tradycje harcerskie.docx

Chwila Przyrzeczenia, na którą czekamy, jego rota, pamiętana przez lata... Krzyż harcerski i lilijka, w której tyle treści zawarł Baden-Powell. Blask ogniska, ciepło bijące od żaru i niezapomniany uścisk ręki w pożegnalnym kręgu. Duch harcerstwa i jego ideały, tradycje i symbole, Przyrzeczenie i Prawo sprawiają, że harcerstwo to nie tylko przygoda, ale sposób na życie.

PRZYRZECZENIE HARCERSKIE

PRAWO HARCERSKIE

Przyrzeczenie skautowe porównywał twórca skautingu Robert Baden-Powell ze ślubowaniem dawnych rycerzy. Kodeks rycerski posłużył natomiast jako pierwowzór prawa skautowego, na nim wzorował się B-P i twórcy harcerstwa.

HYMN "WSZYSTKO CO NASZE"

Strofy wiersza Ignacego Kozielewskiego uzupełniła refrenem Olga Drahonowska, adaptując go jednocześnie do melodii pieśni "Na Barykady". Tekst i nuty pieśni "Wszystko, co nasze" zostały opublikowane w czasopiśmie "Skaut" jesienią 1912 r.
Warto wiedzieć, że pierwszym, zwyczajowo śpiewanym hymnem była "Rota" - do słów Marii Konopnickiej, z muzyką Feliksa Nowowiejskiego. Nie wiadomo kiedy pieśń "Wszystko, co nasze" stała się oficjalnym hymnem ZHP, na pewno jako hymn śpiewano ją już w latach trzydziestych. Zapis nutowy >

POZDROWIENIE "CZUWAJ"

  Harcerskie pozdrowienie pochodzi z czasów rycerskich, kiedy podczas nocnej służby strażnicy na murach miejskich nawoływali się w ten sposób. Dziś przypomina nam, że zawsze powinniśmy być gotowi do działania, pracy dla innych i nad sobą. Tradycyjnie wymawiamy je, akcentując przeciągle pierwszą sylabę.
  W roku 1910, w 500-lecie bitwy grunwaldzkiej, zawołanie "Czuwaj" było hasłem zlotu organizacji "Sokół", a do harcerstwa wprowadziła je w 1912 r. Olga Drahonowska. Używały go najpierw dziewczęta z III Lwowskiej Żeńskiej Drużyny Skautek im. Emilli Plater, której była drużynową. Pozdrowienie "Czuwaj" wymieniają harcerze na powitanie i pożegnanie.
  Forma, w jakiej zwracamy się do siebie: "druhno", "druhu", również ma swoje źródła w rycerskiej tradycji.

Symbole
 

KRZYŻ HARCERSKI

  Jest odznaką wzorowaną na najwyższym polskim odznaczeniu wojskowym, Orderze Virtiuti Militari, przyznawanym za wyjątkowe męstwo na polu walki. Projekt krzyża opracował 1912r. ks. Kazimierz Lutosławski. Początkowo krzyż był odznaką skautów w zaborze rosyjskim, a od 1918r. jest odznaką całego ZHP. Poszczególne elementy krzyża mają dla nas znaczenie symboliczne. Na poziomych ramionach znajduje się napis "Czuwaj" - tradycyjne pozdrowienie harcerskie. W środku krzyża umieszczona jest lilijka, której symbol łączy nas ze wszystkimi skautami. Lilijkę otacza krąg, ku któremu biegną od środka promienie. Promienie wyobrażają pozytywne oddziaływanie harcerza, a okrąg - łączenie się we wspólnym kręgu. Ramiona krzyża oplata wieniec z liści laurowych (symbolizują zwycięstwo) i dębowych (symbolizują męstwo). Drobne punkty na powierzchni ramion krzyża oznacza niezliczoną, jak ziarenka piasku, rzeszę harcerek i harcerzy. Węzeł na wieńcu, jak węzeł na chuście ma przypominać o obowiązku wypełnienia przynajmniej jednego dobrego uczynku dziennie. Są jeszcze takie środowiska, w których wolno rozwiązać chustę (a więc rozebrać się i pójść na spoczynek) dopiero po spełnieniu dobrego uczynku. 


  Łacińskie powiedzenie "per aspera ad astra" znaczy: "przez trudności do gwiazd".
  W ciągu lat wzór krzyża harcerskiego zmieniał się wiele razy, zachowywał jednak zawsze symboliczne elementy wskazane przez ks. Lutosławskiego. Dawniej powszechne było wybijanie na odwrocie krzyża kolejnych, indywidualnych numerów odznaki, do dziś taki zwyczaj przetrwał jeszcze w niektórych środowiskach harcerskich.
  Krzyż harcerski wykonany jest z oksydowanego metalu. Otrzymuje go każda harcerka i każdy harcerz po złożeniu Przyrzeczenia Harcerskiego, raz na całe życie. Nosi się go 2 cm nad środkiem lewej kieszeni munduru.

LILIJKA

  Lilijka to światowy symbol skautów. Jej kształt wzorowany jest na rysunku zakończenia igły magnetycznej w dawnych busolach. Symbolizuje podążanie harcerza w dobrym kierunku, czyli zgodnie z ideałami Przyrzeczenia i Prawa.
  Na ramionach lilijki, która jest tradycyjnym symbolem przynależności do ZHP, znajdują się litery ONC (Ojczyzna - Nauka - Cnota). Są to pierwsze litery słów hasła filomatów - tajnego, patriotycznego związku młodzieży polskiej w Wilnie, założonego w I połowie XIXw. Hasło pochodzi z utworu Adama Mickiewicza "Hej, radością oczy błysną" (poeta był członkiem Związku Filomatów).
  Harcerze noszą na nakryciu głowy srebrną lilijkę, instruktorzy - złotą. Harcerze i harcerki, którzy nie złożyli jeszcze Przyrzeczenia, noszą lilijkę nad lewą kieszenią munduru, w miejsce krzyża harcerskiego.

KONICZYNKA

  Trójramienna koniczynka - oznaka skautek - to stary symbol szczęścia i potrójnej służby: Bogu, Ojczyźnie i bliźnim. Gwiazdki na dwóch ramionach koniczynki oznaczają Prawo i Przyrzeczenie, które harcerka zawsze powinna mieć przed oczami. Pionowa kreska jak igła kompasu wskazuje właściwy kierunek wybranej w życiu drogi, a podstawa łodyżki wyraża płomień miłości bliźniego. 

Nasze Święta
 

DZIEŃ MYŚLI BRATERSKIEJ

  To święto dziewcząt-skautek, obchodzone 22 lutego, w rocznicę wspólnych urodzin Olave Baden-Powell (1889) i Roberta Baden-Powella (1857). Jego tradycja ma już ponad siedemdziesiąt lat. Pomysł specjalnego dnia, kiedy skautki na całym świecie kierują do siebie swoje myśli, wzbogacany został zwyczajem wpłacania symbolicznej kwoty na pomoc skautkom z krajów tego potrzebujących (w czasie drugiej wojny światowej i później pomagano odbudować skautowe tradycje w krajach zniszczonych przez wojnę). W tym dniu skautki wysyłają kartki z pozdrowieniami do przyjaciół.


  W ZHP Dzień Myśli Braterskiej świętują nie tylko dziewczęta. Od 1995r. harcerki i harcerze uczestniczą 22 lutego w akcji "Grosik". Każdy wpłaca symboliczną kwotę na specjalny fundusz, a cała suma przekazywana jest przez ZHP na pożyteczny cel.
  Na całym świecie symbolem skautowego braterstwa jest węzeł płaski.

DZIEŃ ŚW. JERZEGO

  Baden-Powell przywoływał tradycję rycerzy Okrągłego Stołu i św. Jerzego, a u nas od samych początków harcerstwa za wzór stawiany był rycerz z Garbowa, Zawisza Czarny 0 wzór rycerskiej dzielności, szlachetności i honoru. Drugi punkt Prawa Harcerskiego brzmi przecież: "Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy". Nazwy, jakie przyjęły się dla polskiej odmiany skautingu, także pochodzą z dawnej tradycji rycerskiej: harce - potyczki rycerskie, harcownik lub harcerz - najdzielniejszy z rycerzy, który - zgodnie z dawny zwyczajem - wyjeżdżał przed szyk i staczał walkę poprzedzającą bitwę, zastęp - mały oddział prowadzony przez rycerza.

Tradycje i Zwyczaje
 

BETLEJEMSKIE ŚWIATŁO POKOJU

  Betlejemskie Światło Pokoju symbolizuje Jezusa Chrystusa, który wprowadza nas w rzeczywistość piękna, prawdy, życia i służby drugiemu człowiekowi. Co rok, przed Świętami Bożego Narodzenia, światło przywożą z Groty Chrystusa w Betlejem skauci z Austrii i od nich trafia ono do innych krajów w Europie. Tradycyjnie Naczelnik ZHP odbiera Betlejemskie Światło Pokoju od skautów słowackich. Przywozi je do Głównej Kwatery, skąd w specjalnych lampionach roznoszone jest do przyjaciół w różnych instytucjach, trafia to chorągwi, hufców i drużyn, wszelakich środowisk harcerskich i życzliwych osób, do szkół, szpitali, domów dziecka, urzędów.

