Jan Tajchman - 150 lat MOT Toruńskie zabytki architektoniczne adaptowane na potrzeby muzeum okrgowego w toruniu.pdf - Ochrona Zabytków - stanley419

Jan Tajchman

TORUŃSKIE ZABYTKI ARCHITEKTONICZNE

ADAPTOWANE NA POTRZEBY

MUZEUM OKRĘGOWEGO

W TORUNIU

Adaptacje dla potrzeb muzealnych objęły następujące zabytkowe bu-

dowle Torunia:

— Ratusz Staromiejski,

— kamienice przy ul. Kopernika 15 i 17,

— ruiny zamku krzyżackiego przy ul. Przedzamcze,

— kamienicę Pod Gwiazdą przy Rynku Staromiejskim 35,

— tak zwany Czerwony Spichlerz – dawny dom Eskenów przy ul. Ła-

ziennej 16 i spichrze przy ul. Ciasnej 4, 6 i 8,

— budynki przy ul. Franciszkańskiej 9 i 11,

— budynek poklasztorny benedyktynek (w XIX wieku adaptowany na

potrzeby wojska) przy ul. św. Jakuba 20a.

Wszystkie wymienione zabytki architektury zostały dostosowa-

ne do potrzeb muzealnych przez przeprowadzenie dość gruntownych

prac restauratorskich, przy okazji których dokonano także interesują-

cych odkryć. Najważniejsze z nich, poza historią budowlaną, zostaną

zasygnalizowane przy omawianiu poszczególnych adaptacji. Odkrycia

te, podobnie jak i same budowle, stanowią o specyice i istocie poszcze-

gólnych zabytków.

Na początek warto przytoczyć sformułowaną w 1962 roku opinię ów-

czesnego dyrektora toruńskiego Muzeum, prof. Jerzego Remera, na temat

adaptacji zabytków architektury na cele muzealne:

Jan Tajchman

Il. 1. Ratusz Staromiejski. Widok od południowego wschodu (stan sprzed ostatniej konser-

wacji). Fot. A. Skowroński

Zagadnienie adaptacji zabytkowych budowli do celów muzealnych jest w naszym kra-

ju bardzo aktualne […]. Przede wszystkim musimy zrozumieć, że zajęcie budynku

zabytkowego na pomieszczenia i ekspozycję zbiorów muzealnych nie może się odby-

wać jedynie pod kątem widzenia zwyczajnego utylitaryzmu […]. Ponadto przezna-

czenie zabytku na muzeum nie może powodować zdegradowania danego obiektu pod

względem jego wartości architektoniczno-artystycznej. Gmach zabytkowy powinien

być bowiem współczynnikiem pogłębiającym odbiorczość widza. Należy zatem w bu-

dynkach zabytkowych o wysokiej wartości artystycznej uszanować ich przeszłość hi-

storyczną, której są trwałym dokumentem 1 .

1 J. Remer, Ratusz Staromiejski jako siedziba muzeum w Toruniu – I. Adaptacja , „Rocznik

Muzeum w Toruniu”, t. 1, z. 1, 1962, s. 41.

Toruńskie zabytki architektoniczne...

Il. 2. Ratusz Staromiejski. Schody krzyżowe w skrzydle północnym z przyziemia na I pię-

tro. A – aksonometria schematu schodów z czterema biegami (rys. A. Furmanek); A 1 – rzut

schematu schodów z czterema biegami; B – aksonometria schematu schodów ze zmienionym

biegiem północnym (na schody łamane; powrotne); B 1 – rzut schematu schodów ze zmienio-

nym biegiem północnym (na schody łamane powrotne); C – pierwszy bieg schodów łama-

nych wg projektu S. Narębskiego. Fot. J. Tajchman

RATUSZ STAROMIEJSKI (IL. 1)

Stopniowa zabudowa rynku (dom kupiecki – 1259 r., ławy, kramy, wie-

ża ze ścianą parawanową, ratusz i sąd – 1274 r., waga – 1279 r. oraz budy

– 1343 r.) i jej gruntowna przebudowa w roku 1393 doprowadziły do po-

wstania jednopiętrowego Ratusza jako czworoboku z dziedzińcem. Ten go-

tycki gmach został w czasie renesansowej przebudowy w latach 1602–1605

podwyższony o drugie piętro i otrzymał narożne wieżyczki oraz środkowe

szczyty. W 1703 roku Ratusz spłonął, a jego odbudowa trwała dwanaście

lat (1727–1739). Wprowadzono wówczas szereg elementów barokowych 2 .

