dzy chrzecijastwem a pastwem jako pojciami wzajemnie #vy- kluczajcymi si. Uznajc za Koci 2a zgromadzenie wiernych,. i nic wieej, twierdzi, e gdy za Konstantyna na soborze nicej- skim nastpio zwizanie Kocioa z pastwem zrodzio si oszu- stwo, ktre polega na przyjciu przez wadz chrzecijastwa; co jest niezgodne z duehem chrzecijastwa i stanowi jego wyp#- czenie. Uwicenie wadzy pastwowej ehrzecijastwem je#t blunierstwem i zagad chrzecijastwa #z. Dostojewski natomiast idealizujc prawosawie i nard rosy-j- ski jako "Bogonosca" wiza samodzierawie z prawosawi#m. Wedug niego samodzierawie jest ciaem a prawosawie du;z narodu rosyjskiego, a nard to lud. Car jest jakby syntety,czn# osobowoci ludu rosyjskiego, jego ojcem, tak jak Bg uosobie- niem ludzkoci '#. Istota prawosawia, charakter ludu rosyjskiego, pastwowoci rosyjskiej, system wizi midzy pastwem a Kocioem nurto- way te inne wybitne umysy Rosji. U rde rnorakich con- cepeji religijnych, kocielno-pastwowych najezciej tkwio prze- konanie, e Cerkiew rosyjska nie jest sprawna, nie ma swobody dziaania, obumara, i dlatego te utracia w spoeczestwie autn- rytet, a co za tym idzie wpywy. Ludno zachowuje wobec niej stosunek formalny, bierze wprawdzie udzia w obrzdach, i,cz nie uczestniczy w yciu kocielnym. A wszystko to wynika z poi- porzdkowania Cerkwi pastwu, braku soborowoei oraz z po- wodu silnych wpyww mnichw. Pogldy tego rodzaju nasiiiy si pod koniec XIX i na pocztku XX wieku, gdy zarysowa si coraz wikszy rozziew midzy skostnia, biurokratyczn postaw. Cerkwi a spoeczestwem, ruchami spoecznymi - schodzen#e Cerkwi na margines ycia spoecznego. Dlatego te coraz bardziej widoczna stawaa si potrzeba reform, dostosowania Cerkwi do aktualnych potrzeb spoecznych. Wtedy te potrzeb reform, a w zwizku z tym haso soboru, ktry by podj te reformy zaczto w Cerkwi wysuwa coraz powszechniej. W niektryeh miastach zaczto wydawa propa- gujce sobr pisma oraz zwoywa zebrania. Rwnie zmierzaa 'e Por. A. Walicki, Rosyjskn filozofia..., s. 491; P.S. Troickij. Otrcos::e- 'nije..., s. 149. #' P.S. Troickij, Otnosze#ije..., s. 1#3. 44 do tego hierarchia kocielna, ktra dya do podniesienia auto- rytetu Cerkwi i wyzwolenia si spod obezwadniajcej opieki pastwa. Na pocztku 1905 r., w czasie dyskusji w Komitecie Ministrw nad ukazem carskim z 12 grudnia 1904 roku w spra- wie toleraneji religijnej, metropolita petersburski Antoni wska- za na potrzeb zmiany poloenia prawnego Cerkwi, bowiem opie- ka pastwa krpuje samodzielno wadz cerkiewnych i ducho- wiestwa i "czyni, e gos Cerkwi jest zupenie niesyszalny ani w yciu prywatnym ani spoecznym" 7#. Metropolita Antoni zoy w tej sprawie odpowiednie pismo. Z podobnym wnioskiem wyst- pi wezesny przewodniczcy Komitetu Ministrw Witte, ktry wskazywa na konieczno zniesienia Piotrowej reformy, zwoa- nia soboru i wpz#owadzenia zasad soborowych w cayzn yciu Kocielnym, przywrcenia patriarchatu oraz dokonania innyc,h 2mian w ustroju Cerkwi. Dla podniesienia prestiu Cerkwi pro- ponowa on wic uwolni j od opieki pastwa i od wypeniani;z naoonych na ni#i policyjnych funkeji'#, "ograniczy obezwad- niajcy wiew suchego biurokratyzmu" # #. "Pastwu potrzebna jest ze strony duchowiestwa - pisa - wiadoma, gboko przemylana ochrona jego interesw a nie lepa ufno" ##. Zdecydowanym przeciwnikiem reform i zwoania soboru by wezesny oberprokurator Synodu Pobiedonoscew, car natomiast wyranie nie przc#ciwstawia si zwoaniu soboru, mwic jedy- nie, e nie nadsz#d jeszeze odpowiedni moment##. Stanowisko cara wykorzysta5- czynniki kocielne podejmujc prace przygo- towaweze do soboru (zebrania parafialne, podre pasterskie bi- skupw itp.). W styczniu 1906 r., ju po odejciu Pobiedonosc#- wa, Synod podj decyzj o zwoaniu Zebrania Przedsoborowego, majcego na celu przygotowanie soboru: Zebranie Przedsoborowe Zostao otwarte 8 marca 1906 r. a prace jego trway do 15 grud- nia tego roku. Gwnym problemem wok ktrego rozgorzay spory, to skad i charakter soboru, tzn. czy prawo udziau i go- 75 G. Florowskij, Puti russkago bogosouiaja, Pari 1937, s. 476. . #B E.F. Grekuow; Cerko2u, sa#nzodierawije, narod, Moskwa 1969, s. 111. n G. Florowskij, Puti..., s. 477. 'e Tarne. ## N.D. Kuzniecow, Po woprosa#n, cerkoz.unych prieobrazo#wanij, Mo- skwa 1906, s. 5. 45 su maj mie wycznie biskupi, czy rwnie przedstawiciele niszego duchowiestwa i wieckich. Wprawdzie ostatecznie car nie wyrazi zgody na sobr i uchway Zebrania Przedsoboro##'#5o nie miay praktycznego znaczenia, to jednak dyskusje teorety'cz- ne nad ksztatem Kocioa i rol w nim wieckich miay du# znaczenie z punktu widzenia przygotowania gruntu dla pniej- szych reform. W nastpnych lataeh wrd duchowiestwa niezado#volF#n;e z istniejcego ukadu stosunkw midzy pastwem a Cerkwi narastao. Wzroso rwnie denie wadz duchownych do st#vo- rzenia partii klerykalnej oraz wzicia aktywnego udziau #v y- ciu politycznym i spoecznym kraju, co si wyranie przejaw'io na oglnorosyjskim zjedzie misjonarskim w Kijowie w 1908 r. Prawdziwym przeomem w historii Cerkwi w Rosji bya rewo- lucja lutowa, ktra obalajc carat podwaya rwnoczenie 5runt dla istniejcej struktury Cerkwi, zmusia wadze cerkiewne uo okrelenia si wobec nowych wadz pastwowych i budow5 no- wego ukadu stosunkw midzy pastwem a Kocioem oraz stworzya warunki do demokratyzacji ycia wewntrzcerkiew,ne- go. Hierarchia, niezalenie od swoich monarchistycznych sym- patii, realnie oceniajc sytuacj popieraa Rzd #mezasowy. 6 marca Synod opublikowa oklnik do duchowiestwa, w kt- rym wzywa do podtrzymywania nowej wadzy, a 8 marca wy- da rozporzdzenie w sprawie modw w cerkwiach za Rzd Tym- czasowy eo. Poparcia udziela nadal - odnowiony dekretem Rz- du z 17 kwietnia - Synod. Jednake wrd duchowiestwa roz- pocza si polaryzacja wedug rnych koncepeji ustrojowych Cerkwi i jej wizi z pastwem. Powstay wwezas Zwizek De- mokratyczny Duchowiestwa - majcy swoje filie w licznych miastach - wysun program rozdziau Cerkwi od pastwas'. Nie wszyscy jednak ten pogld podzielali, co widoczne si stao m.in. na zjedzie przedstawicieli i duchowiestwa i wieckich w czerwcu 1917 r.s2 Rzd Tyznezasowy ze swojej strony usiowa eo Cerkot,u z.u StOr ROSS (IX W. - 1917 g) s. 315; E.S. Osipowa, Cer- koi,u W'rernennoje pralutelsti,uo, "Woprosy Istorii" 1964, nr 6, s. 66. os E,S. Osipowa, Oktabr'skaja re#wolucja i prau#oSa#,unaja cerkou; "Woprosy Naucznogo Atieizma" t. 25, 1980, s. 208. o# Tame, s. 209. 46 zachowa prerngatywy zwierzchniej wadzy kocielnej przyjmu- jc na siebie obowizki wynikajce z powizania Kocioa z pa- stwem. Liczc na duchowiestwo w zwizku z narastajcym ru- chem rewolucyjnym podtrzymywa pozycj prawosawia jako wyznania panujcego, i Kocioa jako instytucji pastwowej. Najwikszym wydarzeniem w yciu Kocioa w latach 1917- -1918 by sobr krajowys3, ktry przeprowadzi w Cerkwi za- sadnicze reformy. Najwaniejsza z nich, obok restauracji patriar- chatu, to utworzenie wadz kolegialnych: sobr - jako najwy- sza wadza cerkiewna, dalej rady diecezjalne, dekanalne i pa- rafialne. Dziaalno ich opiera si miaa na zasadzie wsppracy duchownych i wieckich. Wprawdzie w praktyce zasada ta nie bya realizowana s4, nie mniej jednak ju samo podjcie na sobo- rze zwizanych z ni uchwa stanowio przeom w yciu Cerkw. Sobr ten zaj rwnie stanowisko w kwestii stosunku Kocioa do pastwa. W miar rozwoju wydarze przybra on charakter wybitnie antyradziecki. W poowie listopada, a wic w kilka dni po wybuchu Rewolucji Padziernikowej, podj on uchwa o po- oeniu prawnym Kocioa w pastwie, zgodnie z ktr wyzna- nie prawosawne nadal zajmowa miao przodujce miejsce wrd wyzna, znajdowa si w cisej wizi z pastwem, by przeze finansowane oraz zachowa dawne majtki. Wszystkie te decyzje wynikay z przekonania o nietrwaoci wadzy radzieckiej. Sto- sunki midzy pastwem a Kocioem zaczy si ukada na zu- penie innych - ni to zamylay wadze kocielne - zasadach. Okrelay je: dekret o ziemi, ktry pozbawi Cerkiew majtkw ziemskich, dekret o lubach cywilnych i pastwowej metryfikacji, dekret o oddzieleniu Kocioa od pastwa i szkoy oraz szereg innych rozporzdze - o towarzystwach religijnych, pooeniu prawnym duchowiestwa, uytkowaniu majtkw ziemskich itp.s; s Por. E.S. Osipowa, Pom.iestnyj sobor prawosawn.oj cerkz,ui 1917-1918, "Woprosy Naucznogo Atieizma" 1967, t. 3. # R. R.ssler, Kirche un.d Revolution in, Russland Patriarch Tichon und der Sou#jetstaat, K#ln 1969, s. 88. # Por. A.A. Sziszkin, Suszcznost' i kriticzeskaja ocenka "obnowlencze- skogo" Taskoa russkoj prau#osa#oj cerkuri, Kaza 1970, s. 20-26; N.P. Krasnikow, W pogoni za wiekoTn., Moskwa 1968, s. 7-10; M.M. Piersic, ##tdielen.ije cerku#i ot gosudarstu#a i szkoy ot cerk#,va 1.u SSSR, Moskwa lb58. #? Religia potraktowana zostaa jako prywatna sprawa obywateli. Stosunki midzy Cerkwi - gwnie midzy tzw. Cerkwi pa- triarsz - a pastwem bardzo zaostrzyy si, poniewa wyst- powaa ona przeciwko zarzdzeniom wadz radzieckich, bronia majtkw cerkiewnych, nie respektowaa dekretu rzdowego o przekazaniu kosztownoci na rzecz godujcych, wizaa si z kontrrewolucj. Zmiany spoeczne i polityczne, rozwj ruchu ateistyczne#o z jednej strony i sekciarskiego z drugiej, przemiany w wiadomo- ci spoecznej - wszystko to stawiao Cerkiew w bardzo trudn...
pribambasy