Praca dyplomowa
Temat pracy:
„Banki Spółdzielcze i ich rola w finansowaniu działalności gospodarczej”
Autor (autorzy):
Ocena pracy wraz z uzasadnieniem......................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Przewodniczący
Promotor Komisji Egzaminacyjnej Dyrektor
.................................. ................................................. ..............................
Katowice, kwiecień 2002
Spis Treści
Strona Wstęp
1. Banki Spółdzielcze w systemie bankowym kraju...............................................4
1.1. Pojęcie Banku Spółdzielczego...................................................................4
1.2. Rola i działalność banku............................................................................9
2. Rachunek bankowy..........................................................................................10
2.1. Otwarcie rachunku bankowego.....................................................................12
2.2. Obowiązki banku oraz posiadacza rachunku bankowego...........................14
2.3. Karta wzorów podpisów..........................................................................15
2.4. Karty płatnicze.........................................................................................17
2.5. Wyciągi....................................................................................................18
2.6. Oprocentowanie na rachunku bankowym....................................................19
3. Rachunki bankowe oraz formy rozliczeń za pomocą rachunków bankowych
w Banku Spółdzielczym w Tychach...................................................................................20
3.1. Rachunki bankowe...................................................................................20
3.2. Rozliczenia gotówkowe...........................................................................26
3.3. Rozliczenia bezgotówkowe.....................................................................29
4. Rola banku w finansowaniu działalności gospodarczej na lokalnym rynku...34
4.1. Rodzaje kredytów....................................................................................34
4.2. Lokaty......................................................................................................41
4.3. Zabezpieczenia.........................................................................................46 Zakończenie..........................................................................................................52
Bibliografia...........................................................................................................53 Spis tabel i wykresów...........................................................................................54
Załączniki.............................................................................................................55
Wstęp
Tematem naszej pracy są „Banki Spółdzielcze i ich rola w finansowaniu działalności gospodarczej”.
W pierwszym rozdziale poruszone zostały zagadnienia związane z działalnością Banku Spółdzielczego, z rolą jaką odgrywa ten bank w finansowaniu przedsiębiorstw oraz osób prywatnych.
Kolejny rozdział naszej pracy przedstawia pojęcie rachunku bankowego, zasady jego otwierania i prowadzenia.
W rozdziale trzecim omówione zostały rachunki bankowe oraz formy rozliczeń za pomocą rachunków na przykładzie Banku Spółdzielczego w Tychach.
Ostatni rozdział poświęcony jest ogólnej charakterystyce kredytów, zasad ich udzielania a także formy zabezpieczeń w celu ograniczenia ryzyka banku. Ponadto w rozdziale tym opisane zostały rodzaje lokat, ich oprocentowanie oraz warunki jakie trzeba spełnić aby zostać posiadaczem lokaty.
W naszej pracy wykorzystałyśmy różnorodną literaturę książkową oraz materiały źródłowe uzyskane w Banku Spółdzielczym w Tychach. Wszelkiego rodzaju informatory oraz broszury znacznie ułatwiły nam pisanie pracy a także pozwoliły dokładniej poznać i zrozumieć niektóre zagadnienia.
1. Banki Spółdzielcze w systemie bankowym kraju
1.1 Pojęcie banku spółdzielczego
Bank Spółdzielczy to instytucja finansowa kredytująca małe oraz średnie przedsiębiorstwa i udzielająca pożyczek osobom prywatnym. Banki spółdzielcze tworzą sieć samodzielnych jednostek z kapitałem różnej wysokości. Mają osobowość prawną, a ich działalność opiera się na zasadzie rozrachunku gospodarczego. Swym członkom i udziałowcom, którymi oprócz rolników są niewielkie przedsiębiorstwa produkcyjno – handlowe, udzielają kredytów pochodzących głównie ze środków depozytowych[1].
Banki spółdzielcze w Polsce mają tradycje sięgającą połowy XIX w. W czterdziestoleciu poprzedzającym I wojnę światową rozwinęły się banki ludowe skupione wokół Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu ( zał. 1886 r.) oraz wiejskie spółdzielnie kredytowe związane z Centralną Kasą Spółek Rolniczych ( zał. 1909 r.), które później nazwano Kasami Stefczyka. W okresie międzywojennym działało kilka typów spółdzielni kredytowych będących instytucjami krótkoterminowego kredytu lokalnego. Po II wojnie światowej banki spółdzielcze działały jako gminne i miejskie spółdzielnie kredytowe a w 1957 r. powstał Centralny Związek Spółdzielni Oszczędnościowo – Pożyczkowych, który z bankiem Rolnym przekształcono w 1957 r. w Bank Gospodarki Żywnościowej, równocześnie spółdzielniom oszczędnościowo – pożyczkowym nadano nazwę „Banki Spółdzielcze”[2]. Od 1982 r. bankom tym przywrócono zasady działania wynikające z prawa spółdzielczego, co dawało im ograniczoną wcześniej samodzielność. Obecnie podstawową jednostką operacyjną jest bank spółdzielczy, prowadzący samodzielną działalność zazwyczaj na obszarze gminy, w której znajduje się jego siedziba.
Na szczeblach regionalnym i krajowym osiągnięto koncentrację kapitałową i organizacyjną przez utworzenie zrzeszeń:
§ regionalnych w drodze zawarcia umowy zrzeszenia przez banki spółdzielcze, mające siedzibę na obszarze danego regionu, oraz przez bank pełniący funkcje banku regionalnego,
§ krajowego w drodze zawarcia umowy zrzeszenia przez banki regionalne i bank krajowy ( BGŻ). W wyniku porozumień powstał wzajemnie zależny układ organizacyjny, umożliwiający sporządzanie na szczeblu regionu skonsolidowanego bilansu oraz solidarną odpowiedzialność za zobowiązania. Banki Spółdzielcze zachowują osobowość prawną, ma ją także bank regionalny jako spółka akcyjna banków spółdzielczych. Bank Gospodarki Żywnościowej został przekształcony w spółkę akcyjną działającą pod firmą BGŻ S.A, której akcjonariuszami są banki spółdzielcze i skarb państwa[3].
Bank spółdzielczy może być utworzony w trybie określonym ustawą „Prawo Spółdzielcze”, za zezwoleniem Komisji Nadzoru Bankowego przy uwzględnieniu przepisów o restrukturyzacji banków spółdzielczych i BGŻ.[4]
Historia Banku Spółdzielczego w Tychach
W czerwcu 2000 roku Bank Spółdzielczy w Tychach wkroczył w drugie stulecie swoich dziejów. W zakładaniu spółdzielczych placówek Polacy zaboru pruskiego korzystali z wypróbowanych wzorów niemieckich, gdzie prekursorami spółdzielczości bankowej byli Herman Schulze i Fryderyk W. Raiffeisen.
W okresie walki o podział Górnego Śląska, a więc w czasie powstań śląskich istniało na tym terenie 15 banków ludowych. Członkiem banku bądź kasy pożyczkowej mógł zostać każdy obywatel zdolny do działań prawnych po wypełnieniu i podpisaniu deklaracji oraz wniesieniu określonego udziału[5].
Z reprodukowanego dokumentu – rejestru sądowego dokonanego w Sądzie Grodzkim w Mikołowie – wynika, że w dniu 26 czerwca 1900 roku została zarejestrowana Tyska Kasa Pożyczkowa, stanowiąca spółdzielnię z nieograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Tychach. Rejestr ten sporządzony w języku niemieckim, obecnie przechowywany jest w archiwum Sądu Rejonowego w Katowicach.
Naczelnym organem wykonawczym Tyskiej Kasy Pożyczkowej był zarząd składający się z sześciu osób. Na jego czele stał przewodniczący, a funkcję zastępcy pełnił wiceprzewodniczący. Najwyższym organem uchwałodawczym było zgromadzenie ogólne, które zatwierdzało wyniki działalności gospodarczej.
W dniu 26 lutego 1910 roku, dokonano zmiany nazwy spółdzielni na: Tyska Kasa Oszczędności i Pożyczek z nieograniczoną odpowiedzialnością z siedziba w Tychach. Na tym samym zebraniu zatwierdzano także nowy statut. W rok 1919 Tyska Kasa Oszczędności i Pożyczek wkroczyła w nowym klimacie politycznym, który wynikł z klęski Niemiec w I wojnie światowej i odrodzenia się państwa polskiego po 123 latach niewoli. W latach 1919-1921 członkowie Tyskiej Kasy Oszczędności i Pożyczek wszystkie siły poświęcili walce o przyłączenie Śląska do Polski. Ziemia tysko - pszczyńska była jednym z ważniejszych ośrodków ruchu powstańczego[6]. Wśród działaczy powstańczych dominowali ludzie związani z Tyską Kasą Oszczędności i Pożyczek, tacy jak na przykład ojciec i trzech braci Krzyżowskich, Paweł Latusek, Ryszard Wydra i inni. Lata I wojny światowej oraz powstań śląskich nie sprzyjały rozwojowi takich instytucji jak spółdzielnie i kasy oszczędnościowe. Niepewność jutra, brak stałej pracy, straty wynikające z działań zbrojnych – to główne czynniki utrwalające stan wyczekiwania. Polska gospodarka zniszczona w czasie wojny borykała się z rozlicznymi kłopotami, które rzutowały na funkcjonowanie prawie wszystkich instytucji. Szczególnie negatywny wpływ na stabilizację życia gospodarczego wywierała inflacja, która wkrótce przerodziła się w hiperinflację. Dopiero rok 1924 i reformy Władysława Grabskiego poprawiły sytuację i stworzyły nadzieję na wyraźne postępy w stabilizacji gospodarki i życia politycznego[7]. W odtworzonej Kronice Banku Spółdzielczego w Tychach znaleźć możemy następujący zapis:
„Najgorszy okres dla Kas Oszczędności i Pożyczek spółdzielni z nieograniczoną odpowiedzialnością był okres od 1924 roku, w którym na skutek silnej inflacji ogromna ich wielkość straciła niemal całe swoje mienie i zaprzestała swojej działalności[8]. Powyższe wydarzenia poderwały zaufanie udziałowców i wkładów wskutek prawie całkowitego zdewaluowania zdeponowanych środków”.