OGNISKO

  Bez ogniska nie wyobrażamy sobie obozowego dnia. Może być nieduże, wokół którego zasiada drużyna, aby podsumować to, co się dziś wydarzyło, co było dobre, a co się nie udało. Może być wielkie, tryskające iskrami i jasne, kiedy przychodzą zaproszeni na harcerską uroczystość goście. Czasami śpiewa się przy ognisku cichutko ulubione piosenki, snuje szczere myśli i refleksje, a kiedy indziej jest pełne humoru, pląsów i zabaw.
Wiele zwyczajów harcerskich związanych jest właśnie z ogniskiem. Ważnym momentem jest jego rozpalanie. Czasami robi to drużynowy, komendant obozu, czasami w ten sposób honorujemy gościa lub kogoś, kto w tym dniu najbardziej się zasłużył. Zwyczajowo potem mianuje się strażnika ognia. To zaszczytna funkcja. Strażnik ognia dba o to, aby ognisko płonęło jasnym płomieniem, tylko on dokłada drew. W niektórych drużynach panuje zwyczaj, że zostaje przy ognisku nawet wtedy, kiedy wszyscy się rozejdą - dopóki płomień nie zgaśnie.
Przeważnie ognisko rozpoczyna się pierwszą zwrotką "Płonie ognisko i szumią knieje", a kończy ostatnią i na słowa "staje wiara w ordynku szczęśliwa" - wszyscy stają w kręgu.
Nieodzownym ogniskowym elementem jest gawęda. Drużyny mają swoje ulubione, tradycyjne piosenki, które śpiewają przy ognisku, którymi żegnają się, wiążą krąg (np. "Modlitwa harcerska", "Bratnie słowo", "Idzie noc"). Krąg to symbol jedności, braterstwa, przyjaźni. Wiąże się go splatając dłonie, przekazując z ręki do ręki uścisk ("iskierkę"), który powraca do pierwszej osoby (komendanta, drużynowego). Inni zostawiają krąg otwarty, pokazując, że jest w nim miejsce dla wszystkich życzliwych osób.
Wiele harcerskich środowisk ma jeszcze inne ogniskowe obrzędy i zwyczaje (np. palenie żalów, uraz, które symbolizują wrzucaniem do ognia gałązki). Często z ostatniego obozowego ogniska drużyna zabiera jedną głownię, którą rozpala się płomień w następnym roku albo druhny i druhowie zabierają węgielek z ogniska, przy którym składali Przyrzeczenie. 

INNE ZWYCZAJE

  Zgodnie ze skautowym zwyczajem, opisywanym już przez Baden-Powella, wiążemy na chuście węzełek, który przypomina nam o tym, że codziennie powinnyśmy zrobić choćby jeden dobry uczynek. 
Skauci na całym świecie tradycyjnie witają się lewą ręką, od serca, zaplatając odchylone małe palce dłoni.

W Zastępie i Drużynie
 

NAZWA I GODŁO ZASTĘPU

  Zastępy wybierają sobie nazwy, tradycja mówi, że zastępy żeńskie przyjmują miana roślin lub zwierząt, których nazwa jest rodzaju żeńskiego ("Stokrotki", "Sosny", "Wiewiórki"), a chłopcy - nazwy zwierząt "męskich" ("Pustułki", "Bobry", "Wilczki"). Równie dobre są inne nazwy, które trafnie oddają charakter członków zastępu albo ich zainteresowania ("Włóczykije", "Apacze"). Nazwę zastępu wyobraża godło, czyli wizerunek rośliny, zwierzęcia lub inny symbol. Godło umieszczamy na proporcu, na obozie przedstawia je zwykle również totem zastępu.
Z nazwą jest też związana piosenka zastępu i okrzyk, każdy zastęp może także mieć swoje zwyczaje i obrzędy, dotyczące różnych świąt, rocznic itp. 

NAZWA DRUŻYNY, JEJ BOHATER

  Drużyny posługują się zwykle numerami, które pozwalają identyfikować je w najbliższym środowisku - hufcu. Mogą mieć także nazwę (np. „Puszcza", „Watra") i związane z nią obrzędy, swój proporzec oraz sztandar, który pieczołowicie przechowują i który towarzyszy im w uroczystych momentach. Wiele drużyn zdobywa imię. Harcerki i harcerze wybierają postać z dawnej lub bliskiej historii, znaną wszystkim lub tylko w lokalnym środowisku, taką, której postępowanie chcą naśladować, która jest dla nich wzorem. Poznają jej życie, starają się wyrobić w sobie podobne pozytywne cechy. Postać ta zostaje bohaterem drużyny.
  W drużynach mogą panować też rozmaite zwyczaje, związane z powitaniem i pożegnaniem na zbiórkach, często również przyjmuje się sposoby obrzędowego sprawdzania obecności itp. W niektórych środowiskach obowiązuje specjalny, znany tylko wtajemniczonym, szyk drużyny, a także tajemne oznaczenia na mundurze lub szyfry, którymi przekazuje się informacje członkom drużyny.