jekt rzdowy#'. Metropolita nanosi na uwagi, ktre mialy charakter drobnych poprawek"fi, z wyjtkiem sprawy majtku nieruchomego Kocioa. Rokowania zakoezyy si konferenej S. Grabskiego i metropolity w rezydeneji tego ostatniego 14 kwiet- nia 1926 r., w czasie ktrej to uzgodniono tekst projektu usta- w. Uzgodniono nawet najbardziej sporne problemy, jakimi by- a wielko nadziaw ziemi parafiom i filiom oraz liczba parafii. W protokle konfereneji w zakoezeniu czytamy: "Pan Minister i ksidz Metropolita wyraaj rado z powodu osignicia poro- zumienia i ustalaj, e w dniu nastpnym, tj. 15 kwietnia zaopat- rza swyzni podpisami dwa egzemplarze przepisanego projektu . Konferenej zakoezono o godzinie 11-ej, min. 20 (wie- ustawy , czorem)" "'. Jednake nazajutrz metropolita usiowa uchyli si# od zoenia podpisu pod uzgodnionym dokumentem wyjedajc za #ranic. Wprawdzie pracownicy MWRiOP zd#yli przedoy mu ju w pocigu przepisany tekst i metropolita zoyl podpi, lecz wysun - w odrbnym pimie - nowe postulaty, od spe.- nienia ktrych uzaleni z#od na ten projekt ustawy "". Jeden z postulatw by przy tym absolutnie nie do przyjcia prze #'IWRiOP, dotyczy bowiem przekazania budetu na wyznani# prawosawne, ktrym dotd dysponowao ministerstwo, v# r## metropolity. Po powrocie z zagranicy, eo miao ju miejsce po wypadkach majowych, metropolita wystosowa do MWRiOP pismo, w kt- rym zdementowal pogoski w prasie o porozumieniu z rzdem w sprawie projektu ustawy oraz komunikowa, e bdcy przedmio- tem rokowa projekt nie zosta zaakeeptowany przez niego z po- wodu nieuwzgldnienia przez rzd zgoszonych przeze postula- tw. Pertraktacje winny by, jego zdaniem, wznowione lecz na zupenie nowych podstawach s#. es AAT" hiWRiOP 925, k. 2i8-280. Protok konfereneji w dniu 22 III 192ti c-. e% Tame, k. 248-257. Pismo metropolity Dionizego z 6 Il% 1926 r. # Tame, k. 281--283. Protok konfereneji w dniu 14 IV 1926 ~. 88 Tame, k. 258-265. Projekt ustawy o stanowisku prawnym Kocioia prawosaw,nego podpisany przez metropolit Dionizego 15 IV 1926 r. 89 AAN, NIWRiOP 925 k. 275. Pismo metropolity Dionizego do ministra WRiOP z 25 V 1926 r. I6O Rwnie w tym czasie, tzn. 1 czerwca, Synod podj decyzj o opublikowaniu opracowanego i przesanego do MWRiOP w 1925 r. statutu wewntrznego Kocioa#o, chcc w ten sposb postawi wadze pastwowe przed faktem dokonanym. Tak wic opublikowany we wrzeniu 1926 r. w organie metropolitalnym "Woskriesnoje Cztienije" nr 36, projekt ten sta si faktycznie dla duchowiestwa obowizujcy. :#letropolita Dionizy spodziewa si, e po przewrocie majo- wym moe doj do ustale bardziej korzystnych dla Koeioa. Przewrt istotnie okaza si punktem zwrotnym w stosunkach mif;dzy wadzami pastwowymi a koeielnymi, lecz w sensie od- wrotnym. W pierwszych latach rzdy pomajowe rezygnuj prze- de si,szystkim z pertraktacji z wadz Kocioa w sprawie ustawy. "#abraem przekonania - pisze np. w sierpniu minister owiaty 5ujkowslsi do wojewodw - e uregulowanie stosunkw midzy pazistwem a Kociolem prawosawnym bdzie musiao obej si bez jawnej i wyranej zgody ze strony metropolity i Synodu" #'. lVic tedY dziwnego, e do zaopiniowania zainteresowanym mini- s~trom i wojewodom rozesa projekt ustawy uzgodniony z metro- polit 14 kwietnia leez uzupeniony o te artykuy, na ktre me- tropolita nie wyraa zgody"='. Ten pierwszy krok Sujkowskiego nie pocign#l za sob dalszych prac nad ustaw, wadze pastwo- #ve zaczy wyranie preferowa rozwizania praktyczne i dora- ne. Jeden z nastpcw Sujkowskiego - Dobrucki uczyni z nich wr#ez program ministerstwa, usuwajc na dalszy plan ustalenia praw-ne, ustawowe. "Przedtem jednak - pisa - powino nast- pi uoenie w drodze administracyjno-kocielnej stosunkw pa- rafialno-kocielnych, wysuwanych przez samo ycie zarwno w sferze naz-odowociowej jak i personalnej, co umoliwi uspokoje- nie tar i nastrojzv, powstajcych z niezadowolenia i nieuwzgld- niar.ia uzasadnionych aspiracji ludnoci. Nie mona dopuci do te#o by zaognione i nie unormowane w pewnym zakresie stosun- ki administracyjno-kocielne oddziayway na przebieg prac przy- "# PADT, !1. Protok nr 19 z posiedzenia w. Synodts w dniu 1 V: 1926 r. #' AAN, MWRiOP 925, k. 293. Pismo ministra WRiOP do ministrw i #,:ejewodw z 5 VIII 1926 r. (odpis). # AAD1, MWRiOP 925, k. 293. Brulion pima MWRiOP z :i VIII t926 r tt -- Miec#.;, !rad;cj#... gotowawezych do statutu i ustawy wtedy, gdy chodzi o uregu- lowanie zasadniczyeh podstaw ustroju Cerkwi w spokoju i atmo- sferze wzajemnegn zaufania i porozumienia" 9#. Rwnoczenie wi- n za t wasn opieszao w dziaaniach nad unormowaniem prawnym stosunkw midzy pa,stweazl a Kocioem obciano wadze kocielne. Wieloletnie pertraktacje midzy wadzami pastwowymi a ko- cielnymi wykazay, e porozumienie w sprawie unormowania pooenia prawnego Kocioa, w sensie uzyskania zgody jego kierownictwa na propozycje rzdowe, jest niemoliwe. Stao si oczywiste rwnie, e wadze pastwowe nie doceniaj ujem- nych skutkw braku norm prawnych regulujcych stosui:ek pazi- stwa do Kacioa. Po przewrocie majowym wadze kocielne przy#otoway nowy wasny projekt ustawy o pooeniu, Kocioa w pastwie. W pierw- szej wersji projekt ten zosta zatwierdzony przez Synod 1 lipc,# 1Q26 r. w drugiej, niewiele zmienionej, 26 lutego 1927 r. "4 Rzad odrzuci zarwno ten projekt ustawy, jak nieco zmienion wer- sj statutu wewntrznego Kocioa, ktra, jego zdaniem, nie #ya do zgodna z tradycj Kocioa i jego charakterem "#'. Metropolita czyni pocztkowo zabiegi, by przynajmniej prz:#- kona wadze pastwowe o potrzebie unormowania prawnego po- oenia Kocioa w pastwie#, poszukujc rwnoczenie oparcia w szerszych krgach wiernych. W styczniu 1927 r. zorganizowa zjazd przedstawicieli duchowiestwa i wieckich dla zapoznania ich z przedsiwziciami w sprawie pooenia prawnego Kocioa. Zjazd zatwierdzi kocielny projekt ustawy oraz statut (uzupe- niony o punkt o soborze prowinejonalnym). Wystosowa rwnie memorandum do rzdu, w ktrym krytykowa Ty7n.ezaso#e p7ze- ## pAVI, III5. Akta dot. protokou nr 21 (pkt 1) z posiedzenia Sw. Syiio- du w dniu 30 VI 1928 r. # Projekt ustaz.vy o stanot.usku pra#u;n#m Kocioa p?oi.vostawnego przyjt# przez Sv#. Syn.od t.u dniu 1 1r.pca 1926 26 luCego 1927, Warszawa 1928 (I?ruk synodalny). '# AAN, MWRiOP 925, k. 356-361. Protokoy zjazdu duchownych 10 I 1925. # Tame, k. 399 - 408. Memoriay duchownych oraz pismo rnetropolity I)ionizego do ministra WRiOP z 16 XII 1927 r. pisy... i domaga si unormowania prawnego pooenia Kocioa 9#. Duchowiestwo zaczo rwnie nadsya do MWRiOP memoriay oraz podejmowa odpowiednie uchway na diecezjalnych zebra- niach ciziekanw 98. Gdy rzd zlekeeway i zabiegi metropolity, i te spoeczne gosy wadze kocielne postanowiy odwoa si przy najbliszej dogodnej okazji do eaej spoeczno5ci wiernych, tzn. zwola sobr krajowy. 4. Sobr krajowy jako prba przejeia przez Koci inicjatywy w unormowaniu swego pooenia w pastwie Pierwsze kroki w kierunku zwoania soboru prowinejonalneg## poczynil, jeszeze w 1920 r., biskup Wodzimierz, przewidzianv wwezas na gow Kocioa prawosawnego w Polsce"9. Zamys jego nie uzyska jednak ani akceptacji wadz pastwewych, ani uznania innych biskupw, ale dwa lata pniej, 31 stycznia 1923 r., Synod, na czele ktrego sta metropolita Jerzy, uzna zwolanie soboru za konieczne i postanowi podj praee przygo- towaweze 'oo. Kilka dni pniej, 8 lutego, tu po zabjstwie metro- poiity Jerzego przez archimadryt Smaragda, gdy na porzdk;l dnia stana sprawa wyboru nowego metropolity, zainteresowali si soborem rwnie posowie ukraiscy i biaorusey i zoyli w Sejmie wniosek z daniem interweneji Sejmu w sprav<-ie udzie- lenia przez rzd zezwolenia na zwoanie soboru"". 28 lutega wniosek ten rozpatrywany by na posiedzeniu komisji sejmowej, przy czym pogldy ezonkw komisji w tej kwestii byly rozbie- ne. Ostatecznie w komisji zwyciya opinia przedstaii-icaela PPS #' AAN, MWRiOP 925, k. 35fr-361. Protokoy zjazdu duchownych 10 I )925 r. w Poczajowie; Tame, k. 378-388. Pismo metropolity Dionizego z 2G 111 1927 r. o8 Najbardziej aktywne pod trzn #e#zgl#aem byo duchow,:estwo die- cezji woyskiej. AAN, MWRiOP 952, K. 181-182. Rezoucja #1-oyskiego zebrania diecezja?nego z 1G VI 1927 r. # Aleksij Archijepiskop, K, StO?..., s. Z0. '# PAM I/I2/b. Protok nr I z posiedzenia $w. Synodu w dniu 31 1 1923. soi Sejm RP, olcres II, druki, I)ruk 19i. 162 Kazimierza Czapiskiego, ktry twierdzi, e wniosek o zwoanie soboru bvi#5' w tYln momencie przedwezesny, poniewa projekt taki jest dopiero w sferze zamierze biskupw. Interweneja Sej- lntl byabv niezbdna dopiero #vtedy, gdyby rzd nie wyrazi zgody na sol#r 'o=. W ten sposb problem soboru w Sejmie upad. Wadze kocielne kontynuoway nadal dziaania w tym za- kresie. 2i kwietnia Synod powierzy biskupowi Aleksemu przy= rogramu i regulaminu soboru 'o", a fi lipca opracowa- #otowatllE Q lo4 ne prz#L##l=z dokumenty zostay przez Synod zaakceptowane . By to oki#es ywego sporu o autokefali oraz pierwszych kro- kw rzdu w kierunku podporzdkowania sobie Cerkwi, a wiBc sobz- m# si4 sta instrumentem walki przeciwko wadzom pa- st#vow5'izi. i Vic te#o dzi#vneo, e 1\#WRiOP nie wyrazio zgody na ,j#L;ii zwolaniz.. ,MWiiOP zawiadamia - czytamy w pimie do MSW #v obe#nej sytuacji nie mogoby zezwoli na odbycie prawosaw- nego so?;orLi generalnebo [...). Ministerstwo nie ma adnej wtpli- wo#ci, e #vobec nie ureb...
pribambasy