

Geneza utworu

Ma³ego Ksiêcia Saint-Exupéry opublikowa³ w przerwie pomiêdzy

dwiema turami lotów bojowych, zawieszony po misji z 21 lipca 1943.

Uszkodzi³ wtedy samolot przy l¹dowaniu w Tunezji. W tej filozoficzno-

-poetyckiej baœni autor zebra³ swoje refleksje na temat doœwiadczeñ

¿yciowych w³asnej generacji. Dedykuj¹c ksi¹¿kê doros³emu, który „jest

moim najlepszym przyjacielem na œwiecie”, z³ama³ klasyczn¹ konwen-

cjê literack¹. „Wszyscy doroœli byli kiedyœ dzieæmi. Choæ niewielu z nich

o tym pamiêta” – pisa³, poszerzaj¹c kr¹g odbiorców i wpisuj¹c dzie³o

w zbiór najs³ynniejszych dwudziestowiecznych literackich paraboli i po-

wiastek filozoficznych. Wœród epizodów ksi¹¿ki odnajdziemy te¿ echa

burzliwego zwi¹zku piêknej argentyñskiej rzeŸbiarki z pisarzem. Con-

suela, z któr¹ prowadzi³ namiêtn¹ grê mi³osn¹, zainspirowa³a go do

stworzenia postaci Ró¿y.

Francuzi uznali Ma³ego Ksiêcia za jedno z najwa¿niej-

szych dzie³ literackich XX wieku. Baœñ ukaza³a siê w 1943

w Nowym Jorku, osi¹gaj¹c ju¿ w pierwszym roku milion

sprzedanych egzemplarzy. Tekst Saint-Exupéry’ego by³ t³u-

maczony na wiele jêzyków, m.in. na angielski, hiszpañski, serbski, nie-

miecki, chiñski, litewski, kataloñski, baskijski, czeski, s³oweñski, wê-

gierski, koreañski, hebrajski i niderlandzki. Klasyczny polski przek³ad

Jana Szwykowskiego mia³ ponad dwadzieœcia wydañ. Ponadto Ma³e-

go Ksiêcia t³umaczyli: Ewa £oziñska-Ma³kiewicz, Marta Malicka, Jani-

na Karczmarewicz-Fedorowska, Anna Trznadel-Szczepanek, Miros³a-

wa Dêbska, Marta Cywiñska, Barbara Przyby³owska, Halina Kozio³

oraz Wiera i Zbigniew Bieñkowscy. W 1974 powsta³ film fabularny

w re¿. Stanleya Donena ze Stevenem Warnerem w roli tytu³owej.

W Polsce pojawi³y siê liczne adaptacje telewizyjne i teatralne, m.in.

w kwietniu 1987 w re¿. Magdy Teresy Wójcik w krakowskim teatrze

Bagatela i – jako musical Cezarego Domaga³y – w listopadzie 2002

w Teatrze Zag³êbia.

Konwencja na tle epoki

Ma³y Ksi¹¿ê bywa opisywany jako baœñ fantastyczna o bohaterze

swobodnie przekraczaj¹cym granice pomiêdzy œwiatem narratora,

w którym obowi¹zuj¹ motywacje racjonalne, a kosmosem dzieciêcej

wyobraŸni.

2 7 9

Antoine Marie Roger de Saint−Exupéry

Odmiennie ni¿ w klasycznej baœni Saint-Exupéry nie sko-

rzysta³ z inspiracji folklorystycznych, a elementy œwiata

przedstawionego posk³ada³ z fragmentów powszechnie zna-

nej cywilizacji Zachodu. Klasycznie baœniowa jest figura ¯mii,

sprawczyni przeniesienia siê Ksiêcia w czasoprzestrzeni (finalny powrót

na planetê B 612), a baœniowo paradoksalna postaæ Lisa (³ami¹ca folk-

lorystyczn¹ konwencjê sprytnego zwierzêcia). Konwencje satyry spe³-

niaj¹ m.in. postaci Króla, Starszego Pana czy Pijaka.

Elementy baœniowej fantastyki nasycaj¹ kosmos Ma³ego Ksiêcia:

cudowne zdarzenia i nietypowe zjawiska (roœliny i zwierzêta mówi¹,

bohater swobodnie oddycha na innych planetach). Bohater ³amie jed-

nak konwencjê typowoœci – Ma³y Ksi¹¿ê jest wyraŸn¹ indywidualno-

œci¹, trudno te¿ mówiæ o konwencjonalnym motywie walki dobra ze

z³em. „Najwa¿niejsze jest zawsze zakryte przed oczami” – powiada

narrator.

Baœniowy z pewnoœci¹ jest motyw mêdrca, spe³niany przez narrato-

ra, a choæ nie wp³ywa on na kszta³t œwiata, lecz modeluje stosunki

z ludŸmi (anegdota o teœcie z rysunkiem wê¿a boa, który po³kn¹³ s³onia).

Ma³y Ksi¹¿ê bywa tak¿e wpisywany w konwencjê powiastki filozo-

ficznej, gatunku powo³anego przez pisarzy oœwiecenia (KandydWolte-

ra, Kubuœ fatalista Diderota). To opowieœæ filozoficzna z akcentami sa-

tyry (u Saint-Exupéry’ego raczej lirycznej ironii) spo³ecznej i obyczajo-

wej. Mieszaj¹c realizm z fantastyk¹, powiastka umo¿liwia ukazanie

obrazu wspó³czesnego œwiata i cz³owieka z wyraŸn¹ odautorsk¹ tez¹ fi-

lozoficzn¹ lub moraln¹.

Kompozycja

Ma³ego Ksiêcia tworzy kilkanaœcie epizodów z pogranicza jawy

i snu, z których ka¿dy stanowi odrêbn¹ cz¹stkê fabu³y – rodzaj opowie-

œci przyk³adnej lub zbioru anegdot.

Baœñ otwiera powiastka o wyj¹tkowoœci wyobraŸni dzieciêcej (aneg-

dota o rysowaniu wê¿a trawi¹cego s³onia), zamyka kilkuwariantowy

epilog na temat dalszych losów Ma³ego Ksiêcia.

Spoiwem opowieœci s¹ dialogi pilota-narratora z Ma³ym Ksiêciem.

Zmuszony przez awariê do przymusowego l¹dowania na Saharze pilot

próbuje naprawiæ silnik. O œwicie budzi go proœba Ma³ego Ksiêcia o na-

rysowanie baranka. W kolejnych epizodach lotnik wys³uchuje opowie-

œci o maleñkich planetach odwiedzanych przez ch³opca, a zamieszkiwa-

2 8 0

Antoine Marie Roger de Saint−Exupéry

nych przez bohaterów, z którymi mo¿na uto¿samiaæ wady ludzkie. S³u-

cha tak¿e intymnej relacji o Ró¿y, któr¹ ch³opiec pokocha³, oraz o Lisie,

którego oswoi³. Koniec naprawy samolotu oznacza przymus rozstania

bohaterów i powrót do œwiata doros³ych.

Świat przedstawiony

Czas akcji

W powiastce da siê wyró¿niæ kilka czasoprzestrzeni. Ksi¹¿ê przeby-

wa³ przez rok na Ziemi, z czego ostatnie dziesiêæ dni spêdzi³ w towa-

rzystwie pilota. Pozna³ tu m.in. Lisa, Zwrotniczego i Kupca.

Lotnik wspomina – w prologu – w³asne dzieciñstwo („kiedy mia³em

szeœæ lat”), choæ nie precyzuje jego trwania, oraz – w prologu i epilo-

gu – zauwa¿a, ¿e od rozstania z Ksiêciem minê³o szeœæ lat („By³o to

szeœæ lat temu. Coœ siê zepsu³o w motorze”).

W anegdocie o tureckim astronomie, któremu dyktator nakaza³

zmieniæ strój na europejski, padaj¹ historyczne daty – 1909 i 1920.

Miejsce akcji

W baœni mo¿na wyró¿niæ trzy przestrzenie – blisk¹ realiom pustyni

Saharê oraz szcz¹tkowy opis Ziemi i niewielkich planet, które zwiedza³

Ma³y Ksi¹¿ê.

Sahara nie jest opisana nadzwyczaj szczegó³owo. „Pierwszego wie-

czoru zasn¹³em na piasku, o tysi¹c mil od terenów zamieszka³ych”. Pia-

sek, s³oñce, brak wody, spoœród zwierz¹t pustynnych autor wymienia

¯mijê i – we wspomnieniu nêdznego kwiatka – karawanê wielb³¹dów.

Studnia, do której docieraj¹ bohaterowie, tak¿e nie przypomina pu-

stynnych standardów oazy, lecz zwyk³¹ wiejsk¹ studniê.