Okazuje się, że w 1925 roku Kasy nie było stać nawet na opłacenie bilansu, który należało złożyć w Sądzie w Mikołowie i opublikować w prasie. Dopiero w dniu 22 maja 1927 roku odbyło się Walne Zebranie, na którym zatwierdzono nowy Statut opracowany na podstawie polskiej Ustawy o spółdzielniach z 29 października 1920 roku. Spółdzielnia przyjęła wówczas nazwę: Kasa Oszczędności i Pożyczek z nieograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Tychach. W czasie tego zebrania ustalono również, że zarząd składać się będzie z 5 osób, a Rada nadzorcza z 7 osób. Terenem działania Kasy stały się Tychy wraz z przynależnymi do nich koloniami oraz Paprocany. Kolejne zebranie członków odbyło się w dniu 8 grudnia 1928 roku w lokalu Jana Drabika. W czasie tego zebrania wniesiono pewne poprawki do Statutu, polegające na poszerzeniu terenu działalności Kasy przez dodanie określenia, że swym zasięgiem obejmuje Tychy i okolice, oraz zmniejszono liczbę członków zarządu do 3, a Rady Nadzorczej do 6 osób[9]. Z informacji zamieszczonej w „Rolniku Śląskim” 12 maja 1929 roku dowiadujemy się, że jej działalność koncentrowała się na:
§ przejmowaniu oszczędności z oprocentowaniem,
§ udzielaniu pożyczek na cele gospodarcze tylko członkom spółdzielni,
§ zbycie produktów rolnych i wyrobów wiejskiego przemysłu,
§ hurtowym nabywaniu artykułów gospodarczych i ich sprzedaży,
§ zakupie maszyn i urządzeń rolniczych oraz ich udostępnieniu za
odpłatnością,
§ gromadzeniu niepodzielnego majątku związkowego[10].
W sierpniu 1957 r. Zjazd Delegatów Kas Spółdzielczych powołał do życia Związek Spółdzielni Oszczędnościowo – Pożyczkowej (SOP). Była to centrala organizacyjno-rewizyjna. Ustawa z 13 kwietnia 1960 r. o prawie bankowym określiła statut SOP i jej zakres działalności oraz uprawniła do używania nazwy ,, bank’’ z dodatkiem ,, spółdzielczy’’ rzadziej ,,ludowy’’. Trzeba przyznać, że dokonanie wówczas zmiany stworzyły szersze możliwości rozwoju SOP-ów. Znalazło to wyraz między innymi w pozyskiwaniu nowych członków[11]. Jednym z powodów zwiększenia SOP-ów była zgoda ministra finansów na wprowadzenie książeczek oszczędnościowych obiegowych na podobnych zasadach jak w PKO. W marcu 1963 r. Zgromadzenie Przedstawicieli postanowiło zmienić dotychczasową nazwę na Bank Spółdzielczy. Bank Spółdzielczy w Tychach liczył wówczas już 815 członków. Od roku 1968 banki spółdzielcze zaprzestały kredytowania ludności miejskiej kredytem ratalnym, gdyż zadanie to przyjęła Obsługa Ratalnej Sprzedaży (ORS). Od tego czasu Bank Spółdzielczy zaczął spełniać swoje statutowe zadania, co wpłynęło na jego rozwój. W końcu 1974 r. miał już ponad 1700 członków[12].
W 1975 roku na podstawie ustawy o prawie bankowym wszystkie spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe uzyskały wspólną nazwę - banki spółdzielcze. W związku z nowymi warunkami oraz prawnymi regulacjami Bank Spółdzielczy od 1990 roku rozpoczął samodzielną działalność. Gdyż przestały obowiązywać ustalone odgórne stopy procentowe dla gromadzonych oszczędności i udzielanych kredytów. Zgodnie z regulacjami prawnymi z początku lat dziewięćdziesiątych Bank Spółdzielczy w Tychach jest spółdzielnią o nieograniczonej liczbie członków, prowadzącą samodzielnie swoją działalność. Gospodarczy Bank Południowo-Zachodni (GBPZ) pełni funkcję Banku Regionalnego. Po przeprowadzeniu centrali banku do budynku przy ulicy Damrota, dokonano w 1999 roku modernizacji w siedzibie Filii w Tychach przy ulicy Niepodległości 55. W czerwcu 2000 roku Bank Spółdzielczy w Tychach wkroczył w drugie stulecie dziejów osiągając najlepsze wyniki w swojej historii[13].
Wykres 1. Liczba klientów posiadających oszczędności w Banku Spółdzielczym Źródło: Materiał udostępniony przez Bank Spółdzielczy w Tychach
1.2 Rola i działalność banku spółdzielczego
Obecnie rolę banków spółdzielczych można scharakteryzować następująco:
§ przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki,
§ świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego,
§ udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych.
Początkowo składano depozyty w bankach kierując się przede wszystkim względami bezpieczeństwa. Z czasem odsetki uzyskiwane za pozostawienie pieniędzy do dyspozycji banku stały się głównym motywem przechowywania depozytów.
Duży wpływ na decyzje dotyczące deponowania oszczędności w bankach miało porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji, czyli tempem wzrostu średniego poziomu cen w gospodarce[14]. Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji otrzymamy dodatnią realną stopę procentową. W sytuacji odwrotnej mamy ujemną realną stopę procentową zniechęcającą do przechowywania oszczędności w banku, gdyż siła nabywcza zdeponowanych oszczędności obniża się.
Ważną rolą jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między różnymi podmiotami życia gospodarczego. Banki prowadzą rachunki bieżące dla przedsiębiorstw, instytucji i osób fizycznych, przeprowadzają rozliczenia między różnymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi, regulują płatności oraz dokonują bezgotówkowych przelewów bankowych. W celu usprawnienia obsługi finansowej klientów wprowadza się książeczki czekowe i karty kredytowe.
Banki przyjmując depozyty i udzielając pożyczki występują w charakterze wyspecjalizowanych pośredników finansowych między oszczędzającymi a inwestorami. Udzielając kredytu bank ponosi ryzyko z ewentualnym brakiem możliwości spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami przez kredytobiorców[15].
2. Rachunek bankowy
Rachunek bankowy znany od dawna w praktyce bankowej jako specyficzny rodzaj umowy, wprowadzony został do polskiego systemu prawa cywilnego w 1964 r. W myśl postanowień kodeksu cywilnego Bank, który prowadzi rachunek bankowy, zobowiązuje się względem posiadacza rachunku (na czas oznaczony lub nie oznaczony) do pewnych obowiązków. Natomiast posiadacz rachunku bankowego zobowiązuje się do pewnych obowiązków względem banku. Prawa i obowiązki posiadacza rachunku bankowego i banku wynikające z umowy rachunku bankowego można podzielić na prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym - których można dochodzić na drodze sporu, oraz prawa i obowiązki o charakterze administracyjno – prawnym, których nie można dochodzić na drodze sporu, tylko strona uprawniona (bank) może zmusić posiadacza rachunku do przestrzegania przepisów w drodze postępowania administracyjnego, przed właściwą władzą lub w drodze sankcji bankowych[16].
Rachunek bankowy (zwany również kontem bankowym) służy do przechowywania środków pieniężnych w banku oraz do przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych za jego pośrednictwem, a także wykazuje na bieżąco stan środków pieniężnych posiadanych w banku.
Istotną cechą rachunku bankowego jest to, że stanowi on ekonomiczną podstawę obrotu bezgotówkowego.
Rachunek bankowy stał się dla jednostek gospodarki uspołecznionej:
§ obowiązkową formą gromadzenia środków pieniężnych i dokonywania rozliczeń pieniężnych,
§ obowiązkową formą uczestniczenia w obrocie bezgotówkowym,
§ metodą sprawowania przez bank kontroli nad gospodarką pieniężną jednostek posiadających rachunki bankowe,
§ przymusową formą zabezpieczenia środków pieniężnych przed kradzieżą, pożarem itp.[17]...
niewiemcowybrac