Edward T. Hall                            Ukryty wymiar

Rozdział IX i X

Antropologia przestrzeni. Model strukturalny i Dystanse u człowieka.

              Hall wyróżnia trzy płaszczyzny przejawiania się proksemiki:

·         Infrakulturową która ma charakter behawioralny (przeszłość biologiczna człowieka)

·         Prekulturową która ma charakter fizjologiczny

·         Mikrokulturową będącą miejscem gdzie dokonywane są spostrzeżenia proksemiczne

Wbrew powszechnemu mniemaniu zachowania terytorialne na każdym etapie życia są dość zafiksowane i rygorystyczne. Granice terytoriów są na ogół stałe. Terytorium stanowi ekstensję organizmu oznaczaną za pomocą znaków wizualnych, wokalnych lub zapachowych. Człowiek stworzył materialne ekstensje terytorialności, a także niewidzialne oznaczenia terytoriów. Jest to zjawisko względnie niezmienne więc Hall nazwał to : 

Przestrzenią trwałą.

              Obejmuje zarówno zmaterializowane jak i niewidoczne wzorce, które kierują zachowaniem człowieka. Budowle są jednym z przejawów wzorców przestrzeni trwałej (topografia wiosek i miast wynika nie jest przypadkowa i zmienia się w zależności od epoki i kultury). Plan i wnętrze domu także są zorganizowane według określonego wzorca. Ludzie noszą w sobie pewne internalizacje przestrzeni trwałej, których nauczyli się na początku życia. Przestrzeń trwała jest jak forma odlewnicza która modeluje większą część naszych zachowań.

Przestrzeń na pół trwała.

              Chodzi głównie o meble. Struktura przestrzeni na pół trwałej może wywierać głęboki wpływ na zachowanie. Wielkość, rozmiar, ustawienie przedmiotów w przestrzeni otaczającej człowieka w jego bezpośredniej odległości i codzienności tworzy lub niszczy pragnienia i nastroje.

Trzeba zauważyć że to co w jednej kulturze jest przestrzenią trwałą w innej  może być półtrwałą (w Japonii ściany zamykają się lub otwierają w zależności od codziennych zajęć, w Chinach krzesło jest dla gościa elementem przestrzeni trwałej).

Przestrzeń nieformalna.

              W jej zakres wchodzą dystanse jakie ludzie utrzymują między sobą.

Ptaki i ssaki wykształciły szereg zuniformizowanych dystansów: ucieczki, krytyczny, indywidualny i społeczny. Także człowiek wyrobił sobie jednolity sposób utrzymywania dystansu od bliźnich. Dystans ucieczki i krytyczny zostały z życia człowiek wyeliminowane, pozostały dystans indywidualny i społeczny.

Postrzeganie przestrzeni przez człowieka związana jest raczej z działaniem a nie z tym co można pasywnie zobaczyć. Przekonanie o zmyśle przestrzeni człowieka jako o linearnej perspektywie punktu głównego wynika z dwu błędnych przekonan:1. że każdemu skutkowi odpowiada jedna, dająca się ustalić przyczyna; 2. że granice człowieka zaczynają się i kończą wraz z jego skórą, człowiek otoczony jest szeregiem pól które dostarczają mu różnych informacji. Przebieg postrzegania przestrzeni odbywa się zwykle poza świadomością.

Hall wyróżnił cztery dystanse istniejące w przestrzeni nieformalnej, każdy z nich ma przy tym swoją fazę bliższą i dalszą:

Dystans intymny – zapach, ciepło czyjegoś ciała, głos i wyczuwanie oddechu. D.i. bliższy – dystans w którym się kochamy, pocieszamy, mocujemy i chronimy. W świadomości obu partnerów przeważa kontakt fizyczny albo prawdopodobieństwo fizycznego zbliżenia. Komunikują się ze sobą mięśnie i skóra, a miednica, uda, głowa wchodzą ze sobą w kontakt, ramiona mogą się splatać; głos powiększa odległość. D.i. dalszy (15-20 cm) – głowa, uda i miednica nie wchodzą już ze sobą w łatwy kontakt, ręce mogą jednak sięgać i chwytać za kończyny. Głos zwykle wyciszony jest do szeptu, a komunikat ma za zadanie naprowadzić adresata na jakieś odczucie tkwiące wewnątrz niego. Kiedy człowiek zmuszony jest do przyjęcia takiego dystansu napina mięśnie wchodzące w kontakt, ręce trzyma przy sobie, a wzrok unieruchamia w przestrzeni.

·      Dystans indywidualny – niewielka strefa ochronna izolująca organizm od innych. D.i. bliższy 45-75 cm) – da się partnera trzymać i obejmować. Tutaj sposób w jaki usytuowują się ludzie względem siebie, jest oznaką jakie więzi ich łączą lub jakie uczucia do siebie żywią (ewentualnie jednocześnie). D.i. dalszy (75-120 cm) – przy tej odległości można roztrząsać tematy interesujące i nas dotyczące, jest to granica fizycznej dominacji.

·      Dystans społeczny – nie stykamy się i nie spodziewamy się zetknąć z partnerem. D.s. bliższy (120-210 cm) – przy tym dystansie załatwia się wszelkie sprawy nieosobiste, częsty jest na nieformalnym spotkaniu towarzyskim. Spoglądanie na kogoś z góry z tej odległości wywołuje wrażenie dominacji. D.s. dalszy (210-360 cm) – rozmowy bardziej formalne. Przy dystansie tym znacznie ważniejsze niż przy krótszych staje się podtrzymywanie kontaktu wizualnego w trakcie wszelkich rozmów, unikać czyjegoś wzroku to tyle co zmusić go do zamilknięcia i ucinać konwersację. Odległość ta pozwala spokojnie kontynuować pracę w obecności kogoś innego i nie sprawiać wrażenia osoby nieuprzejmej.

·      Dystans publiczny – D.p. bliższy (360-750 cm) – przy tej odległości zaczynamy dbać o dobór słów i budowę zdania, pojawiają się też zmiany gramatyczne i syntaktyczne (styl formalny). D.p. dalszy (750 i więcej cm) – porozumiewanie się niewerbalne zaczyna funkcjonować głównie przez gestykulację i pozycję ciała. Spada tempo mówienia, słowa wypowiadane są wyraźniej (styl oziębły – dla tych którzy mają pozostać nieznajomymi).

2