Podobnie ubogi jest opis innych miejsc na Ziemi zwiedzanej przez

ma³ego bohatera. Ró¿any ogród, domek Zwrotniczego raczej ukazuj¹

kulturowe stereotypy, ni¿ stanowi¹ odkrywcze studium literackie.

Niemal wszystkie z maleñkich, oznaczonych numerami planet 325,

326, 327, 328, 329, 330 to kosmiczne okruchy. Na planecie Ksiêcia,

B-612, mieœci³a siê zaledwie jedna ró¿a, trzy wulkany i kie³ki baoba-

bów. Na planecie Latarnika, która wirowa³a wokó³ osi w tempie jednej

minuty, zaledwie Latarnik, latarnia i Ma³y Ksi¹¿ê.

2 8 1

Antoine Marie Roger de Saint−Exupéry

Zdarzenia

Baœñ opowiada o lotniku, który „nie znajduj¹c z nikim wspólnego

jêzyka” prowadzi³ samotne ¿ycie „a¿ do momentu przymusowego l¹-

dowania na Saharze”. Awaria silnika podczas lotu bez mechanika i pa-

sa¿erów wymusi³a l¹dowanie na skrawku Sahary. Przerwany lot wi¹za³

siê z trudn¹ sytuacj¹ ¿yciow¹ pilota – mia³ zapas wody na osiem dni.

O œwicie nastêpnego dnia lotnika obudzi³a nietypowa proœba. Us³y-

sza³ dzieciêcy g³osik: „Proszê ciê, narysuj mi baranka”. To by³ pocz¹tek

spotkañ z Ma³ym Ksiêciem. W rozmowach z inteligentnym i wra¿liwym

dzieckiem lotnik us³ysza³ opowieœci o innych planetach, na których bo-

hater spotka³ m.in. Króla wydaj¹cego absurdalne rozkazy, Pró¿nego

oczekuj¹cego bezmyœlnego poklasku, Pijaka niepotrafi¹cego uwolniæ

siê z na³ogu, szalonego Bankiera, omamionego blichtrem z³ota, Latar-

nika zapalaj¹cego i gasz¹cego co minutê latarniê z powodu nonsen-

sownej dyspozycji prze³o¿onych. Latarnik to jedyna postaæ budz¹ca

w Ksiêciu sympatiê. Szalonym wyda³ mu siê tak¿e Geograf przykuty do

biurka oraz podró¿ni mkn¹cy poci¹gami nie wiadomo dok¹d i nie wia-

domo po co.

Bohaterowie

Bohaterowie Ma³ego Ksiêcia to postaci charakterystyczne. Bohater

tytu³owy to nadwra¿liwe dziecko o wielkiej wyobraŸni. Lotnik to doro-

s³y o wyobraŸni dziecka. Spotykamy tak¿e apodyktycznego, nierozs¹d-

nego Króla, g³upiego Pró¿nego, sponiewieranego przez na³óg Pijaka,

pozbawionego kontaktu z rzeczywistoœci¹ Bankiera, nadgorliwego La-

tarnika, wreszcie zadufanego w naukowe teorie Geografa.

Kupiec, sprzedaj¹c pigu³ki zaspokajaj¹ce pragnienie, w³aœciwie han-

dlowa³ ludzkimi marzeniami – to wyraŸna krytyka tzw. konsumeryzmu.

Podobnie jak Zwrotniczy, który wyrazi³ sceptyczn¹ opiniê o bezsensow-

nych sk³onnoœciach ludzi do przemieszczania siê.

Partnerami Ksiêcia w kosmicznej wêdrówce okazali siê tak¿e boha-

terowie baœniowi: ¯mija, Lis i Ró¿a. Rozwi¹zuj¹ca zagadki ¯mija prze-

kona³a go o wzglêdnoœci ¿ycia. Lis sk³oni³ do uznania, ¿e oswajanie ko-

gokolwiek oznacza ogromn¹ odpowiedzialnoœæ, a Ró¿a, ¿e mi³oœæ by-

wa kapryœna i niesprawiedliwa, choæ jedyna.

Istotne, ¿e w³aœciwie ka¿da z postaci ¿yje na „osobnej”

planecie, ¿e w gruncie rzeczy bohaterowie ¿yj¹ obok siebie –

w œwiatach równoleg³ych.

2 8 2

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: