01.pdf

w nUMerze

Szanowni Państwo,

Janusz Kujawa

Święto odzyskania niepodległości . . . . . 3

Ks. Stanisław Nabywaniec

Wychowanie patriotyczne.

Co to takiego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Aleksander Bobko

Kiedy myślę o patriotyzmie… . . . . . . . . . 7

Trzy pytania do… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Tadeusz Tondera

Chałupa przy Bernardyńskiej 13 . . . . . . 8

Z cyklu: Podkarpackie życiorysy –

Postacie Rzeszowskiego Magistratu

Tadeusz Ochenduszko

Roman Krogulski – ostatni burmistrz

Rzeszowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Urszula Szymańska-Kujawa

Tablice pamiątkowe jako nośniki

pamięci historycznej w pozalekcyjnej

pracy z młodzieżą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Janusz Kujawa

Zaginiony pomnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Elżbieta Kujawa

Długi cień wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Urszula Szymańska-Kujawa

Janusz Kujawa

Z życia stowarzyszenia . . . . . . . . . . . . . . . 0

Błądząc po rzeszowskich księgarniach . . 1

Dociekliwy

Nie wierzcie historykom! . . . . . . . . . . . .

Zagadka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Witamy serdecznie i zapraszamy do lektu-

ry pierwszego numeru naszego pisma. „Ślad”

to regionalny kwartalnik społeczno-historycz-

ny, który, mamy nadzieję, wypełni odczuwal-

ną lukę na rynku wydawniczym. Chcemy, by

stał się on miejscem refleksji nad naszym już

minionym, ale przecież wciąż w nas obecnym

„wczoraj”. O przeszłości, która często w nie-

uświadomiony sposób wciąż wpływa na nasze

poglądy, wrażliwość, a nawet na nasze życiowe

wybory. Pragniemy, by było to pismo bliskie nam

przez ukazywanie wydarzeń historycznych nie

z perspektywy rządzących, głównych kreatorów

zmian na politycznych mapach świata, lecz zwy-

kłych ludzi. Ich losy są często równie ciekawe,

a ich poznanie pozwala lepiej zrozumieć cza-

sy i uwarunkowania, w jakich przychodziło im

żyć. W szczególny sposób chcemy przypominać

tych spośród naszych przodków, którzy w często

niesprzyjających okolicznościach zewnętrznych

starali się działać z myślą nie tylko o własnych

korzyściach. Materialne i duchowe ślady ich

działalności wciąż odkrywamy wokół siebie,

choć z każdym rokiem pokrywa je coraz grubszą

warstwą kurz zapomnienia. Ludzie odchodzą,

budowle zmieniają swoje kształty. Zapatrzeni

w nasze dziś i jutro nawet nie zauważamy, jak

niepostrzeżenie i często lekkomyślnie pozwala-

my czasowi zamazywać ślady naszej przeszło-

ści. Łamy naszego pisma chcemy otworzyć dla

tych wszystkich, którzy tak jak my uważają, że

nie ma historii dużej i małej. Historie rodzin-

ne i dzieje nawet najmniejszych miejscowości są

równie ciekawe, jak te znane wszystkim z kart

podręczników. Poznanie mechanizmów wiel-

kich przemian będzie zawsze ułomne, gdy stra-

cimy z oczu motywacje, rozterki i dylematy ich

uczestników. Na dzieje państw i narodów skła-

dają się także puzzle wydarzeń rozgrywających

się na terenach obdarzanych często pogardliwą

nazwą – prowincja. Podejmijmy wspólnie próbę

ukazywania ich z pasją, odwagą i badawczym

zaangażowaniem w odkrywanie prawdy, która

zawsze jest najbardziej interesująca. Szczególnie

liczymy na współpracę tych, którzy zajmują się

przeszłością na co dzień, historyków, a szczegól-

nie nauczycieli historii. W ich ręce zwłaszcza

w małych miejscowościach lokalne społeczno-

ści powierzają opiekę nad najważniejszymi, bo

ich własnymi dziejami.

Numer, który właśnie oddajemy do rąk czy-

telników stanowi pierwszy krok na drodze wy-

pracowania przez nasz zespół własnego sposobu

prezentacji regionalnej historii. Kilka podstawo-

wych założeń wydaje się już bezdyskusyjnych.

Po pierwsze, popularyzatorski, nietrzymający się

sztywno naukowych kanonów styl pisania ar-

tykułów. Po drugie, sięganie do szczegółów, do-

kumentów, wspomnień, fotografii, tak by każdy

z czytelników mógł z tych drobnych fragmentów

układać własną panoramę historyczną. Po trze-

cie, możliwie szeroki i nieustalony z góry zakres

tematyki poruszanej na naszych łamach. Chce-

my, by był on tak szeroki jak zainteresowania

naszych autorów i czytelników. Najwięcej ma-

teriałów pierwszego numeru dotyczy Rzeszowa,

ale równie chętnie będziemy zamieszczać teks-

ty traktujące o innych interesujących miejscach

i ludziach Podkarpacia. Kierując naszą uwa-

gę w pierwszym rzędzie w przeszłość, będzie-

my się starali nie uciekać od tematów bardziej

aktualnych, chociażby wciąż gorących sporów

o najnowszą historię i sposoby jej prezentacji. Za-

mierzamy rozbudować dział recenzji, by infor-

mować czytelników o ciekawych regionaliach,

które coraz liczniej pojawiają się w naszych

księgarniach. Będziemy wdzięczni autorom

i wydawcom za przesyłanie egzemplarzy takich

wydawnictw do zrecenzowania i zasilenia zbio-

rów naszej biblioteczki regionalnej.

Na koniec prośba do czytelników o uwagi,

sygnalizowanie ciekawych tematów oraz sięg-

nięcie do szuflad, by podzielić się z innymi ich

zawartością. Z pewnością znajdzie się tam nie-

jedna warta przedstawienia opowieść. Dziękuję

wszystkim tym, dzięki których bezinteresownej

pomocy powstało nasze pismo i w ich oraz włas-

nym imieniu życzę Państwu miłej lektury.

Redaktor naczelny

Janusz Kujawa

KwartalniK

społeczno-historyczny

„Ślad”

numer 1 X–Xiii 2006

Kwartalnik wydawany jest przez Regionalne

Stowarzyszenie Pamięci Historycznej „ŚLAD”,

przy współpracy Instytutu Historii Uniwer-

sytetu Rzeszowskiego.

redakcja : Jadwiga Hoff, Ks. Stanisław Naby-

waniec, Tadeusz Ochenduszko, Urszula Szy-

mańska-Kujawa, Wacław Wierzbieniec

redaktor naczelny : Janusz Kujawa

Korekta : Katarzyna Mikluszka

adres redakcji :

Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3

ul. Wyspiańskiego 16a, 35-111 Rzeszów

e-mail: stowarzyszenieslad@wp.pl

druk :

Wydawnictwo i Drukarnia

tel./faks 017 861 6 69, 017 85 13 6

e-mail: mitel@mitel.com.pl • www.mitel.com.pl

Numer finansowany ze środków Urzędu Miasta

Janusz Kujawa

Święto odzyskania niepodległości w Rzeszowie

Polska znów wolna i niepodległa. Po 13

latach niewoli wymarzona i wywalczona

krwią najlepszych jej synów Rzeczpospolita

powraca na mapę Europy. Nic zatem dziwne-

go, że dzień jej wskrzeszenia stał się naszym

nowym narodowym świętem. Dniem dumy

z odzyskanej państwowości, ale także i zadu-

my nad losami tych, którzy dla niej „rzucili

na stos swój życia los”. Niewątpliwie sprzyja-

ła takiemu świętowaniu Dnia Niepodległości

bliskość innego szczególnego dnia w naszym

kalendarzu – święta zmarłych. W Rzeszowie

te dwie daty szczególnie związały się ze sobą,

bowiem właśnie 1 listopada 1918 roku grupy

młodzieży gimnazjalnej spontanicznie przy-

stąpiły do zrywania austriackich symboli pań-

stwowych. Wieści o wystąpieniach przeciw

Austrii w Krakowie dotarły do Rzeszowa już

rankiem 31 października. Pogotowie ogło-

siły działające w mieście OON (Organiza-

cja Obrony Narodowej) oraz POW (Polska

Organizacja Wojskowa), której komendant

ppor. Tadeusz Munnich wyjechał właśnie do

Krakowa po rozkazy. Jednocześnie żołnierze

stacjonujący w koszarach na terenie miasta

zaczęli samowolnie wymykać się do domów.

Większość z nich udała się na dworzec kole-

jowy. Wówczas grupa legionistów i peowia-

ków opanowała dworzec, aby nie dopuścić

do wywożenia mienia wojskowego. Zebrani

na popołudniowej naradzie dowódcy POW

zdecydowali o opanowaniu w nocy obiektów

wojskowych. Wieczorem delegacja OON wraz

z dowodzącym rzeszowską POW por. Włodzi-

mierzem Babką udała się na pertraktacje do

dowództwa miejscowej stacji wojskowej. Jej

dowódca, Polak płk Celestyn Brückner, zde-

cydował się na podporządkowanie przedsta-

wicielstwu miasta.

w koszarach na Wygnańcu mjr Stanisław El-

gas rozpoczął formowanie pułku piechoty Zie-

mi Rzeszowskiej. Ostatnim aktem usuwania

wojsk austriackich z miasta było rozbrojenie

i odeskortowanie na dworzec po krótkotrwałej

strzelaninie austriackiej kompanii strzelców.

Dnia listopada kolportowano w mie-

ście komunikat OON, oznajmiający o mia-

nowaniu delegatami PKL (Polskiej Komisji

Likwidacyjnej) na powiat rzeszowski: posła

Antoniego Bombę, dra S. Jabłońskiego, dra

Romana Krogulskiego i dra Teofila Niecia.

Tego samego dnia burmistrz Roman Krogul-

ski odebrał od pierwszej grupy pracowników

starostwa, sądu i innych urzędów przysięgę

na wierność Państwu Polskiemu 1 .

Pamięć o tych szczególnych chwilach w dzie-

jach naszego państwa i miasta była z piety-

zmem pielęgnowana w latach Drugiej Rze-

czypospolitej. Ceremoniał obchodów świąt

państwowych ukształtował się w latach 0.

ubiegłego stulecia, ale oficjalnie jako święto

narodowe funkcjonuje 11 listopada dopiero

od kwietnia 1937 r. W przeddzień uroczysto-

ści dekorowano flagami budynki państwowe

i wojskowe, zawieszano dekoracje, przygoto-

wywano iluminację niektórych obiektów. W

godzinach wieczornych orkiestra 17 pp. i plu-

ton trębaczy 0 p. uł. odbywały capstrzyk na

głównych ulicach miasta. Na Rynku i placu

Wolności dawały krótkie koncerty. Obydwie

orkiestry spotykały się pod budynkiem Sta-

rostwa (obecnie Muzeum Okręgowe), gdzie

grały hymn podczas podnoszenia flagi pań-

stwowej. W dniu Święta Niepodległości woj-

sko zbierało się w kościele garnizonowym.

Wzdłuż ulicy Reformackiej ustawiały się kon-

ne oddziały 0 p. uł. i 10 dak. W tym samym

czasie w nabożeństwie w kościele parafialnym

(farnym) uczestniczyła orkiestra i kompania

honorowa 17. pp. oraz delegacje poszczegól-

nych oddziałów. Po mszy św. oddziały zbierały

się do defilady. Uczestniczyły w niej wszyst-

kie jednostki garnizonu oraz Przysposobienie

Wojskowe, Związek Rezerwistów, Związek

Strzelecki, harcerze i inne organizacje. Try-

bunę honorową najczęściej ustawiano przed

budynkiem Starostwa przy ul. 3 Maja.

Dnia 1 listopada 195 roku na ścianie re-

montowanego dawnego kościoła poreforma-

ckiego została uroczyście wmurowana tablica

pamiątkowa ku czci Nieznanego Żołnierza.

Po mszy św. w kościele farnym licznie zebrani

mieszkańcy Rzeszowa przeszli przed kościół

garnizonowy, gdzie odbyła się główna część uro-

czystości – kazanie ks. Kisiela, przemówienie

burmistrza Romana Krogulskiego, a następnie

złożenie wieńców i defilada przed tablicą.

Główne uroczystości 10. rocznicy od-

zyskania niepodległości miały miejsce

w rzeszowie w niedzielę 11 listopada 1928

roku. obejmowały one szereg referatów

związanych z rocznicą, uroczystą aka-

demię w ratuszu oraz imprezy związane

z 10-leciem 17. pułku piechoty . na po-

siedzeniu w dniu 8 listopada 1928 roku

rada Miejska uchwaliła „dla uczczenia

10-lecia powstania państwa polskiego na-

zwać dotychczasowy rynek nowego Mia-

sta placem wolności” 3 .

10. rocznicę odzyskania niepodległości

uczciło miasto uroczystym otwarciem i po-

święceniem wyremontowanego kościoła garni-

zonowego przy ul. Reformackiej. Uroczystość

przekazania kościoła odbyła się w niedzielę,

18 listopada 198 roku. Przewodniczący Ko-

mitetu Odbudowy starosta rzeszowski Tadeusz

Spiss przekazał kościół komendantowi garni-

zonu rzeszowskiego płk. Ryszardowi Wolf-

-Gieszkowskiemu. Aktu poświęcenia doko-

nał ks. płk Ludwik Jaroński – dziekan DOK

(Dowództwa Okręgu Korpusu) X w Przemy-

ślu, a mszę św. odprawił ks. prałat Michał To-

karski. Dla uczczenia 10-lecia niepodległości

na budynku I Państwowego Gimnazjum im.

ks. S. Konarskiego, na frontowej attyce od ul.

3 Maja, został wmurowany, kuty w kamieniu,

dużych rozmiarów, orzeł polski. Niestety,

w latach wojny nazbyt drażnił on oczy hitle-

rowskich okupantów. Nocą z 11 na 1 wrześ-

nia 1940 roku zrąbano orła, a miejsce po nim

zatynkowano 4 . Niestety, do dzisiaj nikt nie za-

troszczył się o to, by ta pamiątka patriotyzmu

społeczności najstarszej z rzeszowskich szkół

powróciła na swoje miejsce.

zarząd oon powołał Milicję Miejską,

na czele której stanął ppor. Jan Kotowicz

oraz straż obywatelską. 1 listopada 1918

roku rzeszów był już wolnym miastem.

Z budynków zrywano cesarsko-królewskie

tablice z dwugłowym czarnym orłem. Na uli-

cach pojawiły się grupki żołnierzy POW, zaś

11 listopada 1938 roku, w 20. rocznicę

odzyskania niepodległości, na frontonie

kościoła garnizonowego odsłonięto tab-

licę poświęconą legionistom ziemi rze-

szowskiej poległym w latach 1914–1920,

a zawierającą w sumie 90 nazwisk.

czewski i Jan Draus, który przedstawił dro-

gi do odzyskania niepodległości, przypomi-

nając zapis z Konstytucji Marcowej z 191

roku, iż odrodzenie państwa polskiego było

rezultatem ofiarnej walki pokoleń, które naj-

lepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości

bez przerwy poświęcały 6 . Mieszkańcy poszli

w pochodzie do miejsca po nieistniejącym

pomniku Lisa-Kuli. Złożono kwiaty, wygło-

szono okolicznościowe przemowy, a nawet

rzucono hasło odbudowy pomnika. Postać

pułkownika Lisa-Kuli ściśle połączyła się

w świadomości rzeszowian z tradycją odzy-

skania niepodległości. Sprzyja temu prze-

dziwny zbieg okoliczności, który sprawił, że

nasz legionowy bohater przyszedł na świat

w podłańcuckiej Kosinie w 1896 roku właś-

nie 11 listopada. Dzień narodowego święta

jest więc także rocznicą jego zaledwie lata

wcześniejszych urodzin.

Pomimo stanu wojennego i represji władz

komunistycznych, coroczne obchody Święta

Niepodległości w rzeszowskich kościołach

z napisem „Solidarność zwycięży” nieznani

sprawcy skradli w nocy, nie ruszając kwiatów

i zniczy. Rocznicę święta 11 listopada uczczo-

no także emisją drugiej audycji Radia „Wolnej

Polski”, która na skutek zakłócania przez SB

okazała się niestety niesłyszalna. Regionalna

Komisja Wykonawcza „S” wydała z tejże okazji

serię znaczków z Józefem Piłsudskim 7 .

Kolejna rocznica przypadła już na okres

okupacji i podobnie jak przez kolejne lata,

pamięć o niej przechowywana była już je-

dynie w tradycji rodzinnej. Dopiero powiew

wolności 1980 roku za sprawą powstałej „So-

lidarności”, umożliwił powrót do publicznego

obchodzenia Święta Niepodległości. Po mszy

św. w kościele Chrystusa Króla grupa stu-

dentów z NZS Politechniki, której przewo-

dził Paweł Kufel oraz Tadeusz Kensy, Antoni

Peszko, Janusz Szkutnik i Antoni Bartyński

zorganizowała niezależny wiec patriotycz-

ny pod pomnikiem T. Kościuszki. Stało się

to pomimo sprzeciwu MKZ-u „Solidarno-

ści” wobec planu patriotycznej manifestacji,

11 listopada 1987 roku w kościele far-

nym odprawiono mszę św. oraz odbyła się

manifestacja pod wmurowaną w ścianę

kościoła 13 maja 1985 roku tablicą płk.

lisa-Kuli.

Uczestniczyło w niej ponad 1000 osób,

skandując hasła patriotyczne. Za wezwanie

do udziału w tych uroczystościach po mszy

św. dnia 13 października 1987 roku, Antoni

Kopaczewski został ukarany przez Kolegium

ds. Wykroczeń przy Prezydencie m. Rzeszo-

wa grzywną 4 tys. zł 8 .

Bardzo uroczysty charakter miały obcho-

dy 70. rocznicy odzyskania niepodległości.

W kościele farnym odprawiono uroczystą

mszę św. koncelebrowaną przez bpa Stefana

Moskwę, po której odbyła się na placu Farnym

manifestacja patriotyczna. W imieniu organi-

zatorów przemówił doc. Bolesław Fleszar, ape-

lując o pomoc mieszkańców miasta w odbudo-

wie pomnika Lisa-Kuli. Antoni Kopaczewski

złożył hołd tym wszystkim, którzy walczyli i

ginęli za Polskę wolną i suwerenną. Orkiestra

rzeszowskiej WSK zakończyła uroczystość

odegraniem hymnu państwowego i „Pierw-

szej Brygady”. W godzinach popołudniowych

w Teatrze im.W. Siemaszkowej odbyła się pre-

miera „Opowieści o życiu i śmierci Leopolda

Lisa-Kuli” w reż. Bogdana Cioska 9 .

Odsłonięcie Tarczy Legionów w dniu Święta Niepodległości.

11 listopada 1989 roku otwiera nowy

rozdział w dziejach obchodów Święta nie-

podległości. w tym bowiem dniu odbyły

się pierwsze od zakończenia wojny legalne

obchody rocznicy niepodległości.

spowodowanego obawami przed możliwoś-

ciami prowokacji ze strony SB 5 . Rok później,

w 63. rocznicę odzyskania niepodległości,

odbył się wiec na rzeszowskim Rynku. Pocz-

ty sztandarowe „Solidarności”, liczni miesz-

kańcy Rzeszowa i okolic zapełnili kościół far-

ny, by uczestniczyć w uroczystej mszy św. Na

jej zakończenie zebrani wysłuchali „Pierw-

szej Brygady”, odegranej przez orkiestrę dętą

rzeszowskiej WSK. Wystąpił Antoni Kopa-

stały się niechętnie tolerowaną przez władze

tradycją. 10 listopada 1984 roku w kościele

pw. NSJ zorganizowano wystawę pt. „Idea nie-

podległościowa w pocztówce polskiej 1905–

–194”. Twórcami wystawy byli Lesław Gra-

nat i Jerzy Koziarz. Wystawie towarzyszyła

ekspozycja fotografii poświęcona płk. Lisowi-

-Kuli. Dzień później, po mszy św. w koście-

le farnym, składano kwiaty i palono znicze

pod Krzyżem Misyjnym. Tablicę pamiątkową

Do kilku tysięcy zebranych ludzi przema-

wiali przewodniczący ZR „S” Zbigniew Siecz-

koś i senator Bolesław Fleszar 10 .

W niedzielne popołudnie listopada

199 roku liczni mieszkańcy Rzeszowa przy-

byli na plac Farny, by być świadkami historycz-

nej chwili powrotu po 5 latach nieobecno-

ści pomnika płk. Leopolda Lisa-Kuli. Pomnik

odsłaniali ostatni żyjący towarzysze broni

pułkownika – Józef Flis-Flisiński i Wojciech

Jarecki 11 . Od tej chwili obchody kolejnych

listopadowych rocznic mają miejsce właśnie

u stóp pomnika legionowego bohatera.

10–11 listopada 1993 roku odbyły się

uroczystości związane z obchodami 75-le-

cia odzyskania przez Polskę niepodległości.

Pierwszego dnia składano kwiaty w miejscach

związanych z walką o niepodległość oraz na

grobach bohaterów. W dniu następnym na

dziedzińcu rzeszowskiego zamku, gdzie ko-

muniści więzili i mordowali członków opo-

zycji niepodległościowej, odprawiona została

przez ordynariusza rzeszowskiego ks. bpa Ka-

zimierza Górnego uroczysta msza św. 1

Przypadająca w 1998 roku 80. rocznica

uświetniona została patriotycznymi uroczy-

stościami pod pomnikiem gen. W. Sikorskie-

go 11 listopada, a dzień wcześniej przed po-

mnikiem Lisa Kuli. Zwracając się do zebranych

mieszkańców miasta, prezydent Rzeszowa

Mieczysław Janowski przypomniał słowa pa-

triotycznego wiersza:

Na stos rzucone braci ciała,

Ziemia już krwi niezdolna pić

Ty nam dziś jednak zmartwychwstałaś;

By w chwale i wolności żyć. 13

Niech te słowa będą także i dla nas powo-

dem refleksji i zadumy, gdy w kolejny chłodny

listopadowy dzień staniemy przed pomnikami

bohaterów, by modlitwą, śpiewem i kwiatami

wyrazić im wdzięczność za Niepodległą, któ-

ra nam przed 88 laty wywalczyli.

Ks. Stanisław Nabywaniec

Uniwersytet Rzeszowski

Wychowanie patriotyczne.

Co to takiego?

Tytułem krótkiego wprowadzenia trzy

przykłady z tych części świata, którymi prze-

ciętny Polak zachwyca się, podaje za przy-

kład ideału, do którego winien zmierzać

nasz kraj, a niekiedy marzy jako o swoistym

el dorado.

Podczas niedawnych uroczystości pogrze-

bowych „Łowcy Krokodyli” – Steve’a Irwinga

premier Australii, John Howard, powiedział,

że Irwing: „Całym swoim życiem udowadniał

miłość do dwóch rzeczy, które powinny być

dla nas wszystkich najważniejsze: miłość do

rodziny i miłość do kraju”.

Kilka lat temu, podczas jednego z mitin-

gów w Bawarii, w którym okazjonalnie uczest-

niczyłem, premier tego kraju i przewodniczą-

cy CSU, Edmund Stoiber, w przemówieniu do

swoich rodaków, koleżanek i kolegów partyj-

nych mówił, że w pierwszej kolejności są Ba-

warczykami – obywatelami wolnego państwa

Bawarii, następnie Niemcami, a dopiero na

trzecim miejscu Europejczykami.

Znany chyba nam wszystkim jest obraz

z uroczystości narodowych w USA. Amery-

kanie z ręką na sercu i powagą śpiewają sło-

wa hymnu narodowego The Star Spangled

Banner , na większości zaś domów powiewa-

ją flagi narodowe.

Tymczasem w Polsce słowo patriotyzm

budzi złośliwy uśmiech, lekceważenie, za-

kłopotanie, szczególnie u sporej części mło-

dego pokolenia, zafascynowanego bliższym

i dalszym „zachodem”. Słowa o potrzebie wy-

chowania patriotycznego i o tym, że „warto

być Polakiem” opatrywane są kąśliwymi ko-

mentarzami mediów, w których to komenta-

rzach niedwuznacznie stawia się znak rów-

ności lub równości w przybliżeniu ze słowem

szowinizm, nacjonalizm, bogoojczyźniany

fanatyzm.

Składa się na to wiele różnych czynników,

a wśród nich kosmopolityzm – często mający

swe podłoże w kompleksach, internacjona-

lizm – wpajany w polską duszę wraz z mię-

dzynarodówką przez kilkadziesiąt lat „spra-

wiedliwego ustroju”, globalizm, itp.

Słowo patriotyzm pochodzi od greckiego

patris i łacińskiego patria – ojczyzna, pokole-

nie, ród. Patriotyzm mieści w sobie szacunek,

miłość do rodziców, rodziny, ojczyzny, narodu,

języka, kultury, tradycji, obyczajów i dziedzi-

ctwa historycznego. Ów szacunek i owa miłość

do powyższych wartości w języku łacińskim

posiada wspólne określenie – pietas . Tym sa-

mym terminem określana jest miłość człowie-

ka do Boga. Już ta pobieżna analiza językowa

wskazuje jak wysoko ceniono w przeszłości

ojczyznę, ojcowiznę, rodzinę i naród, skoro

miłość do nich określano tym samym mia-

nem, co najdoskonalszej formy odniesienia

człowieka do dobra najwyższego, czyli Boga.

Patriotyzm to postawa nieustannej gotowo-

ści do podporządkowania się wymogom do-

bra wspólnego – pro publico bono , oparta na

prawdziwej miłości bliźniego w odniesieniu

do swoich rodaków.

Podstawowym miejscem kształtowania

pietyzmu i patriotyzmu jest rodzina, miej-

sce rozwoju osobowości i wrastania w społe-

czeństwo. Drugim takim miejscem jest szkoła

której zadaniem jest nie tylko przekaz wie-

dzy, ale kształtowanie młodego człowieka,

tak, aby opanowując egoizm przedkładał do-

bro wspólne nad dobro własne, nad prywa-

tę i nie hołdował utylitarnemu hasłu ibi pa-

tria, ubi bene – tam gdzie [mnie] dobrze, tam

[moja] ojczyzna, by szanował naród, język oj-

czysty, ojczyste obyczaje i narodowe dziedzi-

ctwo historyczne.

Nasza cywilizacja polska i europejska jest

cywilizacją chrześcijańską. Zatem warto od-

wołać się do korzeni tej cywilizacji, Starego

i Nowego Testamentu. Więź narodową ludu

Starego Przymierza ukształtowała religia.

Przez całe wieki, a przez większość tego cza-

su Izrael był pozbawiony politycznego zwor-

nika, jakim jest państwo, religia jednoczy-

ła pokolenia synów Izraela w jeden naród.

Świadomość przynależności do jednego na-

rodu w naturalnym wymiarze ściśle zwią-

zana była ze świadomością przynależności

do ludu Bożego – „jam jest waszym Bogiem,

1 J. Majka, Rzeszów podczas I wojny światowej ,

Rzeszów 1998, s. 43–47.

J. Majka, Strzelcy, kanonierzy, ułani. Wojsko

w międzywojennym Rzeszowie , Rzeszów 1997,

s. 8–9.

3 J. Kujawa, Samorząd miasta Rzeszowa w la-

tach 1918–1939 , praca magisterska, Rzeszów 1988,

s. 71.

4 F. Kotula, Losy rzeszowskich zabytków i pa-

miątek , Rzeszów 1998, s. 8.

5 J. Klus, A. Lignarski, J. Szkutnik, Dwadzieś-

cia lat Solidarności , Rzeszów 000, s. 19.

6 Ibidem, s. 54.

7 Ibidem, s. 84.

8 Ibidem, s. 94.

9 Ibidem, s. 10.

10 Ibidem, s.110.

11 A. Piątek, Leopold Lis-Kula , Rzeszów 1996,

s. 3.

1 J. Klus i in., Dwadzieścia… , op. cit. , s. 151.

13 „Głos Rzeszowa” 1998, nr 1, s. 18.

a wy moim ludem”. Patriotyczna świadomość

Izraela oparta na wierze w Boga i związku

z nim prowadziła do przyjmowania konkret-

nych postaw patriotycznych – mieć na uwa-

dze prawo Boże i dobro narodu, sięgające

poza racje doraźne i czysto polityczne.

Nowy Testament, mimo uniwersalizmu

zbawczego, dostarcza wielu przykładów Chry-

stusowej miłości do swej ziemskiej ojczyzny

i wszystkiego, co ją stanowiło. Nowotesta-

mentalny uniwersalizm daleki był zarówno

od politycznego mesjanizmu Izraela, jak i od

współczesnego kosmopolityzmu, bezkrytycz-

nie kreującego model obywatela świata bez

związku z narodem. Patriotyzm Nowego Te-

stamentu to heroiczna realizacja przykazania

miłości bliźniego.

Bazujące na tych fundamentach naszej

cywilizacji wychowanie patriotyczne w sen-

sie teologicznym to kształtowanie postawy

służby światu i ludziom, uznanym za dar

i zadanie od Boga, to kształtowanie postawy

poszukiwania i odkrywania sensu historii

jako części zbawczego planu Boga, to wier-

ność wobec woli Boga. Wychowanie patrio-

tyczne bazujące na miłości Boga i bliźniego to

kształtowanie postawy gotowości oddania in-

dywidualnych talentów i zdolności na służbę

dobra wspólnego.

Wychowanie w sensie klasycznej, greckiej

pajdei to proces osobowego rozwoju – rozum-

nego i wolnego, aż do ukształtowania się czło-

wieka dojrzałego. Rozwój ten dokonuje się

w otoczce społeczności rodzinnej, rodowej,

narodowej, państwowej, religijnej, ogólno-

ludzkiej, przez wchodzenie człowieka w re-

lacje z tymi społecznościami. Poprzez rela-

cje społeczne jesteśmy dziećmi konkretnych

rodziców i „synami” rodzinnej ziemi – ojczy-

zny. Rodzice, rodzinna ziemia, wspólny język,

wspólna kultura, wspólna historia i wspólna

religia tworzą w człowieku poczucie przyna-

leżności do narodu. Relacje społeczne tworzą-

ce naród i ojczyznę stanowią podstawę patrio-

tyzmu, czyli owej pietas „do ziemi rodzinnej,

która żywiła nas i naszych przodków, której

w przeszłości, jako naród, broniliśmy przed

wrogami” – my ponieśliśmy klęskę pod Leg-

nicą, my ponieśliśmy klęskę wrześniową, my

zwyciężyliśmy pod Grunwaldem, my doko-

naliśmy cudu nad Wisłą. Symbolami ojczy-

stej ziemi są rzeki, góry, miasta, wsie, cmenta-

rze, pomniki, język, w którym uświadamiamy

sobie samych i otaczający nas świat, literatu-

ra, sztuka, flaga narodowa, hymn narodowy,

godło narodowe.

Kultura narodowa to sfera afirmowanych

przez naród wartości, dążeń, to system norm

i legitymizacji stanowiących własność naro-

du, będących jego wytworem i jego dziedzi-

ctwem, określającym pewne postawy i za-

chowania.

W tym konkretnym przypadku mówiąc

o ojczyźnie i patriotyzmie mam na myśli „to

wielkie, wspólne dziedzictwo, któremu na

imię Polska” i odpowiedzialną, synowską

miłość do niej. Dla nas ojczyzna, to Polska.

Konkretna, realna, historyczna.

Postmodernistyczna kultura nie sprzy-

ja wychowaniu patriotycznemu, gdyż rela-

tywizuje, niekiedy skrajnie, wartości. Sta-

wia wyżej socjalizację, czyli proces integracji

społecznej nad personalizacją, czyli realiza-

cją przez osobę ludzką swego niepowtarzal-

nego powołania. Ucieka od rzeczywistości

w mroki ideologii, stawiając wyżej subiektyw-

ne przekonania nad obiektywne fakty. Pro-

muje egoistyczny indywidualizm, niszczący

pojęcie dobra wspólnego. Promuje cywilizację

doraźnej przyjemności i liberalizm – wolność

od norm, zasad i zobowiązań.

Mówienie o ojczyźnie i patriotyzmie draż-

ni Polaka wychowanego w kulturze postmo-

dernistycznej. Dochodzi do tego strach przed

zarzutem nacjonalizmu. Tymczasem nasza

przynależność do ludzkości i do wspólnej

Europy dokonuje się nie przeciwko, ale po-

przez przynależność do narodu. Odrzucanie

patriotyzmu ze względu na zło, jakie przy-

niósł nacjonalizm, to nieporozumienie. Na-

ród jest bliski rodzinie i jak rodzina jest wy-

chowawcą człowieka. Patriotyzm przegrywa

często z nieżyczliwym nam stereotypem Po-

laka, głupiego Polaka, polskiego zaścianka,

polskiej nietolerancji, ksenofobii itp. Te ste-

reotypy opanowały polskie media.

Nadzieja pozostaje w szkole. Przed polską

szkołą, polskim nauczycielem i pedagogiem

stoi wezwanie do promowania patriotyzmu.

Młodemu pokoleniu potrzeba przekazać to

dziedzictwo o imieniu Polska. Szkoła ma po-

móc rodzinie w budowaniu wspólnego ojczy-

stego domu, zakorzenić młodzież w historię

Polski, w ziemię ojczystą, w wartości wol-

ności i niepodległości ojczyzny, w narodowe

dziedzictwo kultury materialnej i duchowej.

Kształtowanie postaw patriotycznych to in-

tegralny element odpowiedzialnej edukacji

i odpowiedzialnego wychowania – kluczo-

wych zadań szkoły.

Ojczyzna – kiedy myślę – wówczas wyrażam

siebie i zakorzeniam, (…)

Gdy myślę Ojczyzna – by zamknąć ją w so-

bie jak skarb.

Pytam wciąż, jak go pomnożyć, jak poszerzyć

tę przestrzeń, którą wypełnia (…)

Gdy dokoła mówią językami, słyszę jak nara-

stały pokolenia, wnosząc do skarbca swej zie-

mi rzeczy stare i nowe (…)

Gdy dokoła mówią językami, dźwięczy pośród

nich jeden: nasz własny. (…)

Tak zwarci wśród siebie jedną mową, istnieje-

my w głąb własnych korzeni, (…)

Lud żyjący w sercu własnej mowy pozostaje po-

przez pokolenia tajemnicą myśli nie przejrza-

nej do końca. (…)

Ojczyzna – kiedy myślę – słyszę jeszcze dźwięk

kosy, gdy uderza o ścianę pszenicy, (…)

Ojczyzna: wyzwanie tej ziemi rzucone przodkom

i nam, by stanowić o wspólnym dobru i mową

własną jak sztandar wyśpiewać dzieje.

K. Wojtyła

O patriotyzmie i narodzie decyduje kul-

turowe utożsamienie się z kulturowymi fak-

tami własnego narodu. Proces wychowania

patriotycznego, to proces wchłaniania w sie-

bie tych momentów kultury przez ich pozna-

nie – doniosłe znaczenie ma zapoznanie się

z twórczością kulturalną narodu: poezją, li-

teraturą, muzyką, architekturą, malarstwem.

Poznając tę twórczość, poznaje się duszę swe-

go narodu i kształtuje się własną na wzór

tego, co piękne i wzniosłe.

W wychowaniu patriotycznym elemen-

tami bazowymi są naród i kultura. Naród

to naturalna społeczność osób i rodzin po-

łączona wspólną historią. Historia scala

świadomość społeczną kulturą i zmysłem

wspólnotowości. O przynależności narodo-

wej decydują nie biologiczne związki krwi

i narodzenie, ale osobowa afirmacja przyna-

leżności do wspólnoty. Kultura natomiast,

to całokształt rzeczywistości ukierunko-

wanej na osobowy i społeczny rozwój czło-

wieka, na to wszystko, co człowieka dosko-

nali, co wyraża człowieka, co potwierdza

jego człowieczeństwo, co człowiek tworzy

i przez co jest tworzony. Kultura to wyraz

międzyludzkiej komunikacji, współmyśle-

nia i współdziałania ludzi dla służby dobru

wspólnemu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: