Praca zbiorowa pod red. ks. Władysława Kubika SJ. ; Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna "Ignatianum".

Fragment:

Teresa Olearczyk „Zalety i wady antropozofii Rudolfa Steinera”

      Rudolf Steiner (1861-1925) to twórca szkoły Waldorfowskiej. Opowiadał się on za stopniowym wyzwalaniem jednostki z więzów, jakie nakłada na nią społeczeństwo, które jest chaosem. To właśnie państwo i społeczeństwo mają się podporządkować interesom jednostki i służyć jej swobodnemu rozwojowi i zaspokajaniu potrzeb. Podzielił życie społeczne na 3 części: gospodarcze, prawne i duchowe. Aby była harmonia, każde z nich, zachowując swoją odrębność, musi współdziałać z pozostałymi. Trójczłonowy świat można poznać tylko dzięki jednej nauce. Jest nią antropozofia, według której drogą ponadzmysłowego poznania, poprzez medytację, można osiągnąć pełnię człowieczeństwa. Poznać istotę rzeczywistości absolutnej. Czynnikiem sprzyjającym postępowi jest wychowanie oparte na prawdziwym poznaniu człowieka. Steinerowska antropozofia wyróżnia w tym poznaniu 4 istotne składniki człowieka: ciało fizyczne, eteryczne, astralne i ciało „ja”. Odpowiadają one 4 szczeblom poznania: zmysłowo-materialnemu, imaginacyjnemu, inspiracyjnemu oraz intuicyjnemu.

      Ciało fizyczne składa się z substancji nieorganicznych, które rozkładają się po śmierci. Odpowiadającym mu sposobem ujmowania świata jest zimne i jasne myślenie abstrakcyjno-pojęciowe. Ciało eteryczne (życiowe) ma człowiek wspólne z fauną i florą. Odpowiadającym mu sposobem ujmowania świata są obrazy i rytmiczność Zapewnia odżywianie się, wzrost, rozmnażanie, nawyki i pamięć. Ciało astralne jest nosicielem bólu, przyjemności i popędów. Odpowiadającym mu sposobem ujmowania świata są dźwięki Ciało „ja” to miejsce samoświadomości, indywidualności i moralności. Jest ono nosicielem duszy człowieka, która uszlachetnia pozostałe trzy ciała. Odpowiadającym mu sposobem ujmowania świata jest miłość. Człowiek złożony jest z tych samych elementów i podlega tym samym prawom, co wszechświat.

      Poglądy Steinera na temat czterech ciał człowieka znalazły odbicie w alternatywnych szkołach typu Waldorf. Rozwój każdego człowieka dokonuje się skokowo. Każda z 4 faz trwa 7 lat. Co 7 lat mają następować narodziny kolejnych ciał. Do 7 roku życia rozwojowi podlega ciało fizyczne. Dziecko poznaje świat za pośrednictwem zmysłów, uczy się przez naśladownictwo i przykład, stopniowo ćwiczy swoją wolę. Od 7 do 14 roku życia rozwija się przede wszystkim ciało eteryczne. Oznaką dojrzałości szkolnej ma być zmiana uzębienia. Nauka szkolna dokonuje się przez oddziaływanie na dziecko tego wszystkiego, co ma charakter poglądowy. Poprzez obrazy i przykłady wsparte fantazją i oddziaływaniem sztuki, dziecko ma rozwinąć w sobie ochotę do twórczości i dojść do przekonania, że świat jest piękny oraz ukształtować własny charakter.

      Steiner traktował szkołę za czynnik sprzyjający odradzaniu się kultury i powstawania nowego ładu społecznego – jednak nie szkołę zależną od gospodarki i państwa, lecz wolną i autonomiczną. Pierwszą taką szkołę powołano do życia w Stuttgarcie w 1919 roku. Uzyskała ona nazwę Freie Waldorfschule (Wolna Szkoła typu Waldorf). Program nauczania szkoły opracowany został przez Steinera. Wyróżnił on 3 grupy przedmiotów nauczania:

1. przedmioty główne – język ojczysty, matematyka, historia, biologia, geografia, fizyka i chemia
2. przedmioty artystyczne – plastyka, muzyka, eurytmia, różne formy teatralne
3. zajęcia praktyczne – szycie, gotowanie, stolarstwo, garncarstwo, oprawa książek, wikliniarstwo, kamieniarstwo, kowalstwo, ogrodnictwo

Wybór tych zajęć zależy do wieku i zainteresowań dzieci. Wymienione wyżej trzy grupy przedmiotów uzupełnia gimnastyka, religia i dwa nowożytne języki obce. W szkole Waldorfowskiej wszystkie przedmioty główne w klasach I-VIII nauczane są przez jednego nauczyciela. Wiedzę z zakresu przedmiotów głównych przekazuje się w tzw. Epokach. Organizacja nauczania epokowego polega na tym, że w okresie od dwóch do czterech tygodni, każdego dnia w czasie dwóch godzin uczy się jednego tylko przedmiotu głównego. Uczniowie nie posiadają podręczników, lecz tzw. Zeszyty epokowe. Wyrocznią w przekazywaniu wiedzy jest nauczyciel. Nauczane w systemie epokowym przedmioty główne obejmują dwie pierwsze godziny pobytu ucznia w szkole (8-10). Kolejne dwie (10-12) przeznaczone są na nauczanie ćwiczeniowe. W tym systemie nauczane są przedmioty wymagające stałego powtarzania, np. Języki obce. W godzinach popołudniowych (12-14 i 15-17) odbywają się zajęcia praktyczne, także realizowane w systemie epokowym.

      W szkole Waldorfowskiej dla każdej klasy przewidziana jest 2-3 tygodniowa wycieczka, podczas której uczniowie pogłębiają swoją wiedzę. Klasy są stosunkowo liczne, nie tylko ze względu na popularność pedagogiki steinerowskiej, ale także dlatego, iż w większym zespole niepowtarzalność każdego z uczniów ma się ujawnić w całej pełni. Jest to szkoła, a której nie stawia się stopni oraz nie pozostawia się uczniów na drugi rok w tej samej klasie. Zamiast tego, po ukończeniu każdej klasy, uczeń otrzymuje świadectwo opisowe. Wraz z ukończeniem ostatniej, dwunastej klasy, oprócz takiego świadectwa można otrzymać (na własne życzenie) świadectwo zawierające cyfrowe oceny z każdego przedmiotu. W prawie każdej szkole Waldorfowskiej organizuje się jeszcze jedną trzynastą klasę przygotowującą do egzaminu dojrzałości.

      Po drugiej wojnie światowej podjęto próby stworzenia specyficznego rodzaju tej szkoły, a mianowicie szkoły typu Hibernia (Hiberniaschule). Jest to szkoła, która zachowując wszystkie właściwości merytoryczne i organizacyjne szkoły waldorfowskiej, przygotowuje także do pracy zawodowej.

      Kontrowersyjnym problemem dotyczącym tej szkoły jest sposób wyjaśniania przez Steinera zaburzeń w rozwoju i zachowaniu dziecka. Według niego to, że dany człowiek ma takie a nie inne cechy fizyczne i psychiczne oraz taki a nie inny los, zależy od praw dziedziczenia, którym podlega ludzkie ciało oraz karmy, czyli czynów duchowej istoty człowieka w poprzednich wcieleniach, które to czyny każdorazowo kształtują duszę. Odwołując się więc do reinkarnacji, karmy i dziedziczenia można wyjaśnić zaburzenia dziecięce w rozwoju i podjąć odpowiednie środki, zmierzające do ich usunięcia lub osłabienia. Co dziwne, szkoła Waldorfowska odnosi w tym zakresie spore sukcesy. Przyczyną tego jest jednak duże zaangażowanie nauczycieli.

      Zaletą szkoły Waldorfowskiej jest wspieranie rozwoju władzy sądzenia i intelektu. Uczeń powinien zdobywać wiedzę nie na podstawie abstrakcyjnych definicji, lecz na podstawie własnych obserwacji i eksperymentów. Wszystkie treści nauczania powinny być ze sobą ściśle skorelowane i tworzyć konkretną całość. Służy temu nauczanie epokowe. Przy nauce języków obcych, które wprowadza się już w pierwszej klasie, wykorzystuje się silnie u dziecka rozwinięty zmysł naśladowania.

      Według założeń twórcy, szkoła typu Waldorf jest „wolna”, tzn. nie podlega państwu ani gospodarce. O wszystkim, co dotyczy funkcjonowania szkoły decyduje samorząd złożony z nauczycieli, którzy w swej pracy winni kierować się motywami pedagogicznymi, mając na względzie harmonijny i optymalny rozwój każdego dziecka. Szkoła nie ma dyrektora, wszystkie decyzje podejmują nauczyciele podczas cotygodniowych konferencji. Głos rodziców i uczniów nie jest brany pod uwagę. Decyzje zapadają nie większością głosów, ale przyjmowane są jednogłośnie, ponieważ antropozoficzna nauka o duchu dostarcza prawd absolutnych i ostatecznych. Jedynym punktem odniesienia przy rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych są nauki mistrza, z którymi zgodzić się musi każdy. Zasada wolności ma więc ograniczone zastosowanie. Duch Steinera włada niepodzielnie w każdej szkole, o czym przypominają portrety założyciela wiszące w każdej klasie.

      Nauczyciel nie jest jedynie wychowawcą. Jest również lekarzem, kapłanem, artystą. Steiner uważał, podobnie jak Rousseau, że człowiek jest z natury dobry. Współczesna cywilizacja zniekształca tę naturę człowieka. Wychowawca nie może się ograniczyć do pielęgnacji, musi posunąć się do „leczenia” tego, co zostało zepsute. Uznanie przez ucznia autorytetu nauczyciela pozostaje w ścisłym związku z uznaniem przez nauczyciela ludzkiej godności i niepowtarzalności każdego ucznia. Zewnętrznym wyrazem tego uznania jest fakt, że przed wejściem do klasy nauczyciel wymienia z każdym uczniem uścisk dłoni.

      Dużym plusem szkoły jest położenie ogromnego nacisku na własną aktywność i twórczość dzieci i młodzieży. Różnorodne formy tej aktywności: plastyczna, muzyczna, teatralna, zaspokajają naturalną potrzebę działania.

      Wszystko w szkole Waldorfowskiej ma być na miarę rozwoju dziecka: wielkość i proporcje pomieszczeń, akustyka, barwy ścian, elementy dekoracyjne, gra świateł i cieni. Dal przykładu, ponieważ każdemu wiekowi życia odpowiada określona barwa, uczniowie co roku uczą się w klasie o innym kolorze Światła. Kolor ten zmienia się jak w widmie światła – od czerwonego w klasie pierwszej do fioletowego w klasie dwunastej.

      Krytycy dowodzą, że większość twierdzeń pedagogiki steinerowskiej pozostaje w sprzeczności z ustaleniami współczesnej nauki i było jawnym anachronizmem już na początku XX wieku. Antropozoficzny obraz świata nie jest obrazem naukowym, lecz mitycznym. Każda zaś próba ujęcia mitu w kategoriach nauki prowadzi do jego unicestwienia. Zarzuca się szkole Waldorfowskiej, iż nie tylko kształtuje mityczny obraz świata, ale również w nim uczestniczy. Ten fakt sprawia, że mity tracą swą moc wychowującą.

Teresa E. Olearczyk „Zalety i wady antropozofii Rudolfa Steinera\

    Rudolf Steiner – szkoła Waldorfowska

    Podstawy filozofii:

    - wyzwolenie jednostki z więzów, jakie nakłada na nią społeczeństwo, które jest chaosem

    - państwo i społeczeństwo powinno podporządkować się jednostce

    Podzielił życie społeczne na trzy części:

1. gospodarcze
2. prawne
3. duchowe

    Każdy z systemów musi zachowując odrębność współdziałać z innymi, aby była równowaga.

    Trójczłonowy świat można poznać tylko za pomocą antropozofii – osiągnąć człowieczeństwo poprzez medytację; w poznaniu świata powinna dominować intuicja – znacznie hamuje to poznanie materializm.

    Wychowanie powinno się opierać na prawdziwym poznaniu człowieka – antropozofia wyróżnia cztery składniki człowieka: ciało fizyczne, eteryczne, astralne i ciało-„ja”, które odpowiadają czterem szczeblom poznania: zmysłowo-materialnemu, imaginacyjnemu, inspiracyjnemu, intuicyjnemu.

Ciało-„ja” uzupełnia wszystkie ciała.

Rozwój człowieka dokonuje się skokowo – każda faza (4) trwa 7 lat. Co siedem lat następują narodziny kolejnych ciał.

Do siódmego roku życia rozwija się ciało fizyczne – dziecko poznaje poprzez zmysły świat, uczy się przez naśladownictwo, ćwiczy swoją wolę. Od 7 do 14 roku rozwija się ciało eteryczne – poprzez obrazy i przykłady i przy współudziale sztuki, dziecko ma rozwinąć w sobie ochotę do twórczości, wrażliwość na piękno i ukształtować charakter.

Szkoła typu Waldorf

Wychowanie to integralna część kultury. Jej odrodzeniu sprzyja powstanie wolnej od polityki i gospodarki szkoły. Podzielił przedmioty na główne (język ojczysty, matematyka, historia, biologia, geografia, fizyka i chemia), artystyczne (plastyka, muzyka, eurytmia) i praktyczne (szycie, gotowanie, stolarstwo, garncarstwo, oprawa książek, wikliniarstwo, kamieniarstwo, kowalstwo, ogrodnictwo). Wybór zależał od wieku i zainteresowań dzieci. Uzupełniła te przedmioty gimnastyka, religia i dwa nowożytne języki obce.

W klasach I-VIII ten sam nauczyciel.

Wiedzę z zakresu przedmiotów głównych przekazuje się w tzw. Epokach - - w okresie 2-4 tygodni, każdego dnia w czasie dwóch godzin uczy się jednego przedmiotu głównego. Zamiast podręczników zeszyty epokowe – źródłem wiedzy jest nauczyciel-wyrocznia. W godzina 8-10 odbywa się nauczanie przedmiotów głównych, od 10 do 12 nauczanie ćwiczeniowe (wymagające stałego powtarzania np. języki) a 12-14 i 15-17 zajęcia praktyczne też w systemie epokowym.

Dla każdej klasy przewidziana jest 2-3 tygodniowa wycieczka, aby poszerzyli swą wiedzę. Duże klasy – w zespole ujawnia się niepowtarzalność. Brak stopni – świadectwo opisowe. Na koniec XII klasy na życzenie świadectwo ze stopniami. 

Powstała taka szkoła w Stuttgarcie w 1919 – (Freie Waldorfschule) Wolna Szkoła typu Waldorf.

Wady:

- brak twórczej adaptacji – Steiner przeniósł do XX w neoplatońską metafizykę w niezmienionej formie – utopia

- sposób wyjaśniania zaburzeń w wychowaniu i zachowaniu dziecka – odwoływał się do reinkarnacji, karmy i dziedziczenia

- jedyny punkt odniesienia dla słuszności są nauki mistrza

- Antropozoficzny obraz świata jest mityczny a nie naukowy

Zalety:

- ogromnie zaangażowani nauczyciele

- wspieranie rozwoju władzy sądzenia i intelektu – uczeń powinien zdobywać wiedze na podstawie własnych obserwacji i eksperymentów a nie uczenia się regułek

Szkoła jest autonomiczna względem polityki i gospodarki – nie ma dyrektora, decyzje są podejmowane przez nauczycieli na cotygodniowych konferencjach. Rodzice i uczniowie nie mają nic do powiedzenia. Decyzje zapadają tylko jednogłośnie.

- tylko jeden nauczyciel – łatwo staje się autorytetem – jest wychowawcą, lekarzem, kapłanem i artystą.

- nauczyciel uznaje godność i niepowtarzalność każdego ucznia – uścisk dłoni na powitanie

- położenie nacisku na aktywność i twórczość