Część pomieszczeń na drugim piętrze skrzydła zachodniego wykorzysta-

no na ekspozycję muzealną już w roku 1861 3 . Cały Ratusz został przezna-

czony na siedzibę muzeum dopiero po drugiej wojnie światowej.

Prace adaptacyjne w ramach tzw. restauracji (z wyjątkiem elewacji,

które konserwowano dopiero w latach 1996–2002) rozpoczęły się w koń-

cu lat pięćdziesiątych i trwały przez pierwsze lata sześćdziesiąte ubiegłe-

go stulecia 4 . Dokumentację projektową wykonała Pracownia Projektowa

PKZ w Toruniu 5 . Główny projektant przyjął założenie, że cała historyczna

2 E. Gąsiorowski, Ratusz Staromiejski w Toruniu w okresie średniowiecza , Toruń 1971; tenże,

Ratusz Staromiejski w Toruniu , Toruń 2004.

3 Muzeum Okręgowe w Toruniu – Informator , Toruń 1992, s. 4.

4 Punktem wyjściowym do niniejszego opracowania był artykuł pt. Ratusz Staromiejski jako

siedziba muzeum w Toruniu , „Rocznik Muzeum w Toruniu”, t. 1, z. 1, 1962, s. 35–72, którego

3 części napisali: J. Remer, I. Adaptacja , s. 35–49; S. Narębski, II. Zagadnienia architektoniczno-

konserwatorskie , s. 49–57; E. Gąsiorowski, III. Prace konserwatorskie w latach 1953–1961 , s. 57–72.

5 Głównym projektantem był prof. dr inż. arch. Stefan Narębski. Zespołem roboczym

kierował budowniczy Ryszard Pawłowski, a po nim technik Henryk Pawłowski. Kon-

strukcję opracował mgr inż. Henryk Kosicki-Kossak. Dokumentację naukowo-historyczną

Jan Tajchman

Il. 3. Ratusz Staromiejski. Plany przyziemia. A. Wg J. F. Steinera z ok. 1740 r. B. Wg projek-

tu adaptacji z 1959 r.: A – droga publiczności, C – droga personelu, H – westybul muzeal-

ny, Sz – szatnia, O – miejsce okna z lat 1602–1605, l – umiejscowienie schodów krzyżowych,

N – numizmatyka (dawna waga miejska), R – rzemiosło artystyczne Torunia (dawne sukien-

nice), T – dawna Sala Sądowa, G – sztuka gotycka (dawne ławy chlebowe), K – uczytelnie-

nie dawnego kramu, W – wieża, P – portiernia, S – stolarnia, F – pracownia fotograiczna

przestrzeń parteru nie może być naruszona, a na pierwszym piętrze należy

odtworzyć Wielką Salę (Mieszczańską). Podstawą ikonograiczną do prac

restauracyjnych stały się rysunki Jerzego F. Steinera z lat czterdziestych

XVIII w. Autor projektu zgodnie z wytycznymi uznał także za nienaruszal-

ne dwa główne piony komunikacyjne. Schody w skrzydle południowym

przeznaczono na dojście do administracji i pracowni naukowych oraz sali

projekcyjno-odczytowej. Schody krzyżowe z końca XIV wieku (il. 2 oraz

il. 3 : 1) w skrzydle północnym przeznaczono dla publiczności. Główny

problem polegał na tym, że od początku wchodziło się na nie bezpośred-

nio z zewnątrz – z dziedzińca oraz od północnej strony rynku. Ten ostatni

bieg usunięto już w XIX wieku. Wykorzystał to główny projektant, wpro-

wadzając w jego miejsce trójbiegowe schody łamane (il. 2B i C) i umożli-

wiając dzięki temu wejście do góry z wewnętrznego, zaplanowanego tu

westybulu muzealnego (H). Pod schodami łamanymi wykonano zejście

do podziemia, gdzie przewidziano sanitariaty. W Ratuszu od dawna były

znane kamienne portale i intarsjowane stolarki drzwiowe. W trakcie prac

restauratorskich w latach sześćdziesiątych odkryto na pierwszym piętrze

(Wielka Sala i przedsionek przed Salą Rady) polichromowane belki stro-

powe oraz dużo zachowanej stolarki okiennej, także na drugim piętrze.

i badania architektoniczne wykonał mgr Eugeniusz Gąsiorowski. Prace budowlane prowa-

dziło Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego, kierownikami budowy byli inż. Z. Rygiel-

ski i Z. Ciechanowski. Nadzór techniczny sprawował inż. W. Żytyński, a następnie inż.

R. Zieleniewski. Kierownikiem inwestycji z ramienia inwestora była H. Górecka. W nad-

zorach autorskich (obok projektantów) z ramienia Pracowni Projektowej PKZ uczestniczył

od września 1960 r. także autor niniejszego opracowania.

Toruńskie zabytki architektoniczne...

Il. 4. Ratusz Staromiejski. Problematyka kramów. A. Przekrój pionowy przez skrzy-

dło Ratusza – charakterystyczny układ bazylikowy w przyziemiu z bocznymi krama-

mi wg E. Gąsiorowskiego. B. Uczytelnienie sklepienia kramu w skrzydle wschodnim,

fot. J. Tajchman. C. Okno kramu (z widocznymi nad łękiem hakami okiennicy) oraz okno

powyżej doświetlające kiedyś nawę środkową, fot. J. Tajchman

Do najciekawszych należało okno z obokniem kamiennym z lat 1602–1605

w obrębie podestu schodów krzyżowych (il. 3B : O). Była to – bo dziś już

nie istnieje – unikatowa w skali kraju stolarka okienna. Dużą grupę stano-

wią także okna z pierwszej połowy XVIII wieku (drugie piętro) oraz okna

z XIX stulecia (szczególnie interesujące na parterze od strony wschodniej).

Adaptację Ratusza według projektu z 1959 roku prezentujemy kolej-

no na poszczególnych kondygnacjach (z wyjątkiem piwnic), których pla-

ny zostały porównane z rysunkami J. F. Steinera 6 .

PRZYZIEMIE (IL. 3B)

Wejście główne do Muzeum prowadzi przez bramę południową

obok portierni (P) i dziedziniec (A) do westybulu muzealnego (H) usy-

tuowanego w bramie północnej i przestrzeni pod schodami krzyżowymi.

W dawnej wadze miejskiej umieszczono ekspozycję numizmatyki (N). Sala

Sądowa (T) w skrzydle północnym wyeksponowana została w swej histo-

rycznej postaci. Skrzydło zachodnie (dawne sukiennice wraz z dawnymi

kramami otwartymi do wnętrza) przeznaczono na kolekcję toruńskiego

rzemiosła artystycznego (R). Dawne ławy chlebowe stały się miejscem

ekspozycji sztuki gotyckiej (G), wystawianej także w przestrzeniach daw-

nych kramów. Jeden z nich uczytelniono (K oraz il. 4B i C) 7 .

6 Por. Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej

połowy XVIII wieku (tzw. Album Steinera) , red. M. Biskup, Toruń 1998.

7 Warto byłoby uczytelnienie to rozszerzyć i odtworzyć jeden pełny kram wraz z podno-

szoną okiennicą, dając zwiedzającym przykład funkcjonowania urządzenia charakterystyczne-

go dla średniowiecznego handlu – a przy tym kram ów wykorzystać do sprzedaży pamiątek.

Jan Tajchman - 150 lat MOT Toruńskie zabytki architektoniczne adaptowane na potrzeby muzeum okrgowego w toruniu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: